به گزارش تیترشهر : چندی قبل امیر دریادار حسین خانزادی فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران خبر از در دستور کار بودن ساخت ناوشکن رزمی سنگین با تُناژ بین 5 تا 7 هزار تُن خبر داد و گفت که این ناوشکن در قالب پروژه‌ای به‌نام «نگین» طراحی و ساخته خواهد شد.
این خبر از جهات مختلفی حائز اهمیت است که در گزارش زیر به برخی ابعاد آن خواهیم پرداخت.
ناوشکن‌ها دسته‌ای از شناورهای رزمی چندمنظوره هستند که از نظر وزنی معمولاً در تناژ بالای 5000 تُن و از نظر مأموریتی قابلیت‌های متنوعی از درگیری با شناورها و زیرسطحی‌های دشمن تا اهداف هوایی و حتی زمینی را به‌عهده دارند، بنابراین به‌طور کلی یک ناوشکن می‌تواند در انواع مأموریت‌های مدنظر یک نیروی دریایی شرکت داشته باشد. البته برخی ناوشکن‌ها نیز با مأموریت تخصصی به‌عنوان مثال دفاع هوایی یا عملیات ضد زیردریایی ساخته می‌شوند.
ناوشکن‌های مطرح ساخته‌شده در دنیا در 20 سال اخیر عمدتاً تُناژ بالای 6000 تُن دارند و نمونه‌های اندکی با تُناژ 8 هزار تُن و 10 هزار تُن یا بالاتر ساخته می‌شوند. از نظر ابعادی عمدتاً طول بین 140 تا 155 متر و عرض بین 17 تا 20 متر در این رده از شناورها مشاهده می‌شود.
بنابراین می‌توان همین حدود ابعاد را برای ناوشکن سنگین ایران در نظر داشت. در 28 بهمن 1397 رئیس سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع، از برنامه ساخت ناوشکن 6500تُنی برای نیروی دریایی ارتش (نداجا) خبر داد که ممکن است همان نمونه مدنظر در خبر اعلام‌شده توسط فرمانده این نیرو باشد، بنابراین می‌توان با در نظر گرفتن این وزن، طول و عرض این ناوشکن را در بازه اعداد 140 و 18.9 متر تا 150 و 17.6 متر گمانه‌زنی کرد. ناوشکن‌های رده 5000 تا 7000 تُن معمولاً بین 180 تا 250 نفر خدمه دارند.
نمایش اجزای داخلی ناوشکن 7000تنی تایپ‌ــ52سی ساخت چین
کشورهای فرانسه، انگلیس، روسیه، آمریکا، ایتالیا، چین، اسپانیا، هند، هلند، ژاپن و کره جنوبی سازندگان اصلی شناورهای رزمی در رده ناوشکن هستند که البته همکاری‌های متعددی بین آنها در مراحل مختلف طراحی تا ساخت و خصوصاً تجهیزات مختلف راداری و موشکی و پیشرانه جریان دارد، در نتیجه جمهوری اسلامی ایران با ساخت ناوشکن سنگین، وارد یک باشگاه کوچک و خاص دیگر در دنیا می‌شود که نتیجه آن تقویت جهشی سیادت دریایی خواهد بود.
ناوشکن 5800تُنی و 143متری Sachsen ساخت آلمان
در زمینه شناورهای رزمی، ناوهای رده جماران با 1300 تُن جابه‌جایی و حدود 94 متر طول، هم‌اکنون سنگین‌ترین رده در حال عملیات در کشور است. ناو آموزشی رزمی خلیج فارس از پروژه لقمان نیز با تُناژ بیش از 3 هزار تُن و طول 207 متر به‌عنوان یک ناو بزرگ در دستور کار است. فرایند ساخت سازه و بدنه این پروژه در روزهای اخیر به‌صورت رسمی آغاز شده و قطعاً از تجربیات آن برای ساخت ناوشکن رزمی سنگین نیز استفاده خواهد شد. بر اساس اخبار منتشرشده ناوشکن سنگین پروژه نگین تاکنون مراحل طراحی مقدماتی خود را سپری کرده است و ساخت آن نیز در آینده نزدیک شروع می‌شود.
ناو رزمی جماران ساخت ایران با وزن 1300 تن
ماکت مقیاس‌شده ناو آموزشی رزمی خلیج فارس
در زمینه شناورهای غیرنظامی البته مجموعه صنعت دریایی کشور تجربه ساخت کشتی‌های غول‌پیکر نفتکش 250متری و 113هزار تُنی و کانتینربر 185متری و 37هزار تُنی را دارد. با توجه به همکاری‌های جدی صنایع مختلف کشور با بخش دفاعی و نیروهای مسلح قطعاً تجربیات ساخت این شناورها نیز برای توسعه سریع‌تر ناوشکن‌های سنگین در دسترس خواهد بود.
