بیماری کووید ۱۹ از اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی تاکنون جان تعداد زیادی از مردم جهان را گرفته است.
این بیماری از طریق قطرات ریز تنفسی افراد مبتلا به سایر افراد سرایت می‌کند و از طریق پوشیدن ماسک، شستن دست‌ها و سایر تدابیر بهداشتی می‌توان از انتقال آن جلوگیری کرد.
در عین حال بسیاری از اپیدمی‌ها و بیماری‌های فراگیر و مرگ و میرهای ناشی از آن در صدها سال گذشته با اختراع و تولید واکسن موثر خاتمه یافته و سلامتی در جوامع را به ارمغان آورده اند.
به گفته متخصصان و صاحبنظران کووید ۱۹ ایمنی جمعی این بیماری تنها از طریق واکسیناسیون همگانی امکان پذیر است.
در مقاله دکتر مهنوش توکلی فرد، مشاور مدیرکل بهزیستی گیلان و عضو کمیته استانی کرونا با عنوان "واکسیناسیون کووید ۱۹ و سوالات پرتکرار درباره واکسن و عوارض آن" آمده است:
"همه‌گیری کرونا سبب آشفتگی و تنش بسیار در سیستم‌های بهداشتی، اقتصادی و سیاسی دنیا شده و تأثیرگذاری آن بر اجتماع، سیاست دولت‌ها را به سمت حمایت از تولید دارو و واکسن‌های مرتبط، سوق داده است.
واکسن برای پیشگیری است و تأثیری در درمان بیماران ندارد
با توجه به اینکه کنترل و مهار پاندمی کرونا راه حلی به جز واکسن ندارد، افزایش آگاهی عموم و اطلاع رسانی جهت عزم همگانی برای تزریق واکسن و جلوگیری از انتشار اخبار زرد از وظایف اصلی متولیان سلامت است.
واکسن‌ها با تحریک سیستم ایمنی، بدن را برای مقابله با بیماری احتمالی آماده می‌نمایند.
بیش از ۲۰۰ واکسن کووید ۱۹ در جهان تولید شده است که در حال گذراندن یکی از مراحل مطالعه بالینی واکسن هستند.
اکثر واکسن‌های کووید ۱۹ برای ایجاد ایمنی بهتر باید حداقل در ۲ نوبت تزریق شوند.
هم اکنون ۴ نوع واکسن در ایران در حال تزریق است: اسپوتنیک، سینوفارم، استرازنکا و باهارات
اگرچه هدف همه واکسن‌ها ایجاد پاسخ ایمنی است، اما مکانیسم اثر آنها متفاوت است: در اسپوتنیک و استرازنکا از آدنوویروس به عنوان حامل ژن کروناویروس به داخل بدن استفاده شده است؛ اما در باهارات و سینوفارم واکسن‌ها بر پایه وجود ویروس غیرفعال شده ساخته شده اند.
در مورد تولید واکسن مقررات و استانداردهای خاصی وجود دارد که تا پیش از اطمینان نسبت به ایمنی بالا وارد بازار نمی‌شود؛ کارآیی واکسن‌های فوق نیز همگی در دستیابی به اهداف اصلی واکسیناسیون کووید ۱۹ (پیشگیری از مرگ و میر و ابتلاء به فرم شدید بیماری) بالای ۹۰ درصد است.
سوالات پرتکرار و ابهامات موجود در خصوص واکسن کرونا:
۱- آیا جوانان و افراد سالم به واکسن نیاز دارند؟
اگرچه اکثر افراد این بیماری را بدون مشکل طی می‌کنند، ولی همچنان خطر عفونت طبیعی و عوارض ناشی از آن بسیار بالاتر از واکسن است.
مطالعات نشان داده که گاهی حتی افراد فاقد بیماری زمینه‌ای شناخته شده نیز به علت رخداد برخی موتاسیون‌ها در ژن‌های سیستم ایمنی، نسبت به کووید حساس‌تر هستند؛ بنابراین اگرچه ممکن است اکثر مبتلایان نیاز به بستری در بیمارستان و مراقبت‌های ویژه نداشته باشند، اما هیچ کس در برابر ابتلا به نوع شدید بیماری مصون نیست.
علاوه بر این یک سوم بهبودیافتگان از عوارض طولانی مدت کووید همچون خستگی مفرط و تپش قلب و برخی دیگر از عوارض تا ماه‌ها رنج می‌برند.
این در حالیست که واکسن‌های تأیید شده کووید بر روی ده‌ها هزار نفر آزمایش شده و تاکنون هیچ‌گونه عوارض جدی جانبی از آنها گزارش نشده است.
