گاوداری روی ۷۰۰ سال تاریخ لواسان بزرگ!

به گزارش تیترشهر : شهرستان شمیرانات، بخش لواسانات، روستای لواسان بزرگ همان جاست، روستایی با آثار و محوطه‌هایی متعلق به دوران تاریخی بعد از اسلام که یکی از نشانه‌های تاریخی ۷۰۰ سال پیش یعنی از دوره‌ی سلجوقی را در بلندترین تپه‌ی روستا در دل خود پنهان کرده، اما حالا که مالک محوطه‌ی تاریخی خودش در تعامل با میراث فرهنگی و با تقبل هزینه‌های کاوش و مرمت، قصد ساماندهی این محوطه‌ی تاریخی را دارد، انگار مردم روستا، بنای ناسازگاری گذاشته‌اند ...

سرقلعه را ناصر پازوکی - باستان‌شناس-  در سال ۱۳۸۰ در روستای لواسان بزرگ کشف کرد و آن را در اول مهر ۱۳۸۲ با شماره ۱۰۳۸۴ درفهرست آثار ملی به ثبت رساند، این محوطه‌ی تاریخی آن‌قدر به همان وضعیت ماند تا مالک حدود ۲۰ هزار متر از این منطقه در روستای تاریخی خود تصمیم گرفت دست‌کم با کاوش، مرمت و دادن کاربری متفاوتی به این محوطه‌ی تاریخی نه تنها به تاریخ و فرهنگ کشور خود کمک کند، بلکه مردم روستا هم بعد از به سرانجام رسیدن کارها در این بخش از روستا، با صنعت گردشگری بیشتر آشنا شوند، اما به نظر می‌رسد، با وجود پایان فصل اول بررسی‌های مطالعاتی این محوطه‌ی تاریخی معارضان تپه با حضور هر کس هر چند کارگران تیم کاوش مخالف‌اند، چه برسد به مالک و باستان‌شناسِ محوطه.

از سوی دیگر، از حدود سی سال گذشته با کشیدن دیوار در بخشی از محوطه‌ی تاریخی و ایجاد گاوداری عاملی شده تا نه تنها قسمت‌هایی از دیواره‌ی قلعه از بین برود، بلکه می‌توان گفت تقریبا مطالعه و کاوش را در این محوطه غیرممکن کرده است.

در برنامه‌ریزی‌های انجام شده قرار بود کاوش‌ها در تپه سرقلعه از تیر ماه ۹۷ آغاز شود، اما به همان دلیل نبخشیدن وزیر، کارها در این محوطه‌ی تاریخی با آثار عصر آهن تا صفوی‌اش، تا مهرماه به تعویق افتاد، یعنی با وجود اصرارهای مالک تپه و تلاش‌هایش، ۱۴ معارض زمین سنددار همین مالک جلوی اقدامات میراث را گرفتند.

محمدرضا نعمتی، سرپرست تیم باستان‌شناسی محوطه‌ی سرقلعه در لواسان بزرگ، در نخستین قدم، گمانه‌زنی عرصه و حریم این محوطه را انجام داد. محوطه‌ای که قدمت‌اش به دوره سلجوقیان برمی‌گردد و تا کنون باستان‌شناسان توانسته‌اند بخشی از ساختمان این قلعه تاریخی مانند سیستم خدماتی و حمام‌اش را کشف کنند.

نعمتی - باستان‌شناس – می‌گوید: کار باستان‌شناسان بر اساس تفاهم‌نامه‌ میراث‌فرهنگی استان تهران و مالک این محوطه از ۲۳ تیر آغاز شد، اما تا یک ماه نخست، درگیر اختلافاتی بودیم که مردم منطقه به دلیل کاوش‌های ما در این محوطه داشتند. چون بخش‌های زیادی از این تپه به گاوداری، انباری و دامداری و باغات اهالی روستا تبدیل شده است.

وی با بیان این‌که مالک تپه‌ی سرقلعه، اعتبار همه‌ی اقدامات برای بررسی‌های باستان‌شناسی و دیگر اقدامات را به طور کامل تقبل کرده است، ادامه می‌دهد: «محمد متفرس» مالک این محوطه تفاهم‌نامه‌ای با میراث فرهنگی امضا کرده که براساس آن تپه سرقلعه به طور کامل کاوش و در نهایت آثار به دست آمده در سایت موزه به نمایش درآید و مالک نیز از سایت موزه بهره‌برداری مورد نظر خود را داشته باشد.

او با اشاره به این که این اقدامات باعث تخریب بسیاری از آثار زیر تپه شده است، اضافه می‌کند: تیم باستان‌شناسی پس از کش‌وقوس‌های فراوان با حکم دادگاه و دادگستری شهرستان شمیران باستان‌شناسان کار خود را در این محوطه آغاز کردند.

نعمتی با تاکید بر این‌که برای تخریب گاوداری از سال ۷۰ حکم دادگاه وجود دارد، اما مسوولان به دلیل ملاحظات برای مردم آن را عقب می‌اندازندادامه می‌دهد: در سال ۹۴ نیز حکم تخریب داده شده است. در نامه‌ی حکم نخست یک مدت زمان یکی دو ماهه گرفتند و پس از گفتند پس از ماه محرم گاوداری تخریب می‌شود، در حالی که اکنون ماه صفر نیز به پایان رسیده است.

