خانه ای پرحاشیه از قاجار تا امروز

خیابان فردوسی یکی از خیابان‌های شمالی- جنوبی قدیمی تهران است که در گذشته نام آن علاالدوله بود. در گوشه ی شمال غربی میدان توپخانه، دروازه و خیابان علاءالدوله یا باغ ایلخانی قرار داشت. شرایط این خیابان به طوری که اعتمادالسلطنه می نویسد، چنین بود: کوچه باغ ایلخانی بسیار طولانی است.در طرفین کوچه، درختهای خوبی کاشته شده و کوچه سنگ فرش است. کنار نهرهای دو طرف، همه از سنگ است و شب ها با چراغ ها و فانوس روشن است. در حاشیه‌ی این کوچه، باغات و عمارات عالیه هست. در طرف راست، خانه و باغ و عمارات جناب احمد علاءالدوله وزیر دربار، امین السلطان و جناب ظهیرالدوله است.
در نقشه عبدالغفار به سال 1301ه.ق حدافاصل کوچه خندان در خیابان فردوسی (دندانساز سابق) و میدان امام خمینی (توپخانه سابق) نام املاک ورثه مرحوم امیر نظام به چشم می‌خورد. امیر نظام لقب محمد رحیم خان قاجار دوللوعلاالدوله است که در آن سال که نقشه عبدالغفار کشیده می شود، فوت می کند و به همین دلیل ذکر شده است «املاک ورثه مرحوم امیر نظام»
محمد رحیم خان قاجار دوللو علاالدوله پس از مرگ برادر بزرگش، حسن خان، که نسقچی باش بود، به این سمت دست یافت و در سفرهای پادشاه، مسئول نظم اردوها بود.در سال 1274ه.ق جزو نویسندگان وزارت خارجه و در سال 1278 به لقب علاالدوله ملقب شد. در ذیحجه 1283ه.ق که ناصرالدین شاه عازم خراسان بود محمد رحیم خان را به سمت بیگلربیگی(حاکم) تهران منصوب کرد و در سال 1284ق ریاست قورخانه به وی محول گردید.
براساس خاطرات احتشام السلطنه (پسر علاالدوله) در سال 1288ه.ق علاالدوله از محله ارگ و عمارت اجدادی خود به این قسمت نقل مکان می‌کند و املاک علاالدوله در آن زمان شمال به کوچه نکیسا (شهید شاهچراغی فعلی) حدفاصل فردوسی و لاله زار، مشرق به خیابان لاله زار، مغرب به خیابان فردوسی و جنوب به میدان سپه (امام خمینی فعلی) را شامل می‌شد که حدود 50 هزار زرع بود. در ابتدا در این محدوده یک بنا مختصر بیشتر وجود نداشت و غالبا سبزی کاری و درخت قرار داشت که به مرور زمان علاالدوله در این مکان ساختمانهای جدید برای خود و فرزندانش به غیر از حاجب الدوله ایجاد می کند و کل فرزندان در این محدوده ساکن می‌شوند.
خانه علالدوله 2 بار شناسایی شده است
در فاصله سال 1300 تا 1350 ه.ش، اطلاعات چندانی از این بنا وجود ندارد و همگان فکر می کنند این بنا تخریب شده است اما در اواخر دهه 50 شمسی کارشناسان میراث فرهنگی این بنا را به عنوان بنای ارزشمند شناسایی می کنند و عکسهای این بنا تا قبل از انحلال عکسخانه میراث تهران در دهه 70، وجود داشت؛ ولی با انحلال این مرکز و خروج نیروهای قدیمی از اداره کل میراث فرهنگی استان تهران،این بنا رو به فراموشی می رود. براساس عکسهای آن دوره این بنا سالم و سرپاست و خانواده‌ای در آن ساکن هستند. البته این عکس ها در آن زمان فقط گرفته می شود و کوششی برای ثبت بنا صورت نمی گیرد.
 حدفاصل دهه 50 تا سال 74 شمسی نام و نشانی از این بنا وجود ندارد اما در سال 1374 در «طرح مطالعاتی بناهای ارزشمند شهر تهران» که به سفارش شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران توسط «شرکت مشاور رای فن» صورت می گیرد و اخیراً نیز خلاصه آن کار در قالب کتاب «بناهای ارزشمند تهران» توسط سازمان زیباسازی شهر تهران چاپ می شود، عکسهای این بنا به چشم می خورد. گروه تحقیقاتی در آن سال از وجود مالک تاریخی بنا آگاه نبودند ولی با توجه به تاریخی بودن ملک، آن را جزو بناهای ارزشمند مستند نگاری می کنند. وضعیت این بنا در این دوره، سالم است ولی در اثر زمان دچار فرسایش شده است.
تالار آینه خانه علالدوله در آستانه مزایده
براساس اطلاعات کمیته پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی تهران از ستاد اجرائی فرمان امام(ره)، نام از ملکی در خیابان فردوسی برده می شود که بایر است و تنها در آن یک تالار آینه وجود دارد. این ملک 1700متر است که از کوچه تئاتر دهقان پلاک43 در خیابان لاله زار راه دارد. راه ورودی ملک از سینمایی در کوچه تئاتر دهقان است که سینما متعلق به ستاد اجرائی فرمان امام نیست. این بنا در پشت دفتر آگهی‌های روزنامه کیهان در خیابان فردوسی به شماره شناسایی 21-12403 قرار دارد و قیمت پایه ملک 12 میلیارد تومان است. پس از اطلاع یافتن از این ملک، در مصاحبه با عبدالله انوار قدیمی‌ترین طهران شناس، وی مهر تائید بر تاریخی بودن این ملک می زند و ملک را متعلق به علالدوله می داند که در خاطرات احتشام السلطنه از این بنا تعریف شده است.
تهدید جدید برای میدان مشق
خانه تاریخی علاالدوله که امروز تبدیل به 1700 متر زمین بایر بر اساس اعلام ستاد اجرائی فرمان امام شده است، تنها بخش اندکی از ملک تاریخی علاالدوله است که در حد یک تالار آینه به گواه عکس‌های میراث فرهنگی و شرکت توسعه فضاهای فرهنگی باقی‌مانده است. نمونه این بنا را تالار آینه خانه نصیرالدوله در محله عودلاجان می‌توان عنوان کرد. تالار آینه خانه علاالدوله نیز همانند تالار آینه خانه نصیرالدوله در عودلاجان متراژی کمتر از 150 متر دارد و الباقی زمین که یک هزار و 550 متر مربع می شود، بایر است.
براساس صحبتهای محمد سالاری رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران اگر این بنا به یکی از سازندگان معروف تهران فروخته شود، برج سازی در این محل همانند سرای دلگشا در بازار یا مجتمع تجارت جهانی فردوسی در خیابان فردوسی اتفاق می افتد و این باعث چالش جدید برای حریم ثبتی و بلافصل میدان مشق و حریم ثبت نشده آثاری چون موزه استاد صنعتی، تئاتر نصر، تئاتر پارس و ساختمان بانک تجارت توپخانه (بانک شاهی سابق) خواهد شد.
میدان مشق یکی از مجموعه های ارزشمند تهران است که براساس صحبت های مسئولان میراث فرهنگی قرار است به عنوان یکی از بناهای دارای قابلیت ثبت جهانی به یونسکو ارائه شود و این ارتفاع سازی قطعا ثبت جهانی این مجموعه را به چالش می کشاند.