این نگرانی در بین والدین فرزندانی که در صحبت کردن تاخیر دارند، رایج است. اگر چه ممکن است والدین آهسته بودن رشد را در جنبه های دیگری از فرزند خود نیز مشاهده کنند اما در مشورت با متخصصان تردید داشته و آن را به تاخیر می اندازند. برخی حتی برای خود دلیل هایی نیز می آورند مثلا در خصوص دیر زبان باز کردن کودک خود می گویند «او بزرگ تر خواهد شد و مشکلش رفع می شود» یا «او به کارهای فیزیکی بیشتر از صحبت کردن علاقه دارد.» دانستن این که در صحبت کردن و مهارت های کلامی چه چیز معمول و نرمال است و چه چیز نیست، می تواند به شما کمک کند که بدانید کودکتان واقعا نیاز به کمک دارد یا خیر.
خصوصیات یک کودک با توانایی گفتار سالم و بدون تاخیر:در یافتن مشکل فرزندتان در توانایی ایجاد ارتباط و اطمینان پیدا کردن از نیاز او به توجهات و درمان های خاص پزشکی، حائز اهمیت و البته کمی سخت است. البته می توان با دانستن قوانین کلی در مورد خصوصیات یک کودک سالم و مقایسه فرزند خود با این خصوصیات تا حدودی به مشکل او پی برد.
صداهای کودکان قبل از ۱۲ ماهگی
کودکان در این سن باید بتوانند نشانه هایی را از خود بروز بدهند که نشان دهنده استفاده از صداها برای ایجاد ارتباط با محیط اطراف باشد. اولین مراحل پیشرفت گفتاری، ایجاد صداهای نامفهوم توسط کودک است. همین طور که کودک بزرگ تر می شود (حدود ۹ ماهگی) او شروع ردیف کردن صداها می کند و سعی دارد تا آواهای مختلف را به هم پیوند بدهد و کلماتی مثل «ماما» و «بابا» را (بدون این که واقعا معنای دقیق این کلمات را بداند) بیان کند.
قبل از ۱۲ ماهگی، کودک باید به صداها هم توجه نشان دهد. کودکانی که نسبت به صداها عکس العمل نشان نمی دهند ممکن است دچار مشکلات شنوایی باشند.
بیان کلامت در ۱۲ تا ۱۵ ماهگی
کودکان در این سنین باید محدوده وسیعی از اصوات کلامی را به کار ببرند و حداقل یک یا چند کلمه صحیح را بیان کنند (نه فقط «ماما» و «بابا») . کلماتی مثل «توپ» از کلمات ابتدایی است که کودک قادر به گفتن آن است. فرزند شما باید همچنین قادر به فهم و انجام دستورات باشد (مثلا «لطفا آن اسباب بازی را به من بده.»)
۱۸ تا ۲۴ ماهگی گسترش دامنه کلمات
کودک باید تا ۱۸ ماهگی دامنه لغاتی در حد ۲۰ کلمه داشته باشد و تا ۲ سالگی قادر باشد حدود ۵۰ کلمه یا بیشتر را بیان کند؛ به کودک باید یاد داده شود که دو کلمه را با هم ترکیب کند مثل «بابا رفت.» یک کودک ۲ ساله قادر به انجام دستورات دو قسمتی می باشد (مثلا لطفا عروسکت را بردار و لیوانت را به من بده.)
۲ تا ۳ سالگی
در این سن، والدین اغلب شاهد یک تحول اساسی در صحبت کردن کودک خود هستند. دامنه لغات کودک شما به یکباره افزایش می یابد و او می تواند ۳ کلمه یا بیشتر را با هم ترکیب کرده و جمله بسازد.
درک کودک نیز در این سنین افزایش می یابد. تا سن ۳ سالگی کودک شروع به فهم این مطلب می کند که «آن را روی میز قرار بده» یا «آن را زیر تخت بگذار» چه تفاوتی با هم دارند. در این دوران کودک شما همچنین باید شروع به تشخیص رنگ ها و درک صفت ها کند (مثل «بزرگ» در مقابل «کوچک») .
اختلاف بین گفتار و زبان
اغلب «گفتار» و «زبان» با هم اشتباه می شوند اما یک فرق اساسی بین آن دو وجود دارد:«گفتار» بیان کلامی زبان است و شامل تلفظ شمرده کلمات می شود. اما «زبان» وسیع تر است و به کل سیستم بیان و دریافت اطلاعات به روشی قابل فهم، مربوط می شود. زبان چیزی است که طی یک ارتباط، فهمیده و فهمانده می شود؛ به صورت کلامی، غیر کلامی یا نوشتاری.