به اعتقاد این باستان‌شناس، مکان اصلی تپه سرقلعه گاوداری و درختان اطرافِ آن است. حمام نیز دقیقاً زیر گاوداری و درختان است. این در حالی است که گاوداری به طور تقریبی نصف تپه را در بر گرفته و حدود ۲۰۰۰ متر از زمین را تصرف کرده است. از سویی شورای لواسان و اهالی با این تخریب مخالف بودند.

نعمتی با تأکید بر این که چون برنامه، تعیین حریم و عرصه این محوطه بود، ۳۲ گمانه در اطراف تپه کاوش شد، می‌افزاید: بر اساس گمانه‌هایی ایجاد شده، سرقلعه حدود یک هکتار وسعت دارد. پس از پایان گمانه‌زنی، در دو نقطه از تپه شروع به کاوش کردیم. قسمت شرقی بقایای یک حمام تاریخی بدست آمد که دارای حمام سربینه و کفش کن بود. در سربینه نیز دو سکو وجود دارد که زیر هر سکو چهار کفش کن هست. گرمخانه با گربه‌روهای زیر آن، همچنین یک درِ میانی که بین سربینه و گرمخانه وجود دارد و متعادل کننده هوای بین کفش‌کن و گرمخانه بوده است. بعد از آن خزینه و تنبوشه‌های سفالی کشف شدند که وظیفه انتقال آب به بخش‌های مختلف حمام را داشته‌اند.

این باستان‌شناس معتقد است: بخش‌های دیگر این حمام به دلیل ساخت‌وسازهای غیر قانونی باعث از بین بردن امکان کاوش روی آن‌ها شده است.

نعمتی با بیان این که بیشترین و شاخص‌ترین آثار در زیر انباری‌ها و گاوداری به وسعت تقریبی ۲۰۰۰ متر ‌است، می‌گود: اوج ساخت و ساز در این محو طه در دهه هفتاد بود، آثار سفالی شامل سفال‌های زرین فام، سفال‌های قلم مشکی، سفال‌های آبی- سفید است که نشان از رونق دوره صفوی دارد. سفال‌های مختص دوره سلجوقی هم در این مجموعه وجود دارد. در نهایت با توجه به نوع سفال‌ها به نظر می‌رسد این قلعه به یک قلعه نظامی و تدافعی شباهت ندارد و احتمالاً کوشکی است که اهالی منطقه از آن استفاده می‌کردند.

به گفته‌ سرپرست گمانه‌ زنی عرصه و حریم این تپه تاریخی، علاوه بر کاوش حمام در قسمت شرقی، در قسمت شمالی قلعه به منظور بدست آوردن پلان قلعه و نمای بیرونی قلعه کاوش‌ها آغاز شد که در کاوش‌های قسمت شمالی دو برج مدور بدست آمد که برج شرقی از باقی برج‌ها کوچکتر و توخالی است و برج غربی توپر است.

وی با اشاره به این که در قسمت بالایی برج اتاق‌های مستطیلی شکلی بدست آمده که این اتاق‌ها به سمت جنوب (گاوداری) امتداد دارند، می‌گوید: این اتاق‌ها در قسمت مرکزی و بلندترین نقطه تپه ارگ قلعه بدست آمد. همچنین از ارگ قلعه اتاق بزرگ مدوری بدست آمد که این اتاق مدور در قسمت انتهایی دارای سکویی برای نشستن است که احتمالا اتاق شورا بوده است.

نعمتی با بیان این که با کف‌سازی و ساخت دیواره‌های سنگی این اتاق برای استفاده به اتاق‌های کوچکتری تبدیل شده است، اضافه می‌کند: در نهایت با جمع‌بندی براساس یافته‌ها، اسناد و مدارک بخصوص سفال‌ها به این نتیجه رسیدیم که این تپه از عصر آهن، دوره اشکانی، دوره سلجوقی ایلخانی، تیموری و دوره صفویه دارای آثاری است که پررونق‌ترین دوره استفاده از این قلعه در سه دوره سلجوقی، ایلخانی و صفوی بوده است.

او به شرح این موضوع هم پرداخت که پس از دوره صفوی سرقلعه متروک شده که طبق شواهد بر اساس زلزله‌ای بوده که در این منطقه رخ داده، چون پس از دوره صفوی دو زلزله بزرگ و مهم در این منطقه، یکی در اواخر دوره صفوی و دیگری در دوره قاجار رخ داده است، که پس از دوره صفوی این محدوده به طور کامل متروک می‌شود اما پس از انقلاب گروهی از اهالی روستا اینجا را تصرف می‌کنند و ساخت و سازهای غیر قانونی انجام می‌دهند.

این باستان‌شناس با تأکید بر این که بزرگترین مشکل سرقلعه تخریب گاوداری است، می‌گوید: اگر مسوولان شهری و میراثی تلاش کنند گاوداری تخریب می‌شود و در ادامه‌ کاوش‌ها این منطقه به سایت موزه و منطقه گردشگری در لواسان تبدیل می‌شود.

سمیه ایمانیان- ایسنا