ایران به گواه نهادهای بین‌المللی موفقیت‌های جدی در آبرسانی به دست آورده است، موضوعی که از سوی برخی رسانه‌ها این تصور غلط را به وجود آورده است که اگر ایران حائز رتبه‌های برتر شده‌است، چرا برخی نقاط هنوز با مشکل کم آبی درگیر است. موضوعی که از اساس نشان می‌دهد مطرح‌کنندگانش هیچ قرابتی با پیچیدگی‌های مدیریت منابع آب ندارند، چراکه ایجاد زیرسخت‌ها و دسترسی‌های لازم برای آبرسانی، نمی‌تواند به‌تنهایی منابع آب لازم را برای همه مناطق ایجاد کند و باتوجه به محدودیت‌های منابع آب در سراسر جهان، حتی پیشرفته‌ترین کشورها نیز گاهی با مشکلات ناشی از کمبود منابع آبی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
طبق آمار سازمان جهانی بهداشت و یونیسف که بر اساس اطلاعات موجود از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ است، از نظر درصد جمعیت روستایی که به آب آشامیدنی دسترسی دارند، ایران با ۸۷.۲ درصد، در رتبه نهم جهانی قرار دارد. در این رتبه بندی، اسپانیا (۹۸.۷ درصد)، چک (۹۷.۷ درصد)، لوکزامبورگ (۹۶.۵ درصد)، پرتغال (۹۲.۵ درصد)، ترکمنستان (۹۲.۳ درصد)، اوکراین (۸۹.۸ درصد) و مجارستان (۸۹ درصد) رتبه‌های بالاتر از ایران را در اختیار دارند. میانگین سال ۲۰۲۰ بر اساس رتبه بندی ۶۴ کشور، ۴۲.۴ درصد بوده است.
این رتبه بندی بر اساس این تعریف بوده است: درصد افرادی که از آب آشامیدنی از یک منبع بهبودیافته استفاده می‌کنند که از نظر زیرساختی، قابل دسترس بوده و در صورت نیاز موجود بوده و عاری از آلودگی به فضولات انسانی و شیمیایی است. منابع آب بهبود یافته شامل آب لوله‌کشی، چاه‌های حفر شده، چاه‌های حفر شده حفاظت‌شده، چشمه‌های حفاظت‌شده و آب بسته‌بندی شده یا آبرسانی است.
خشکسالی و کم آبی
اما ما با کم‌آبی اساسی‌تری روبرو هستیم. کشورها در سرتاسر جهان، رکوردهای جدید خشکسالی و مشکلات کم آبی را گزارش می‌کنند. ایتالیا را در نظر بگیرید که با بدترین خشکسالی در ۷۰ سال اخیر مواجه است و در مناطق شمالی خود وضعیت فوق العاده اعلام کرده است. یا اسپانیا که در رتبه بندی مذکور، در رتبه دوم قرار دارد، گرفتار خشکسالی و کم آبی شده است. طبق گزارش سرویس هواشناسی اسپانیا، خشکسالی در شمال شرقی این کشور به وضعیت حادی رسیده است. این وضعیت وخیم ناشی از دمای بالا و بارندگی کم در سه سال گذشته بوده است. تامین آب آشامیدنی برای شش میلیون نفر که در محدوده کلان شهر بارسلون زندگی می‌کنند، اکنون در خطر است. ذخایر سائو به حدود ۹ درصد از کل ظرفیتش رسیده است و مقامات تصمیم گرفته‌اند ماهی‌ها را برای جلوگیری از خفگی آنها جمع آوری کنند. آب به مخازن دیگری در منطقه منتقل شده است تا از غیرقابل شرب شدن باقیمانده آن، جلوگیری شود. سرویس هواشناسی اسپانیا می‌گوید به رغم بهبودی جزئی در زمستان، دوره خشکسالی ادامه پیدا کرده و کل اسپانیا از ژانویه سال ۲۰۲۲ در وضعیت خشکسالی به سر می‌برد. با این حال، وضعیت در کاتالونیا بحرانی است. سطح آب در مخازن منطقه بسیار کمتر از حد متوسط است. در حال حاضر محدودیت‌هایی برای استفاده از آب برای مصارف کشاورزی و صنعتی اعمال شده است و شهروندان هم نمی‌توانند از آب آشامیدنی برای شستن خودروها یا پر کردن استخرها استفاده کنند.
