حقایق حمام شیخ بهایی:حمام اسرارآمیز ایران

به گزارش تیترشهر؛ حمام‌های ایرانی از آثار تاریخی قابل توجه و معماری‌های قابل تامل در تمام دوره‌های تاریخی بوده‌اند. معماری حمام‌ها در دوره‌های تاریخی مختلف، متفاوت بوده و هریک شاخصه‌های معماری همان عصری که در آن شکل گرفته‌اند را در خود نهفته دارند. طبیعی است که با پیشرفت جامعه و قدم برداشتن به سمت مدرنیته، حمام‌ها نیز حالت شخصی پیدا کردند و دیگر حمامی در سطح روستا یا شهر ساخته نشد. امروزه حمام‌ها کارکرد اصلی خود را از دست داده و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی مثل موزه، زورخانه و... پیدا کرده‌اند.

حمام‌های بازمانده از دوره‌های پیش به عنوان آثار تاریخی و ملی و جاذبه‌هایی برای گردشگری شناخته شدند تا از طریق آنها بتوان تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران را بازشناسی کرد. یکی از این حمام‌های تاریخی حمام شیخ بهایی یکی از آثار معماری منحصر به فرد تاریخ ایران است. حمام شیخ بهایی از آثار بازمانده از دوره صفویه است که در خیابان عبدالرزاق اصفهان، کوچه شیخ بهایی و در میان مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه قرار گرفته است. این حمام به دلیل داشتن شاخصه‌های خاص خود و تفاوت در آتش‌دان و مخزن از آثار معماری جالب توجه اصفهان محسوب می‌شود. با این مقدمه به سراغ حقایقی در مورد این حمام می‌رویم.

۱- سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی با تمامی حمام‌های بازمانده در تاریخ ایران متفاوت است. این شاخصه‌ منحصر به فرد حمام، سبب شده داستان‌ها و افسانه‌های مختلفی در مورد آن شکل بگیرد.

۲- حمام شیخ بهایی از آثار دوره صفویه بوده که در اصفهان ساخته شده است.

۳- معمار این حمام منحصر به فرد، شیخ بهایی است که از دانشمندان بزرگ عصر صفویه است که در علوم فلسفه، منطق و ریاضیات تبحر داشت و تالیفاتی در حدود ۸۸ کتاب و رساله از وی برجای مانده است.

۴-حمام شیخ بهایی مثل دیگر آثار ارزشمند اصفهان در دوره صفویه، با دستور شاه عباس اول و در دوره حاکمیت وی ساخته شد.

۵-حمام شیخ بهایی در تاریخ ۲۹ تیرماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۶۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

۶- جالب است بدانید تاکنون تحقیقات بسیاری که برای کشف معمای گرم شدن حمام شیخ بهایی  انجام شده است. اما هنوز هم پس از گذشت سالیان متمادی، به طور کامل علت اسرارآمیز بودن گرمای حمام، توسط دانشمندان، کشف نشده است.

۷- در طی تحقیقات در مورد معماری گرم شدن حمام شیخ بهایی، سیستم سفالی لوله کشی در زیر بنا کشف شد، این سیستم سفالینه لوله‌کشی در زیرزمین حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و حمام وجود داشت.

۸-در سال‌های پیش وجود لوله کشی سفالی محققان را بر آن داشت که تشخیص دهند با روش مکش طبیعی گازهایی مثل متان و اکسیدهای گوگردی به مشعل خزینه حمام هدایت می‌شد و به عنوان منبع گرما در مشعل می‌سوخت، یا این که مستقیما این گازها را از مواد زاید دفع شده در خود حمام جمع‌آوری می‌کردند و مورد استفاده قرار می‌دادند.

۹- موقعیت حمام شیخ بهایی طوری بود که در کنار عصارخانه جماله اصفهان قرار داشت، این مجاورت، سبب شد که برخی به این فکر بیفتند که احتمال دارد سوخت حمام از طریق روغن عصارخانه تامین شده باشد. تولید گاز از طریق فاضلاب که با نام بیوگاز شهرت دارد، امروزه در کشورهای پیشرفته، در تهیه سوخت استفاده می‌شود.

