فراموشی معماری ایرانی – اسلامی در قم/ فرهنگ رومی در حال بلعیدن یک شهر زیارتی

به گزارش تیترشهر: بیش از 10 سال است که رهبر انقلاب با انتقاد از معماری های سبک غربی در شهرهای مختلف کشور بر لزوم ترویج معماری ایرانی-اسلامی در شهرها تاکید کرده اند.

انتقادی که گرچه موجب شد تا عده ای از مسئولان مدتی را صرف اظهار نظر در این ارتباط کنند اما آنچه بعد از این همه سال به نتیجه رسیده است کاملا عکس فرمایشات رهبر انقلاب است.

از تهران که به عنوان پایتخت ایران اسلامی با آن همه بنای غربی و شیشه ای بگذریم، اخیرا در شهرهای دیگر نیز سبک معماری غربی بخصوص معماری رومی نمود بیشتری یافته و مورد استقبال شهروندان قرار گرفته است.

در روزگاری که معمار از مراحل ساخت و ساز یک بنا حذف شد و صفر تا 100 طراحی ساختمان ها به مهندسان عمران سپرده شد، قابل حدس بود که روزی تمام ساختمان های ما با یک معماری مشخص غربی شبیه به یکدیگر شوند.

گویا مهندسان عمران که سررشته ای از معماری ندارند یا می توانند ساختمان ها را شیشه ای بسازند، یا رومی یا ساده. آنها توانایی طراحی ساختمان هایی با المان های ایرانی و اسلامی را ندارند. در ساختمان هایی که مهندسان عمران طراحی می کنند و می سازند نه در نما نشانه ای از فرهنگ ایرانی – اسلامی دیده می شود و نه در داخل ساختمان.

این کارنابلدی مهندسان عمران این روزها توامان شده است با عدم نظارت شهرداری ها در ساخت و سازها. این روزها شهرداری های سراسر کشور آنقدر درگیر مسائلی غیر از شهرسازی شده اند که به کل فراموش کرده اند نمای شهرهای ما در صورت حذف مردم و خط فارسی از پس زمینه تصاویر ضبط شده از شهر آنها، نشانه ای از ایران نخواهد داشت و بیننده به هیچ وجه نمی تواند حدس بزند که این تصاویر مختص شهری در ایران است.

اگر روزی با دیدن بادگیر و گنبد و طاق های متعدد حتی در تصاویر از نمای باز هم می شد حدس زدن که مختص شهری در ایران است، امروزه این کار غیرممکن یا سخت شده است.

قم یکی از شهرهایی است که امروز در حال بلعیده شدن توسط فرهنگ رومی است. معماری منازل و ساختمان ها در این شهر هیچ نشانی از فرهنگ ایرانی-اسلامی ندارند.

معماری با سبک روم و یونان که در ۲هزار سال پیش به عنوان سبک کلاسیک و در دو قرن پیش به نام نئوکلاسیک برای مدتی مطرح شد، این روزها در جامعه ایرانی ما با کهن ترین پیشینه تاریخی کپی برداری می‌شود.

نمای «رومی» بکار رفته در معماری این روزهای شهر قم که تقلیدی از معماری غربی و کلیسایی و برگرفته از  بخش‌هایی از کلیسای «ساگرادا فامیلیا بارسلون اسپانیا»، «معبد رومی پانتئون»، «معبد ژوپیتر لبنان»، «گنبد فلورانس ایتالیا» و دیگر معماری‌های کلیسایی باستانی است، همگی با رویکرد سبک باروک که به منظور جذب مردم به کلیسا مجبور به استفاده از جلال و جبروت در معماری بهره می‌گرفتند، ساخته شده است.

این سبک از معماری که با هزینه‌های سنگین در هر منطقه‌ای از شهر به منظور متمایز ساختن خود نسبت به همسایگان اجرا می‌شود به دلیل ماندگاری بالا، خود به تنهایی قادر به ایجاد اختلاف طبقانی، اختلاف فرهنگی و به طور کلی تغییر سبک زندگی در مردم خواهد شد.

رواج سبک فرهنگی دیگر کشورها و فاصله گرفتن از فرهنگ ایرانی اسلامی، ابراز حس تفاخر و رواج سندروم کاخ نشینی، ترویج اختلاف طبقاتی، عدم تطابق با سازه‌های طراحی شده و وزن سنگین تحمیل شده به بنا از جمله معضلاتی است که در اجرای این سبک با آن روبرو هستیم.

مدتی است نمای «رومی» توسط شورای اسلامی شهر و شهرداری قم ممنوع شده است و اِلمان‌هایی همچون سنتوری، قوس زیرین، نرده‌های صراحی(سراهی)، گل و بوته و ابزار، نوشته‌های لاتین، ستون و سرستون، مجسمه و گنبد از جمله ممنوعیت‌های است که به معماران معرفی شده است، ولی همچنان شاهد ادامه کار و برپایی این نماها در شهر قم هستیم.