کشتی کانتینربر اقیانوس‌پیمای ایران اراک با 185 متر طول
ساخت نفتکش غول‌پیکر 250متری از رده افراماکس در ایران
اما در رده مأموریتی، ابعاد و تُناژ ناوهای محافظ رده «جماران» و «سهند» اجازه استقرار تسلیحاتی همچون موشک‌های دوربرد پدافند هوایی و موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی را نمی‌دهد، این در حالی است که نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که طبق دستورات فرمانده کل قوا باید به سطح راهبردی در تراز مدنظر انقلاب اسلامی برسد، نیازمند شناورهایی با قابلیت تحمیل اراده سیاسی کشور از طریق موشک‌های پدافند هوایی دوربرد و کروزهای ضد اهداف زمینی با برد بلند است. همه اینها کنار نیاز حتمی دفاع کامل از خود ناوشکن در برابر تهدیدات هوایی و سطحی و زیرسطحی است.
برای دفاع هوایی از ناوشکن سنگین در برابر تهدیدات هوایی علاوه بر موشک‌های میان‌برد و دوربرد پدافندی مانند «صیاد‌ــ3» و «صیاد‌ــ4» موشک‌هایی با برد متوسط رو به پایین در رده زیر 50 کیلومتر و سامانه‌های توپخانه‌ای با نواخت تیر بالا نیز مورد نیاز است. این نوع سامانه به نام «کمند» با قابلیت شلیک 4000 تا 7000 گلوله کالیبر 30میلی‌متری در دقیقه با برد مؤثر 4 کیلومتر ساخته و عملیاتی شده است.
نمونه عمودپرتاب موشک‌های پدافند هوایی با برد کوتاه و متوسط نیز به‌زودی در ناوشکن‌های «دماوند‌ــ2» و «دنا» به بهره‌برداری خواهد رسید، بنابراین حلقه دفاع نزدیک و برد متوسط برای ناوشکن سنگین از هم‌اکنون آماده است.
توپ 6لول چرخان کالیبر 30میلی‌متری سامانه کمند
در رده برد بلند که علاوه بر دفاع از ناو، برای تحمیل اراده سیاسی با در خطر قرار دادن توان هوایی نظامی رزمی و غیررزمی دشمن نیز به‌کار خواهد آمد نیاز به استفاده از تعداد کافی موشک برد و ارتفاع بلند وجود دارد. سامانه باور‌ــ373 با موشک‌های صیاد‌ــ4 با برد 200 کیلومتر به‌همراه رادارهای آرایه فازی پیشرفته با برد بلند در نمونه زمین‌پایه در ایران ساخته و هم‌اکنون عملیاتی شده است. مسیر توسعه نمونه دریاپایه از نمونه زمین‌پایه برای چنین سامانه‌هایی نیز قبلاً در کشورهای دیگر خصوصاً روسیه و چین با سامانه‌های اســ300 و HQ-9 طی شده است، بنابراین دستیابی به نمونه دریاپایه سامانه باور‌ــ373 ظرف مدت 2 تا 3 سال آینده که ناوشکن پروژه نگین به مرحله نصب تجهیزات، پس از ساخت سازه و بدنه می‌رسد مقدور خواهد بود.
نمای جانبی و بالا از ناوشکن تایپ‌ــ52سی که 36 فروند موشک برد بلند پدافند هوایی در سینه ناو و 12 فروند در پاشنه آن قرار داده شده است
این رده از سامانه‌ها به‌دلیل ابعاد حدود 8متری محفظه‌های پرتاب، وزن بالای هر محفظه با موشک و تعداد بالای مورد نیاز در مجموع وزن بالایی دارند، از این رو برای رعایت مسائل تعادل ناو باید همچون نمونه‌های به‌کاررفته در ناوشکن‌های خارجی در طبقات پایینی ناو جانمایی شوند تا محل خروج موشک آنها روی سطح عرشه ناو قرار گیرد.
این مسئله کنار ابعاد پرتابگرهای بزرگ سبب می‌شود که نصب چنین موشک‌هایی به‌تعداد مدنظر طراحان که در دنیا از 24 تا 96 فروند را تا کنون شامل شده است تنها در ناوهای بزرگ و خصوصاً ناوشکن‌ها مقدور باشد.