۲- آیا بهبودیافتگان کرونایی هم باید واکسن بزنند؟
از آنجا که ممکن است ایمنی کافی و مناسب در بدن بهبودیافتگان ایجاد نشود و افراد بر مبنای ژنتیک و در سنین مختلف واکنش‌های متفاوتی دیر یا زود، قوی یا ضعیف، خنثی کننده یا غیرخنثی کننده نسبت به عفونت طبیعی بروز دهند؛ از طرفی شدت ابتلاء به بیماری هم می‌تواند در میزان تولید آنتی بادی موثر باشد؛ برای تقویت مجدد سیستم ایمنی در مقابل کووید ۱۹ توصیه می‌شود که بهبودیافتگان نیز ۴ تا ۶ هفته و در موارد شدید تا ۱۰ هفته بعد از بهبودی نسبت به تزریق واکسن اقدام کنند.
۳- آیا منعی برای تزریق واکسن به گروه‌های سنی و جمعیتی مختلف وجود دارد؟
خیر، البته واکسن‌های فعلی هنوز در گروه سنی زیر ۱۲ سال بررسی نشده اند.
واکسن‌های فعلی اکثرا ویروس زنده نبوده و حتی اگر ماهیت تکثیری داشته باشند مانند ژنوم تنها پیام پروتئین را منتقل می‌کنند، بنابراین این واکسن‌ها کاملا ایمن بوده و برای همه گروه‌های جمعیتی قابل استفاده و کاراست.
۴- آیا کسی که علائم سرماخوردگی دارد لازم است قبل از تزریق واکسن تست کرونا بدهد؟
چون افتراق علائم سرماخوردگی و کرونا بسیار دشوار است؛ از طرفی در زمان ابتلا به کرونا تزریق واکسن ممنوع است لذا بهتر است تست PCR انجام شود و درصورت منفی بودن تست و به شرطی که علائم شدید وجود ندارد تزریق واکسن انجام شود.
۵- آیا ممکن است نوع واکسن تزریقی در ۲ نوبت متفاوت باشد؟
هنوز مجوز چنین کاری داده نشده است و مطالعات لازم در این زمینه وجود ندارد؛ اما مطالعات در حال انجام است.
۶- آیا تزریق واکسن در دوران بارداری و شیردهی مجاز و لازم است؟
خانم‌های باردار در مقایسه با سایر افراد، در معرض خطر بیشتری برای بیماری شدید کووید ۱۹ قرار دارند.
از طرفی ابتلا به کووید ۱۹ احتمال زایمان زودرس را بیشتر می‌کند.
واکسن‌های سینوفارم، اسپوتنیک و باهارات به دلیل محدود بودن مطالعات در این زمینه تاکنون، برای خانم‌های باردار منع مصرف دارند.
از بین واکسن‌های موجود در ایران واکسن استرازنکا به صورت محدود در خانم‌های باردار ونیز در دوران شیردهی تزریق شده است.
در صورتی که خانم باردار و شیرده در ریسک بالا برای ابتلا به کرونا باشد یا ریسک فاکتور برای تشدید بیماری کووید ۱۹ داشته باشد با صلاحدید پزشک می‌تواند واکسن استرازنکا تزریق کند.
از آنجا که واکسن‌های کووید ۱۹ غیرفعال و غیرزنده هستند به نظر نمی‌رسد خطری برای نوزاد داشته باشند و پس از تزریق واکسن هم لازم نیست شیردهی قطع شود.
۷- اگر به موقع برای دوز دوم مراجعه نشود چه باید کرد؟
تاکنون اکثریت قریب به اتفاق واکسن‌ها در دو دوز تولید شده اند.
دوز اول آنتی ژن جدیدی را وارد بدن می‌کند و به سیستم ایمنی بدن عرضه می‌نماید و در واقع دوز دوم باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌گردد؛ به طوری که پاسخ آنتی بادی و ایمنی سلولی بسیار قوی می‌شود و یک پاسخ حافظه‌ای ایجاد می‌کند که برای مدت طولانی باقی می‌ماند؛ بنابراین بدن در مواجهه با ویروس پاسخ ایمنی مناسب را نشان می‌دهد.
فاصله بین دو دوز در اکثر واکسن‌ها ۴-۳ هفته است، جز استرازنکا که ۴ الی ۱۲ هفته بوده و هرچه این فاصله بیشتر باشد پاسخ ایمنی قوی‌تر می‌شود.
اگر کسی دوز دوم را به هر دلیلی فراموش کرد یا دریافت نکرد، چند روز یا حتی چند هفته بعد از زمان دوز دوم حتما جهت دریافت این دوز مراجعه نماید؛ زیرا دوز دوم همان طور که گفته شد در ایمنی زایی نقش اساسی را بازی می‌کند.
۸- آیا واکسن کرونا باعث ناباروری می‌شود؟
خیر، این مطلب شایعه‌ای بیش نیست و تزریق واکسن ربطی به ناباروری ندارد.
۹- واکسن کووید ۱۹ می‌تواند DNA را تغییر دهد؟
برخی از واکسن‌های موجود از نوع mRNA هستند؛ اما هیچ دلیلی وجود ندارد که این mRNA بتواند DNA سلول انسان را تغییر دهد.
mRNA در واقع دستور ساخت یک نوع پروتئین خاص توسط بدن است. در تولید این نوع واکسن دستور ساخت بخشی از ویروس را که می‌خواهیم بدن علیه آن آنتی بادی بسازد به او می‌دهیم.