۱۰-نظریات ارایه شده در مورد تامین سوخت حمام قانع کننده نبود و مهمترین نکته در مورد حمام و اسرارآمیز بودن آن، که گرم شدن حمام با یک شعله است هنوز هم دغدغه محققان شیمی و فیزیک بود. اسرارآمیز بودن این روش سبب شده که تا به امروز بر روی آن تحقیقات بیشتری صورت گیرد تا راز گرم شدن حمام مشخص شود.

۱۱-در راستای این تحقیقات، یک مخترع از اهالی مشهد، تلاش بر شبیه‌سازی حمام کرد تا از این طریق بتواند راز آن را مشخص کند.

۱۲-پس از تحقیقات انجام شده، این مخترع اعلام کرد که منبع آب این این گرمابه از طلا بوده است و با توجه به اینکه طلا، رساناترین فلز انتقال گرما است با حرارت کم انرژی زیادی تولید و آب منبع گرم می‌شده است.

۱۳-این مخترع با شبیه‌سازی حمام، توانست دو نشان طلا از سوییس و مسکو در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ شود.

۱۴-نتیجه این تحقیقات چنین اعلام شد که منبع حمام شیخ بهایی از طلا بوده و برای جلوگیری از سرقت آن، راز ساخت حمام را پنهان داشتند.

۱۴- معماری این حمام و ویژگی‌ها و کارکرد آن شبیه دیگر حمام‌های تاریخی است تنها تفاوت آن در نوع آتش‌خانه و تامین منبع سوخت این حمام و نحوه گرم شدن آب دلیل بر آن است که نام حمام اسرارآمیز را به خود بگیرد. به بیان دیگر، سیستم گرمایی این حمام جزو عجایب آن است که با استفاده از قوانین فیزیک و شیمی طراحی شده است.

۱۵-از ویژگی‌های معماری حمام شیخ بهایی، داشتن دو سربینه بزرگ است.  یکی از این سربینه‌ها متعلق به زنان و دیگری متعلق به مردان بوده است. حمام شیخ بهایی، استخر و تعدادی خزینه و آب انبار نیز دارد.

۱۶-حمام شیخ بهایی که تا دوره‌های اخیر، با یک شعله به جوش می‌آمد، اکنون خاموش شده است. برخی علت خاموش شدن شعله را تخریب قسمتی از حمام توسط برخی از محققان خارجی این بنا دانسته‌اند.

۱۷--شیخ بهایی که طراح حمام است از دانشمندان مشهور عصر صفوی بود. وی در تاریخ فرهنگ و علم ایران یک دانشمند، سیاستمدار و شیخ الاسلام عصر خود بود. معمار بودن شیخ، را می‌توان یکی از ویژگی‌های اصلی شیخ دانست.

۱۸-بسیاری از آثار تاریخی عصر صفوی علاوه بر حمام مزبور، از آثار طراحی شده شیخ بوده است. طراحی دیگر مساجد اصفهان و  طراحی شالوده شهر نجف‌آباد و بسیاری آثار دیگر از طراحی‌ها و مهندسی این معمار دانشمند عصر صفوی است.

۱۹-حمام شیخ بهایی در مالکیت افراد مختلفی، در حدود ۳۰ نفر بوده است که به صورت تدریجی خریداری شده و هم‌اکنون مالکیت تمام آن در اختیار میراث فرهنگی اصفهان قرار گرفته است.

۲۰- در پایان باید گفت حمام شیخ بهایی به دلیل آسیب‌هایی که با گذشت زمان به آن وارد شده بود در سال ۸۶ مرمت شد و بنا به اعلام میراث فرهنگی اصفهان، به زودی حمام شیخ بهایی مورد استفاده فرهنگی قرار می‌گیرد.