سیلوهای پرتاب عمودی موشک در یک ناوشکن بزرگ؛ توپخانه دفاع نقطه‌ای سمت راست و بالای تصویر مشاهده می‌شود؛ پرتابگرهای استوانه‌ای زاویه‌دار متعلق به موشک‌های ضد کشتی هستند
ارتفاع مورد نیاز برای موشک‌های سامانه اســ300 در داخل بدنه ناو در این تصویر قابل مشاهده است
در زمینه تهاجم به اهداف زمینی از موشک‌های کوتاه‌برد مانند نمونه دریاپایه موشک‌های ضدزره با برد کمتر از 10 کیلومتر تا موشک‌های کروز با برد 2500 کیلومتر را می‌توان روی ناوشکن‌های ساخته‌شده در کشورهای مختلف مشاهده کرد.
بدیهی است ناوشکن‌های کشورهایی که از پوشش هوایی کامل برای ناوگروه‌های خود بهره‌مند نیستند، موشک‌های هدایت‌شونده تاکتیکی با بردهای کوتاه بسیار جذاب است زیرا می‌توانند تا بردهای حدود 100 تا 150 کیلومتری نقش پوشش هوایی علیه اهداف ساحلی و عمق خاک دشمن را چه در دفاع از خود شناور رزمی و چه حمایت از نیروهای تفنگدار دریایی ایفا کنند.
در این رده، موشک‌های مختلفی در کشور ساخته شده که البته برخی از آنها هنوز به‌طور رسمی معرفی نشده‌اند اما قابلیت توسعه نمونه دریایی آنها برای صنعت دفاعی کشور به‌راحتی مقدور است.
موشک برد کوتاه ضدسطحی Griffin
اما موشک‌های کروز برد بلند در ناوشکن‌ها بیشتر به‌منظور تحقق اهداف راهبردی مستقر می‌شوند. همان‌طور که کشورهایی همچون آمریکا، فرانسه و انگلیس با اتکا به قدرت دریایی خود و همین نوع موشک‌ها، عملیات‌های مختلفی را در چند دهه اخیر سازمان‌دهی و اجرا کرده‌اند.
همین قابلیت، یکی از مؤلفه‌های مهم تبدیل کامل نداجا به یک نیروی راهبردی است؛ قابلیتی که در نسخه زمین‌پایه هم‌اکنون توسط وزارت دفاع و نیروی هوافضای سپاه تا برد 2000 کیلومتر و در نمونه هواپایه تا برد 1500 کیلومتر توسعه یافته و قابل تسری به نیروی دریایی ارتش است. تنها گام لازم برای تکمیل نمونه دریاپایه، عمودپرتاب کردن این نوع موشک‌ها برای جانمایی تعداد کافی از آنها در ناوشکن است.
شلیک موشک کروز ضد اهداف زمینی دوربرد تاماهاوک از یک ناوشکن آمریکایی
موشک‌های ضدکشتی به‌عنوان سلاح مهم ناوها برای انهدام اهداف شناوری دشمن طی سه دهه اخیر با تنوع و برد مطلوبی در کشور ساخته شده‌اند. موشک «قدیر» با برد 300 کیلومتر آخرین نمونه معرفی‌شده رسمی از خانواده موشک‌های کروز ضدکشتی ایرانی است. خبرهایی از نمونه با برد دو برابر و نیز موشک ضدکشتی مافوق صوت نیز داده شده که در آینده معرفی خواهند شد.
در نتیجه در این زمینه، ناوشکن سنگین ایرانی دست پُر خواهد بود. اما با توجه به تُناژ بالا، امکان نصب تعداد بیشتر از 4 فروند که فعلاً روی شناورهای رزمی کشور به‌چشم می‌خورد در ناوشکن پروژه نگین وجود خواهد داشت. برخی از موشک‌های ضدکشتی ساخته‌شده در دنیا دارای مأموریت ثانویه حمله به اهداف زمینی هم هستند که از این نظر انعطاف‌پذیری عملیاتی بالایی برای شناور حامل خود ایجاد می‌کنند.
اژدرهای کالیبر 324 میلی‌متر در اغلب ناوشکن‌های دنیا به‌عنوان سلاحی ضد زیردریایی در برد کوتاه و نیز سلاحی ضد اژدرهای مهاجم دشمن به‌کار می‌روند. اژدرهای 324میلی‌متری دست‌کم در دو نسل توسط صنعت دفاعی کشور ساخته شده و در پرتابگرهای سه‌تایی روی انواع ناوهای ساخت کشور و ناوهای خریداری‌شده از پیش از انقلاب در جریان بهسازی‌های متعدد داخلی نصب و به‌کارگیری شده است.