۱۰- ترکیبات شیمیایی موجود در واکسن می‌تواند به دریافت کنندگان واکسن آسیب وارد کند؟
خیر، بی خطر بودن واکسن قبل از استفاده در جامعه در مطالعات حیوانی و انسانی مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس مجوز مصرف را خواهد داشت.
۱۱- آیا کسی که آلرژی فصلی و آسم دارد می‌تواند واکسن تزریق کند؟
آلرژی فصلی و آسم منع مصرفی برای تزریق واکسن نیست.
افراد بدون آنکه نیاز باشد دوز اسپری‌های حاوی کورتون خود را کاهش دهند می‌توانند واکسن تزریق کنند.
۱۲- کسانی که قبلا به کرونا مبتلا و تحت پلاسمادرمانی قرار گرفته اند، می‌توانند واکسن تزریق کنند؟
طبق دستورالعمل کشوری بعد از ۴ هفته و طبق دستورالعمل CDC آمریکا بعد از ۹۰ روز می‌توانند واکسیناسیون انجام دهند.
۱۳- آیا افرادی که مبتلا به نقص ایمنی هستند، می‌توانند واکسن تزریق کنند؟
این افراد در خطر ابتلا به کرونای شدید هستند و جزء گروه‌های در اولویت واکسیناسیون می‌باشند.
۱۴- آیا واکسیناسیون کووید ۱۹ می‌تواند باعث مثبت شدن تست کرونا شود؟
فرد واکسینه شده ناقل ویروس است و باید مدتی قرنطینه شود؟
خیر، هیچکدام از واکسن‌ها باعث مثبت شدن تست PCR کووید ۱۹ نمی‌شوند. پس از تزریق واکسن هم فرد ناقل ویروس نیست و نیاز به قرنطینه ندارد.
۱۵- افرادی که واکسن زده اند چه زمانی ایمن هستند و می‌توانند ماسک نزنند؟
شروع پاسخ ایمنی ۲ هفته بعد از تزریق شروع می‌شود.
افراد دو هفته بعد از تزریق دوز دوم به سطح ایمنی نسبی بر اساس اثربخشی نوع واکسن بین ۷۰ تا ۹۷ درصد می‌رسند که البته در افراد مختلف متفاوت است.
اما افراد بعد از تزریق واکسن هم باید نکات بهداشتی را رعایت نمایند؛ زیرا اثربخشی واکسن‌ها ۱۰۰ درصد نیست و در واقع فقط از مرگ و میر و فرم شدید بیماری جلوگیری می‌کند و فرد واکسینه شده همچنان می‌تواند به اشکال خفیف‌تر بیماری دچار شود.
۱۶- آیا خطر لختگی خون در اثر تزریق واکسن‌های کرونا به خصوص استرازنکا وجود دارد؟
این خطر وجود دارد، اما احتمال آن بسیار ناچیز و کمتر از زمانی است که فرد در اثر بیماری کرونا دچار لختگی خون می‌شود.
۱۷- آیا قبل و بعد از تزریق واکسن برای تخفیف علائم می‌توان مسکن خورد؟
قبل از تزریق استفاده از استامینوفن، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و ... همچنین آنتی هیستامین‌ها توصیه نمی‌شود. استامینوفن ممکن است باعث کاهش پتانسیل ایمنی زایی واکسن شود.
استفاده از آنتی هیستامین‌ها هم می‌تواند باعث پوشانده شدن علائم آنافیلاکسی بعد از تزریق واکسن شود.
یکی دو روز بعد از تزریق واکسن استفاده از استامینوفن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و آنتی هیستامین‌ها برای کنترل عوارض ممانعتی ندارد.
۱۸- آیا سنجش سطح آنتی بادی بعد از تزریق واکسن برای اطلاع از میزان ایمنی ایجاد شده توصیه می‌شود؟
خیر، بر اساس نظر سازمان غذا و داروی امریکا توصیه نمی‌شود.
کنترل و مهار پاندمی کرونا راه حلی به جز واکسن ندارد
بسیاری از پیشرفت‌های حوزه پزشکی مدیون علم واکسن‌سازی است؛ بسیاری از اپیدمی‌ها و بیماری‌های فراگیر و مرگ و میرهای ناشی از آن در صدها سال گذشته با اختراع و تولید واکسن کارا و موثر خاتمه یافته؛ به عبارت دیگر واکسن بهترین محصول علم نوین برای کنترل بیماری‌ها و از موهبت‌هایی است که همراه خود سلامتی را در جوامع به ارمغان می‌آورد.
تأمین و تسریع واکسیناسیون کووید ۱۹ یک مطالبه عمومی جامعه است که با یک برنامه‌ریزی درست و مشخص، گام‌های تامین واکسن کافی باید هرچه سریع‌تر برداشته شود تا در حداقل زمان ممکن واکسیناسیون همگانی انجام و از این طریق ایمنی جمعی مورد نظر متخصصان و صاحبنظران تأمین شود؛ یعنی ایمنی جمعی تنها از طریق واکسن امکان پذیر است.