مفهوم مشترک و فراگیر در خصوص معماری ایرانی اسلامی وجود ندارد

پیروز حناچی معاون معماری و شهرسازی شهردار تهران با اشاره به ضوابط مربوط به صدور مجوزهای مربوط به نماهای ساختمانی گفت: در حال حاضر قوانین مربوط به تایید نماهای ساختمانی دارای قاعده ثابت و روشنی نیست، زیرا بخشی از آن‌ها سلیقه‌ای و بخشی دیگر تابع مقررات است.

معاون معماری و شهرسازی شهردار تهران در خصوص جایگاه استفاده از معماری ایرانی-اسلامی در بناهای خاص شهر تهران گفت: در مورد مفهوم معماری ایرانی-اسلامی اتفاق نظر وجود ندارد؛ زیرا برخی معماری اسلامی را مفهومی می‌دانند که در آن از مفاهیمی استفاده می‌شود که اگر آن را مدرن هم کنیم، آن معماری بر اساس اصول تفکر اسلامی است و در این خصوص به راهکارهای کاهش مصرف انرژی و خودداری از آسیب به طبیعت و غیره اشاره می‌کنند.

وی خاطر نشان کرد: اما عده‌ دیگر معماری اسلامی را مرتبط با ظاهر بنا و استفاده از گنبد و قوس و اجزایی از این دست می‌دانند، اگر چه آن زمان هم که گنبد و مناره استفاده می‌کردیم، در زمان خود یک نوآوری بود، اما اکنون بحث در این است که چه نوآوری‌ای وجود دارد که مبتنی بر فرهنگ و آمیزه‌های ما باشد.

حناچی با بیان اینکه در ساختمان‌های جدید تلاش می‌شود، تا بیشتر از معماری ایرانی- اسلامی استفاده شود، اظهار کرد:‌ در مورد نما تا قبل از سال‌های اخیر کار زیادی انجام نمی‌شد، اما اکنون تلاش‌هایی برای ساخت ضابطه‌مند آن در حال انجام است.

مفهوم مشترک وفراگیر در خصوص معماری ایرانی اسلامی وجود ندارد

معاون معماری و شهرسازی شهردار تهران با تاکید بر اینکه بخشی از ضوابط مربوط به مجوز بناهای ساختمانی فنی و بخشی دیگر مربوط به زیبایی شناسی است، اظهار کرد: در حوزه فنی ضوابط روشنی وجود دارد، چنانچه در ساختمان‌های شیشه‌ای تاکید شده که باید از شیشه سکوریت استفاده شود و ساختمان متناسب با ارتفاع خود دارای پیشانی باشد تا اگر شیشه فرو ریخت بر سر عابران نریزد.

حناچی با بیان اینکه خیلی از موارد در معماری قدیم از مصادیق معماری پایدار امروزی است، تصریح کرد: معماری که ما در گذشته در کویر و حاشیه آن داشتیم، منطبق بر اصول معماری پایدار است.

وی در خصوص میزان برخورداری از معماری اسلامی در ساختمان‌های شاخص شهری گفت: باید ببینیم که این موارد به چه میزان در صورت مسئله مورد درخواست بوده‌اند، اگر نبوده طبیعتا نباید انتظار دستیابی داشت.

در نمای ساختمان‌های جدید و شاخص شهر نقوش اسلامی یا اصلا رعایت نشده است

منوچهر میرزایی استاد سابق معماری با اشاره به جایگاه معماری ایرانی و اسلامی در ساخت بناهای شاخص شهری گفت: در نمای ساختمان‌های جدید و شاخص شهر نقوش اسلامی یا اصلا رعایت نشده و یا در مواردی اندک، بسیار کم رعایت شده و اصول معماری در نظر گرفته نشده است.

این فارغ‌التحصیل دانشگاه راشویل آمریکا گفت: علت فقدان نماهای منطبق با معماری ایرانی و اسلامی در نمای ساختمان‌های شاخص شهری این است که معماران با مراجعه به اینترنت از ایده‌های جهانی الگو می‌گیرند و سپس سازه‌ای را طراحی‌ می‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه معماران باید ابتکار به خرج دهند و با توجه به دستورات رهبر انقلاب نقوش اسلامی را به کار گیرند، اظهار کرد: شهرداری‌هایی که نمای ساختمان‌ها را مصوب می‌کنند، به این مسائل اهمیت نمی‌دهند و ادامه این وضعیت شهر را به سمت مدرن‌سازی جهانی‌ می‌برد و با این وضعیت معماری اسلامی از شهر ما محو خواهد شد.

میرزایی با بیان اینکه در گذشته سازندگان بناهای قدیمی علاوه بر معمار بودن یک استاد هندسه بوده‌اند،تصریح کرد: این موضوع از نظر ایستایی ساختمان بسیار قابل اهمیت است، لذا استفاده از نقوش به کار رفته در یک بنا دارای جایگاه بسیار بالایی است.

تصاویر از ایسنا