اگر چه مشکلات در گفتار و زبان با هم متفاوت است، اما این دو اغلب با هم همپوشانی دارند. کودکی که مشکلات زبانی و تکلمی دارد شاید قادر به تلفظ صحیح کلمات باشد اما نتواند بیش از دو تای آنها را در کنار هم بیاورد. در مورد کودک دیگر ممکن است فهم گفتارش سخت باشد اما او قادر به استفاده از لغات و اصطلاحات برای بیان نظراتش باشد و دیگری ممکن است بتواند خوب صحبت کند اما در انجام دستورات و فهم آنها مشکل داشته باشد.
نشانه های وجود مشکل احتمالی در حرف زدن کودک
اگر شما در مورد گفتار و تکلم کودک خود نگران هستید، در اینجا به چند نکته اشاره شده که با توجه به آنها می توانید در خصوص مشکل داشتن فرزندتان مشکوک شوید:
باید نسبت به کودکی که به صداها پاسخ نمی دهد یا نمی تواند با در آوردن صدا، منظور خود را برساند، دقیق باشید. بین ۱۲ تا ۲۴ ماهگی اگر در کودکتان موارد زیر را می بینید آن را پشت گوش نینداخته و پیگیر باشید:
استفاده نکردن از اشاره و ادا مثل تکان دادن دست در هنگام خداحافظی تا ۱۲ ماهگی.
استفاده از ایماء و اشاره در ارتباطات به جای به کارگیری کلمات تا ۱۸ ماهگی.
داشتن مشکل در تقلید صدا تا ۱۸ ماهگی.
داشتن مشکل در فهم درخواست های کلامی ساده و انجام آنها.
قبل از ۱۲ ماهگی، کودک باید به صداها هم توجه نشان دهد کودکانی که نسبت به صداها عکس العمل نشان نمی دهند ممکن است دچار مشکلات شنوایی باشند.
اگر کودک بزرگ تر از ۲ سال مشکلات زیر را داشت، حتما او را توسط متخصص مورد سنجش و بررسی قرار دهید:
اگر او فقط می تواند کلمات و عکس العمل ها را تقلید کند و خود قادر به تولید کلمات یا اصطلاحات به طور خود آگاهانه نیست.
اگر فقط قادر به بیان صداها و کلمات خاصی که تکرار می شوند می باشد و نمی تواند از گفتار برای ارتباط بیشتر استفاده کند.
نمی تواند دستورات ساده را بفهمد و اجرا کند.
اگر تن صدای نا متعارفی دارد (مثلا صدای خشن و گوشخراش یا صدای تو دماغی دارد) .
اگر گفتار کودک نسبت به سنش، قابل فهم نباشد. والدین باید حدود نیمی از گفتار کودک خود را در ۲ سالگی متوجه شوند و در ۳ سالگی حدود سه چهارم آن را بفهمند. تا ۴ سالگی کلام کودک باید تقریبا به طور کامل فهمیده شود حتی به وسیله افرادی که او را نمی شناسند.
دلایل تاخیر کلامی و زبانی:
عوامل زیادی می تواند باعث تاخیر کلامی و زبانی کودک شود. مثلا یکی از آن عوامل، معیوب بودن سیستم تکلم کودک مثل مشکل در زبان یا سقف دهانش است. تا خوردن زیر زبان می تواند حرکت زبان را در تولید کلام، محدود کند.
بیشتر کودکانی که تاخیر کلامی دارند ممکن است مشکلاتی در مغز داشته باشند به طوری که ارتباط کافی در مغز برای ایجاد و تولید کلام وجود نداشته باشد. این نوع کودکان با مشکل در استفاده از لب ها، زبان و فک برای تولید آوا مواجه هستند.
مشکلات گفتاری می تواند تنها مشکل حاصله باشد یا شاید با مشکلات دیگری مثل مشکل در بلع هم همراه باشد. تاخیر در گفتار همچنین می تواند نشان دهنده یک تاخیر کلی در همه زمینه های رشد کودک باشد.
مشکلات شنیداری نیز معمولا به تاخیر در سخن گفتن ارتباط دارد. پس اگر کودکی دچار مشکل گفتاری است حتما باید از نظر شنیداری آزمایش شود. چنین کودکانی احتمالا در فهم، تقلید و گفتار مشکل دارند.
