درباره قدیمی‌ترین جنگل دنیا در ایران چه می‌دانید؟

به گزارش تیترشهر : ایران در حال حاضر یک میراث طبیعی جهانی یعنی کویر لوت را در یونسکو دارد و با به ثبت رسیدن جنگل‌های هیرکانی دومین میراث طبیعی ایران جهانی می‌شود. ارزیابان یونسکو برای بررسی پرونده جنگل‌های هیرکانی با هدف ثبت در فهرست میراث جهانی، مهرماه امسال به ایران آمدند اما یونسکو از موسسه دیگری به نام IDCA  نیز دعوت کرده تا از مناطق جنگل‌های هیرکانی ایران دیدن کنند به همین دلیل مطالعات اولیه این امر انجام  و سایت‌ها مشخص شده‌اند.

قرار است مطالعات اولیه توسط داورهای بین المللی مورد مطالعه قرار گیرد. این برنامه زیر نظر سازمان جهانی یونسکو خواهد بود و منطقه آماده بازدید ارزیابان جهانی است. نظر آنها  برای ثبت این منطقه بسیار مهم است.  آنها طی این بازدید به این نتیجه می‌رسند که جنگل‌های هیرکانی که در شمال ایران قرار دارند و قرار است در فهرست میراث طبیعی جهان به ثبت برسند آیا استانداردهای لازم را برای ثبت دارد یا خیر.

در بخش شمال کشور، سایت‌های مختلفی برای این موضوع در نظر گرفته شده است که سه سایت در استان گلستان سه سایت در استان گیلان و ۶ سایت در استان مازندران کاندید این برنامه بود و هماهنگی‌ها و بازدیدهای ارزیابان جهانی انجام شده است. در حال حاضر منتظر اعلام نتیجه بازدیدها هستیم که در فروردین ماه سال ۹۸ توسط اتحادیه جهانی حفاظت به یونسکو ارائه داده خواهد شد، سپس جلسه بررسی این نظرات در یک کشور دیگر برگزار می‌شود. در این زمان مشخص می‌شود آیا مناطقی که انتخاب شده‌اند دارای قابلیت جهانی شدن هستند یا خیر.   یکی از مناطقی که در استان گلستان انتخاب شده منطقه سیاه رودبار افراتخته است که دلیل این انتخاب پارک ملی گلستان و منطقه حفاظت شده جهان نما است.

منطقه حفاظت شده جهان نما، یک منطقه در جنوب گرگان است و تا جنوب شرقی کردکوی ادامه دارد و مساحت آن ۳۰ هزار و ۶۵۰ هکتار است که از سال ۱۳۵۲ تحت حفاظت محیط زیست قرار گرفته  و دارای قابلیت بسیار جالبی است. بخش‌هایی از جنگل‌های آن منطقه، همچنین بخش‌هایی از منطقه اکوتن برای ثبت در میراث طبیعی جهانی انتخاب شده، البته بین آنها به عنوان یک منطقه ضربه گیر تحت حفاظت است. پارک ملی گلستان نیز یکی از قدیمی‌ترین پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده ایران است که شاید بتوان از آن به عنوان اولین منطقه حفاظت شده کشور یاد کرد. این منطقه نیز مساحتی در حدود ۹۱ هزار و ۸۹۵ هکتار دارای قابلیت‌های خاص خود است و امکانات حفاظتی در این منطقه دایر است که امیدواریم آن منطقه نیز مورد موافقت قرار بگیرد و جزو میراث جهانی محسوب شود.  