وضعیت لوکزامبورگ که در رتبه چهارم قرار دارد نیز درحال حاضر تعریف چندانی ندارد. دولت این کشور یک ماه پیش از مردم خواست برای حفظ ذخایر آب، مدت زمان دوش گرفتن را کوتاه کرده و آبیاری چمن را متوقف کنند زیرا گرما همچنان ادامه دارد و ذخایر آب زیرزمینی، کمتر از حد معمول برای این موقع از سال هستند. در نتیجه خشکسالی سال گذشته، خاک در سراسر لوکزامبورگ به طور غیرمعمولی خشک بود؛ یعنی خاک ابتدا آب باران را در پاییز جذب کرد و آب باران کمتری به سطح آب‌های زیرزمینی رسید که محل تامین آب آشامیدنی لوکزامبورگ است. ذخایر آب زیرزمینی در زمستان سال ۲۰۲۲ در مقایسه با سال قبل ۳۰ درصد کمتر بوده است و جریان برخی منابع آبی، جزء کمترین میزان در بیست سال گذشته بوده است. آژانس مدیریت آب لوکزامبورگ هشدار داده است تغییرات اقلیمی، این پدیده را در آینده وخیم‌تر خواهد کرد.
در پرتغال که در جایگاه پنجم این رتبه بندی قرار دارد، گرما و بارندگی اندک، باعث شده است ۴۰ درصد از این کشور با وضعیت خشکسالی شدید روبرو شده و سایر قسمت‌های آن دچار خشکسالی جدی شوند. این کشور و اسپانیا بدترین ضربه را از بارش اندک یا عدم بارندگی دیده اند. به طوری که دیوید بوید، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر و محیط زیست، در یک کنفرانس خبری در لیسبون گفته بود که شدت خشکسالی در پرتغال واقعا چشمگیر است. دولت پرتغال در فوریه سال گذشته، به پنج سد در مرکز این کشور دستور داده بود تولید برق خود را کاملا متوقف کنند و یک سد در منطقه الگاروه ناچار شد استفاده از آب برای آبیاری زراعی را متوقف کرده و مصرف آب شرب را در اولویت قرار دهد.
خشکسالی حتی تنش‌هایی را بین اسپانیا و پرتغال به وجود آورده است. اسپانیا در سپتامبر سال ۲۰۲۲ اعلام کرد دیگر کنوانسیون آلبوفیرا که معاهده انتقال آب به کشور همسایه پرتغال است را رعایت نخواهد کرد. در واقع خشکسالی شدید باعث شد ذخایر اسپانیا یک سوم میانگین ظرفیتشان تقلیل پیدا کند.
ترکمنستان که در جایگاه ششم این رتبه بندی قرار دارد، با کم آبی شدید روبروست و دولت این کشور به دلیل سرمایه گذاری غیرموثر و صنایع آب بر مانند کشت پنبه، هدف انتقاد قرار گرفته و برای خنثی کردن این بحران به دنبال همکاری بین المللی و استفاده از تکنیکهای صرفه جویی در آب است.
تغییرات اقلیمی و افزایش دما
خشکسالی و کم‌آبی پدیده‌ای نسبتا جدیدی برای اروپایی‌ها، به نظر می‌رسد که هنوز یاد نگرفته‌اند با آن مقابله کنند. با این حال، برای اکثر کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، این پدیده بسیار آشنا است. ایران یکی از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) است که با خشکسالی و کمبود آب غریبه نیست. اما علت افزایش خشکسالی و کمبود آب چیست؟ افزایش دما و کاهش بارندگی به علت تغییرات آب و هوا را می‌توان به عنوان دلیل اصلی اشاره کرد.
طبق گزارش پایگاه اینترنتی واتر فاناک، ایران با چالش‌های کم‌سابقه‌ای در تامین آب برای جمعیت رو به رشد خود مواجه است که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ به ۹۲ میلیون نفر برسد. اگر روند فعلی ادامه یابد، کمبود آب فعلی تبدیل به یک چالش خواهد شد.
تغییرات اقلیمی باعث کاهش بارندگی و افزایش خشکسالی شده است. در ۵۰ سال گذشته، ایران با خشکسالی‌های شدید و طولانی مدت مواجه بوده است که به طور قابل توجهی دسترسی به آب را در همه بخش‌ها تهدید کرده است. انتظار می‌رود که تغییرات آب و هوایی، خطر خشکسالی را در برخی از مناطق کشور افزایش دهد و در برخی دیگر باعث سیل شود. ایران با بارش سالانه ۲۲۸ میلی متر در سال ۲۰۱۷، در کمربند خشک جهان قرار دارد. این مقدار میانگین از سال ۱۹۹۴ بوده است و شش درصد کمتر از میانگین بلندمدت است که ۲۴۲ میلی متر در سال است. توزیع بارندگی در سراسر کشور نابرابر است.