عفونت گوش، خصوصا عفونت های مزمن می تواند روی قدرت شنیداری تاثیر بگذارد. باید به عفونت های ساده گوش (که می تواند یک تهدید باشد) اهمیت داد اگر چه شاید تاثیری روی گفتار نداشته باشد.
درمان دیر حرف زدن کودک
روش اول :گفتار درمانی
اگر خودتان یا پزشک کودکتان در خصوص مشکل دار بودن کودک مشکوک شدید، یک آزمایش و بررسی مقدماتی توسط متخصص گفتار درمانی، بسیار ضروری است.
متخصص گفتار درمانی، ابتدا به مهارت های کلامی و زبانی کودک توجه کرده و آن را با توجه به جنبه های دیگر رشد کودک بررسی می کند. او تست های استانداردی را انجام می دهد و به دنبال نکته بر جسته ای در خصوص پیشرفت گفتاری و زبانی کودک می گردد. او بررسی می کند که کودک چقدر می فهمد، چه می تواند بگوید، آیا کودک سعی در برقراری ارتباط به روش های دیگر مثل اشاره کردن و تکان دادن سر و غیره به جای گفتار دارد، او وضوح کلام کودک را بررسی می کند، وضعیت دهان او (زبان، دهان و سقف آن) و عملکرد بخش های مختلف دهان برای صحبت کردن و حتی غذا خوردن و بلع را مورد بررسی دقیق قرار می دهد.
اگر او تشخیص داد که کودکتان نیاز به درمان دارد، نقش شما در این زمینه بسیار حیاتی است. او به شما می آموزد که چگونه در خانه با کودک خود تمرین کنید تا مهارت های گفتاری او را بهبود ببخشید.
روش دوم :اقدامات والدین
مانند بسیاری چیزهای دیگر، پیشرفت در گفتار نیز مخلوطی از طبیعت و ذات کودک و آموخته ها و تربیت او است. ژنتیک می تواند در این میان موثر باشد و هوش و استعداد کودک در یادگیری گفتار به او کمک کند اما به هر حال محیط اطراف هم بسیار تاثیرگذار است و نحوه تربیت کودک در توانمندی های او نقش مهمی ایفا می کند. وقتی در گفتار، زبان، شنوایی یا در رشد کودک مشکلاتی وجود داشته باشد، مداخله سریع والدین کودک می تواند به او کمک کند. وقتی شما فهم بهتری از دلیل حرف نزدن کودک خود داشته باشید، می توانید راه هایی را برای بهبود رشد گفتاری او یاد بگیرید. در اینجا چند نکته کلی که در این زمینه می توانید در منزل به کار برده و توسط آن به رشد گفتاری فرزندتان کمک کنید، آورده شده است:
زمان زیادی را به برقراری ارتباط با کودکتان اختصاص دهید حتی در دوران نوزادی او. با او حرف بزنید، برایش شعر بخوانید و او را تشویق کنید تا صداها و اشارات را تقلید کند.
برای کودک خود کتاب بخوانید. این کار را از ۶ ماهگی یا حتی زودتر آغاز کنید. حتما لازم نیست که همه کتاب را برای او بخوانید، کتاب هایی که مناسب سن اوست و دارای تصاویری است که او را تشویق به تماشای آنها می کند تهیه کنید. کم کم سعی کنید به تصاویر اشاره کنید و نام آنها را بیان کرده و او را به این کار تشویق کنید. سپس می توانید به صورت شعر وار برای او کتاب بخوانید.
از موقعیت های روزانه برای تقویت گفتار کودک استفاده کنید. به عبارت دیگر با او در طی روز صحبت کنید. مثلا اسم میوه ها را در مغازه میوه فروشی به او بگویید، به او توضیح دهید که در حین درست کردن غذا یا تمیز کردن خانه چه می کنید، به اشیاء منزل اشاره کنید و در حین رانندگی نظر او را به صداهای اطراف خود جلب کنید. از او سوالاتی بپرسید و پاسخ های او را تصدیق کنید (حتی اگر فهم آنها سخت باشد.) منظور خود را به صورت ساده بیان کنید اما هرگز از «کلام بچگانه» استفاده نکنید و سعی نداشته باشید تا با لحن یک کودک صحبت کنید. هر چه زودتر به مشکلات گفتاری کودک خود پی ببرید، بهتر می توانید او را درمان کنید. شما در قبال فرزند خود مسوول هستید. با کمک گرفتن بموقع از متخصص و وقت گذاشتن، کودک شما در آینده قادر به برقراری ارتباط مناسب با شما و دنیای اطراف خواهد بود.