علاوه بر رادارهای دوربرد پدافند هوایی که به عملیاتی شدن نمونه زمین‌پایه آنها اشاره شد، رادارهای جست‌وجوی سطحی نیز در انواع مختلف با باندهای کاری مختلف در کشور ساخته شده و روی انواع شناورهای نظامی ایرانی عملیاتی شده است.
ناگفته نماند که رادار هشدار اولیه عصر در نوع جدید خود و رادار آرایه فازی «چشم عقاب» با چهار آنتن ثابت به‌عنوان رادار ردگیری اهداف هوایی و سطحی در نیروی دریایی ارتش توسعه یافته است.
انواع سونارهای مورد نیاز نیز در سبد محصولات دفاعی کشور وجود داشته که به‌عنوان مثال 12 نوع سونار مختلف روی زیردریایی فاتح نصب شده که نمونه‌های متناسب شناوری آنها نیز در ناوشکن سنگین ایران قابل استفاده خواهد بود.
سامانه راداری آرایه فازی چشم عقاب
اما نکته بسیار مهم این است که ناوشکن‌ها با توجه به چندمأموریتی بودن و انتظارات عملیاتی بالایی که از آنها می‌رود باید بتوانند در هر لحظه توانایی ردیابی، اولویت‌بندی و تخصیص سلاح مناسب به اهداف مختلف هوایی، دریایی و زیرسطحی را داشته باشند.
هر یک از این مأموریت‌ها توسط سامانه‌های راداری، اپتیکی، سونار و شنود الکترونیکی مخصوص خود پشتیبانی می‌شود که هماهنگ‌سازی آنها برای کمک به فرماندهی توسط یک سامانه مدیریت یکپارچه صحنه نبرد ممکن می‌شود.
در واقع یکی از نیازمندی‌های مهم و حساس ناوشکن چندمنظوره رزمی همین سامانه مدیریت نبرد است. نمونه‌ای از این سامانه در رده سامانه کنترل آتش اهداف سطحی و هوایی در گذشته توسط جهاد خودکفائی نداجا با نام ثامن ساخته شده است. اولین نمونه رونمایی‌شده از آن قابلیت درگیری همزمان با 5 هدف دریایی و یک هدف هوایی را داشت.
نمونه‌های جدید آن با بهره‌گیری از رادار بسیار پیشرفته آرایه فازی چشم عقاب توانایی درگیری همزمان با 12 هدف را در 360 درجه پیرامون ناو خواهد داشت. این رادار پیشرفته نیز به‌زودی روی ناوهای رزمی نیروی دریایی به‌کارگیری خواهد شد.
توانایی پذیرش یک فروند و در برخی موارد دو فروند بالگرد در ناوشکن‌های بالای 5000 تُن در دنیا به‌چشم می‌خورد. این شناورها علاوه بر عرشه فرود بالگرد، از آشیانه مناسب نگهداری این بالگردها نیز برخوردار هستند؛ امری که خصوصاً برای سفرهای دریایی اقیانوسی در شرایط جوی مختلف و نیز دور از پشتیبانی فنی در پایگاه‌های ساحلی بسیار لازم است.
طراحی آشیانه بالگرد نیز دست‌کم برای ناو اطلاعاتی «طلائیه» در کشور انجام شده که در تصاویر بازدید مسئولین دفاعی از این ناو که مراحل پایانی ساخت خود را طی می‌کند قابل مشاهده است.
شلیک موشک پدافند هوایی SM-2 با برد بیش از 100 کیلومتر از ناوشکن 6000تُنی تخصصی دفاع هوایی De_Zeven_Provincien؛ انواع رادارهای جست‌وجوی سطحی و هوایی روی این ناو مشاهده می‌شود
اما یکی از الزامات مهم برای توسعه ناوشکن سنگین بومی، سامانه‌های پیشران آن است. موتورهای دیزل سنگین برای فاز حرکت پیمایشی و موتورهای جت توربین گاز برای فاز شتاب‌گیری دو نوع موتوری هستند که تقریباً در تمام ناوشکن‌های پیشرفته دنیا مشاهده می‌شوند. این ناوشکن‌ها با بهره‌گیری از این سامانه‌های رانش به سرعت نهایی 50 تا 55 کیلومتر بر ساعت و برد عملیاتی 8000 تا 13000 کیلومتر در سرعت‌های پیمایشی حدود 30 کیلومتر بر ساعت دست می‌یابند.