رمضانعلی قائمی-  مدیر پایگاه ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی در استان گلستان - که در تمام مدت بازدید ارزیابان یونسکو از جنگل‌های هیرکانی در گلستان، آنها را همراهی ‌کرده است، این مباحث را مطرح می‌کند و می‌گوید: آنچه ارزیابان در ایران دیدند برایشان بسیار جالب و جذاب بود. نباید فراموش کرد که تمام جنگل‌های هیرکانی دنیا برای ارزیابان مهم هستند. چرا که جنگل‌های هیرکانی قدیمی‌ترین جنگل‌های جهان محسوب می‌شوند و از دوره سوم زمین شناسی باقی مانده‌اند. در واقع از جنگل‌های هیرکانی به عنوان موزه زنده دنیا می‌توان یاد کرد. عناصری از درخت سرخدار برای مداوای برخی از سرطان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین بسیاری از گیاهان و جانورانی در طول تاریخ به همین شیوه توانستند در کنار اجتماعات انسانی به بقای خود ادامه دهند و با وجود تحولات اقلیمی جهان باقی بمانند. نظر دانشمندان این است که این گونه مناطق باید کاربری علمی داشته باشند.

او ادامه می‌دهد: ارزیابان در بازدید خود با ابهامات و سوالات روبرو بودند که سعی کردیم به آنها پاسخ دهیم. سوالات آنها درباره برخی از راه‌ها و مسیرها مطرح می‌شد، چرا که سایت معرفی شده از سوی ایران به دو بخش اصلی و ضربه گیرتقسیم شده است. در بخش اصلی هیچ فعالیتی نباید انجام شود ولی در بخش ضربه گیر حساسیت‌ها و ممنوعیت کمتر است با این وجود حفاظت باید به صورت کامل و استاندارد انجام شود. روی هم رفته جمع‌بندی آنها از آنچه که در ایران دیدند راضی کننده بود. از آنجا که قطعات انتخاب شده استان گلستان وسیع و بزرگ است، حساسیت‌ها در این‌باره بیشتر خواهد بود.

رییس سابق پارک ملی گلستان اضافه می‌کند: در چند سال اخیر بحث‌هایی درباره ثبت میراث طبیعی جهانی در ایران مطرح و چند منطقه برای این منظور کاندید شده است. در سال  ۲۰۱۶ موفق شدیم یک منطقه از ایران را در فهرست میراث  طبیعی جهانی یونسکو به ثبت برسانیم که آن هم کویر لوت است اما سایر مناطق چه جنگل‌های هیرکانی  چه سایر پدیده‌های طبیعی دیگر ایران هنوز به ثبت جهانی نرسیده‌اند.

قائمی که امیدوار است این مناطق مورد قبول بازرسان جهانی  و در زمره میراث طبیعی جهان جای بگیرند، می‌افزاید: منطقه سیاه رود افراتخته دارای ویژگی‌های خاصی مانند وجود عناصر هیرکانی و  جنگل‌های سرخدار است.  جنگل‌های سرخدار در سطح جهان مساحت اندکی را به خود اختصاص می‌دهند و در ایران نیز بزرگترین لکه که به صورت یکجا وجود دارد در منطقه علی آباد استان گلستان است و در مجموع به ۴۰۰ هکتار می‌رسد.

او درباره وضعیت جنگل‌های سرخدار ایران در جهان گفت: این لکه از جنگل‌های سرخدار در ایران بزرگترین هستند. ممکن است سایر کشورها مساحت بیشتری  از درختان سرخدار را داشته باشند اما به صورت پراکنده است. این در حالی است که ایران ۲۰۰ و در مجموع ۴۰۰ هکتار به صورت انبوه و یکجا از  درختان سرخدار را در بر می‌گیرد که می‌توان گفت کمتر نقطه‌ای از دنیا چنین وسعتی را به صورت یکجا از این درختان دارد. بخشی از این منطقه چند سال پیش با عنوان ابر بالادست تحت حفاظت قرار گرفت.

این کارشناس بازنشسته محیط زیست که سابقه ۳۴ سال انجام کارهای اجرایی تحقیقاتی دارد، درباره  سایر عناصر هیرکانی که در این منطقه دیده می‌شود، نیز اظهار می‌کند: درختان تمدن انجیلی‌هایی که برگ‌های خزان کننده آن رنگارنگ و چشم نواز است جذابیت خاصی دارند.  در برخی از مناطق درخت راش و  در برخی از مناطق گونه‌های دیگر داریم. در مجموع جانورانی که در این منطقه زیست می‌کنند مانند پلنگ خرس قهوه‌ای عقاب طلایی کبک و غیره از جمله عناصری هیرکانی به حساب می‌آیند.

قائمی همچنین درباره دلیل به کار گرفتن واژه هیرکانی توضیح می‌دهد: اروپایی‌ها در گذشته نام قدیم گرگان را هیرکان می‌نامیدند که به مرکزیت گنبد بود و بخش‌هایی از سمنان مازندران و مناطق اطراف را در بر می گرفت و هیرکانیا نامیده می‌شد. این واژه بعدها به گرگان تبدیل شد که در برگیرنده دشت گرگان، خلیج گرگان و غیره بود. در واقع می‌توان گفت جنگل‌های هیرکانی نام قدیمی همین منطقه و ایالت گرگان بوده است.

او درباره اینکه آیا این مناطق در معرض آتش سوزی قرار می‌گیرند یا خیر بیان می‌کند: در نواحی مربوط به سیاهرود افراتخته به دلیل مراقبت‌های ویژه‌ای که می‌شود آتش سوزی رخ نداده است. به دلیل وجود درختان سرخدار برخی از این مناطق ممنوعیت‌هایی دارند که بیشتر تحت مراقبت قرار می‌گیرند و افراد عادی نمی‌توانند به این مناطق بیایند. این در حالی است که در پارک ملی گلستان هر ساله شاهد آتش سوزی‌هایی هستیم که به دلیل وجود جاده آسیایی و بی‌مبالاتی‌هایی که  برای روشن کردن آتش جهت پخت و پز و کارهای دیگر صورت می‌گیرد اتفاق می‌افتد. چرا که بسیاری از افراد ممکن است آتش را خاموش نکنند و این آتش به سایر نقاط سرایت کند که در نتیجه شاهد آتش سوزی در مناطق مختلف هستیم.

وی درباره درباره اینکه آیا با ثبت جهانی این منطقه می‌توانیم از امکانات خاص حفاظتی که عرصه بین الملل برای حفاظت از جنگل‌ها است، استفاده کنیم؟ اظهار می‌کند: بله. یکی از سوال‌های مدنظر این بود که ما در حواشی این مناطق چه امکانات حفاظتی و اطفاء حریق داریم و آیا می‌توانیم از آنها استفاده کنیم. این امکانات لیست شده‌ و با ارزیاب‌ها به بحث و گفت‌وگو گذاشته شده است. یقیناً امکانات مدرن و دستگاه‌های سنسوردار که بتواند ما را باخبر کند و امکاناتی که بتوانیم در کوتاه مدت متوجه خطر شویم حتما در اختیار مان قرار خواهد گرفت. از طرفی ما موظف می‌شویم که این امکانات را ایجاد کنیم در این بین می‌توان این امکانات را از اعتبارات ملی که اختصاص داده می‌شود تامین کرد یا با کمک یونسکو آن را تامین می‌کنیم.

مدیر پایگاه ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی در استان گلستان درباره جاده آسیایی که سبب دو تکه شدن پارک ملی گلستان شده  و نظر ارزیابان یونسکو در این باره توضیح می‌دهد: در حال حاضر پیش بینی شده است که جاده در منطقه مورد نظر برای ثبت جهانی لحاظ نشو. بخش شمال و جنوب جاده به عنوان سایت اصلی مد نظر گرفته شده است و می‌توان گفت منطق مد نظر ما دو تکه شده است. ممکن است از ما تعهداتی برای جابجایی جاده بخواهند که البته  در مصوبه دولت طرح و برنامه جا به جایی این جاده از ناحیه شمال در نظر گرفته شده است. طبعا آنچه که در عرصه بین المللی ثبت می‌شود باید طبق استانداردهای بین المللی نگهداری شود و اگر این اتفاق نیفتد در لیست قرمز قرار می‌گیرد و در نهایت ممکن است از فهرست جهانی خارج شویم.