خوشبختانه روند ساخت موتورهای دیزل با رده توان مختلف در کشور شروع شده و در یک دهه گذشته چند نمونه از آنها معرفی شده است. این روند به‌سمت افزایش توان این موتورها بوده و احتمالاً سنگین‌ترین نمونه آنها در ناوشکن پروژه نگین و ناو رزمی آموزشی خلیج فارس به‌کارگیری خواهد شد.
در زمینه موتورهای توربین گاز هم فعالیت‌های مختلفی در کشور در حال جریان بوده و با توجه به ساخت موتور توربوجت هوایی و در آستانه نهایی شدن موتور توربوفن هوایی، قطعاً توسعه موتور توربین گاز لازم برای کاربرد دریایی نیز دور از دسترس نخواهد بود.
به‌علاوه سایر حلقه‌های زنجیره رانش ناوها نیز از جعبه دنده گرفته تا محور انتقال نیرو و پروانه‌ها با قابلیت تغییر زاویه رانش و... نیز در ایران ساخته و روی شناورهای مختلف به‌کارگیری شده است.
اما نکته مهم اینجاست که ناوشکن پروژه نگین قرار است به سامانه رانش الکتریکی مجهز شود. در این نوع سامانه رانش، به‌جای انتقال نیروی تولیدی موتورها به‌واسطه جعبه دنده و کلاچ به شفت‌های متصل به پروانه‌ها، نیروی موتورها در وهله اول صرف تولید انرژی الکتریکی می‌شود.
در واقع یک نیروگاه برق کوچک داخل شناور ایجاد می‌شود که از چند موتور دیزل و توربین گاز تشکیل شده است. سپس به‌واسطه کابل‌های مخصوص این انرژی به موتورهای الکتریکی منتقل می‌شود و آن موتورها کار به چرخش درآوردن شفت و پروانه‌ها را به‌عهده دارند، با این راهکار، دیگر نیازی به جعبه دنده‌های بزرگ و سامانه کلاچ برای مراحل درگیر کردن یا از مدار خارج کردن موتورها وجود ندارد. جدیدترین ناوشکن‌های رزمی در دنیا از این نوع سامانه رانش بهره می‌برند.
تصویر شماتیک از سامانه رانش یک ناو رزمی فعلی نیروی دریایی ارتش که چهار موتور دیزل به‌واسطه جعبه دنده به شفت‌ها متصل شده‌اند
یکی از مزیت‌های مهم این راهکار، کاهش چشمگیر نویز یا سروصدای تولیدی است که در محیط دریا از عوامل بسیار مهم ردیابی شدن شناورها و زیردریایی‌ها هستند، در واقع ناوشکن پروژه نگین، بسیار ساکت‌تر از ناوشکن‌های فعلی نیروی دریایی خواهد بود، به‌علاوه با حذف جعبه دنده‌ها، فضای کمتری در ناو اشغال شده و امکان جانمایی بهتر برای تجهیزات فراهم می‌شود، همچنین هزینه و زمان تعمیر و نگهداری کاهش یافته و قابلیت اطمینان مکانیکی کلی شناور نیز بالاتر می‌رود. مزیت‌های دیگری نیز در بحث راندمان و نحوه کنترل عملکرد سامانه رانش الکتریکی به دست می‌آید.
تصویر شماتیک از سامانه رانش الکتریکی که از موتورهای دیزل و توربین گاز به‌عنوان ژنراتور برای تأمین برق موتورهای الکتریکی استفاده می‌شود
نیروی دریایی کشور که وظیفه حراست از منافع جمهوری اسلامی ایران در آبهای فراسرزمینی را به‌عهده دارد برای تبدیل کامل به یک نیروی راهبردی نیازمند به‌کارگیری طیف متنوعی از شناورهای سطحی و زیرسطحی است و علاوه بر ناوشکن‌های سنگین و برخی ناوهای تخصصی، ناوهای پشتیبانی و آبی ــ خاکی جدید نیز باید به سازمان رزم این نیرو افزوده شود.
در پایان آنچه می‌توان با قطعیت گفت، با توجه به تحریم‌های همه‌جانبه نظامی کشور طی دهه‌های اخیر، متخصصان کشور با اتکا به توان داخل با تمام توان پای کار آمده‌اند و در این مسیر نیازمند حمایت همه‌جانبه از نخبگان کشور تا مسئولین قوای مختلف برای امکان ساخت و عملیاتی کردن هرچه سریع‌تر این شناورهای جدید با فناوری‌های روز هستند.