قائمی همچنین می‌گوید: ممکن است چند روستا در استان گلستان، طی جهانی شدن جنگل‌های هیرکانی مجبور به جابجایی شوند. در طول تمام پارک ملی گلستان هیچ ملک شخصی وجود ندارد. تمام منطقه انتخاب شده متعلق به دولت و در زون اصلی آن هیچ ملک شخصی وجود ندارد.  در زون فرعی ملک‌های وجود دارد که طبق مقررات موجود  و استانداردهای جهانی این امکان وجود دارد که مردم به فعالیت های خود ادامه دهند.

او همچنین درباره امتیازات ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث طبیعی اظهار می‌کند: برای آنکه بتوانیم جنگل‌های هیرکانی را در فهرست میراث جهانی به ثبت برسانیم با تمام جوامع محلی، مسئولان و دست اندرکاران صحبت‌ها و مذاکراتی داشتیم و سعی کردیم آنها را برای حفاظت از این منطقه همراه کنیم.  نباید فراموش کرد که با ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی ردیف اعتباری خاص برای حفاظت از این منطقه از سوی دولت در نظر گرفته می‌شود. در عین حال اسم این مناطق با تمام زبان‌های زنده دنیا در عرصه بین‌المللی مطرح می‌شود و در تمام سایت‌های جهانی قرار می‌گیرد که می‌تواند به لحاظ گردشگری و برخی از فعالیت‌های محیط زیستی برای مناطق بومی جالب توجه، مفید و توسعه برای منطقه را به همراه داشته باشد.

به گزارش ایسنا، جنگل‌های هیرکانی از حدود ۱۲ سال پیش در فهرست موقت یونسکو ثبت شده است؛ پرونده‌ای که نخست قرار بود با آذربایجان به صورت مشترک در فهرست میراث طبیعی این کمیته بین‌المللی به ثبت برسد، اما با به تفاهم نرسیدن دو کشور در برخی موارد، ایران سرانجام تصمیم گرفت پرونده‌ی «جنگل‌های هیرکانی» را که بخش عمده‌ی آن در سرزمین‌های شمالی کشور است روی میز یونسکو قرار دهد و سرانجام بعد از پیگیری‌های مورد نیاز و رفت‌وآمد ارزیابان یونسکو به ایران، قرار است این پرونده در اجلاس ۲۰۱۹ بررسی شود.

جنگل‌های هیرکانی بازمانده دوران سوم زمین‌شناسی و عصر یخبندان و غنی از نظر گونه‌های بومی و باستانی، پوشش گیاهی و تنوع زیستی با نادرترین گونه‌های جنگلی جهان شامل ۸۰ گونه درختی، ۵۰ گونه درختچه‌ای، گونه‌های بومی (اندمیک) درختی و گونه‌های جانوری چون پلنگ، خرس، کل و بز، مرال و ... است. این نوع جنگل‌ها در حالی‌که در اکثر نقاط اروپا و سیبری به دلیل سرما و یخبندان قادر به بقا نبوده‌اند و در حال حاضر فسیل‌هایی از آنها به جای مانده به دلیل اقلیم معتدل‌تر حاشیه دریای خزر به حیات خود ادامه داده‌اند.

۱۵ نقطه از این جنگل شامل «پارک ملی گلستان»، «جنگل ابر»، «جهان‌نما»، «بولا»، «جنگل الیمستان»، «جنگل واز»، «حوزه کجور نوشهر»، «چهارباغ چالوس»، «جنگل خشک داران»، «گشت رودخان»، «سیاه رودبار گیلان» و منطقه حفاظت‌شده «لیسار» سایت‌های انتخابی برای ثبت در فهرست میراث جهانی هستند.

کبریا حسین‌زاده- ایسنا