برخی مالکان می‌گویند ملک خود را فروخته‌اند، اما پیامک مالک واحد خالی برای آنها ارسال شده است. متولیان سامانه املاک و اسکان، اما تأکید می‌کنند اطلاعات ملک را از منابع رسمی به‌دست آورده‌اند و ممکن است در ثبت اطلاعات انتقال ملک، مشکلاتی رخ داده باشد که در هر صورت شناسنامه ملک باید شفاف باشد.
قانون دریافت مالیات از خانه‌های خالی
بر اساس قانونی که سال ۱۳۹۴ به تصویب رسید وزارت راه و شهرسازی، به منظور اخذ مالیات، مکلف به شناسایی واحدهای خالی از سکنه بود. برای اجرای این قانون، درج اطلاعات شناسنامه ملکی افراد به این وزارتخانه سپرده شد. اما سامانه درج اطلاعات به نام «سامانه املاک و اسکان» بعد از حدود ۴ سال و در بهمن سال گذشته در وزارت راه و شهرسازی تکمیل و راه‌اندازی شد. بعد از راه‌اندازی سامانه، نمایندگان مجلس این ماده قانونی را اصلاح و تغییراتی در آن ایجاد کردند. این طرح پس از تصویب مجلس و ارسال به شورای نگهبان با ۱۶ ایراد این شورا مواجه شد، اکنون طرح در مجلس اصلاح و دوباره به شورا ارسال شده است، اما هنوز به تصویب نهایی شورای نگهبان نرسیده است.
پس از ایرادات شورای نگهبان و بر اساس آخرین اصلاح صورت گرفته توسط مجلس در ماده ۵۴ قانون مالیات‌های مستقیم «هر واحد مسکونی واقع در شهرهای بالای یکصد هزار نفر جمعیت که به استناد سامانه ملی املاک و اسکان کشور، در هر سال مالیاتی در مجموع بیش از ۱۲۰ روز ساکن یا کاربر نداشته باشد به عنوان خانه خالی شناسایی شده و به ازای هر ماه بیش از زمان مذکور، ماهانه مشمول مالیاتی بر مبنای مالیات بر درآمد اجاره در سال اول معادل ۶ برابر مالیات متعلقه، سال دوم معادل ۱۲ برابر مالیات متعلقه و سال سوم به بعد معادل ۱۸ برابر مالیات متعلقه خواهد شد.»
شناسایی ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار واحد خالی
با راه‌اندازی سامانه املاک و اسکان، وزارت راه و شهرسازی شناسایی واحدهای خالی را شروع کرد هر چند هنوز قانون نهایی به تصویب شورای نگهبان نرسیده است. محمود محمودزاده، معاون مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی می‌گوید: ما به تعهدی که داشتیم عمل کردیم. سامانه‌ای که چند سال متوقف بود، ظرف چند ماه راه‌اندازی کردیم و با همان اطلاعات اولیه‌ای که داشتیم برای نزدیک به ۱۳ میلیون و ۴۰۰ هزار واحد در سراسر کشور شناسنامه تشکیل دادیم و مالکان شناسایی شدند. در مرحله اول ۱.۵ میلیون واحد خالی شناسایی شده است و به مالکان آن پیامک فرستادیم. این نتیجه اقدامات ما در سامانه است. در مرحله دوم هم یک میلیون و ۱۰۰ هزار واحد خالی دیگر شناسایی شده و بزودی پیامک‌های آن ارسال می‌شود.
با اینکه ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار واحد خالی شناسایی شده و برای مالکان آن پیامک ارسال شده است، اما از این تعداد، حدود ۱۹۴ اسم تاکنون به سازمان امور مالیاتی برای اخذ مالیات ارسال شده است. مطابق قانونی که در سال ۱۳۹۴ به تصویب رسید وزارت راه و شهرسازی مکلف به شناسایی واحدهای خالی از سکنه بود. اما در طرح جدید مجلس، ملاک خوداظهاری است. با اینکه ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار واحد خالی شناسایی شده است، اما به نظر می‌رسد کمتر از ۲۰۰ هزار مالک با تکمیل فرم خوداظهاری در سامانه املاک، تکلیف خالی بودن ملک را مشخص کرده‌اند و وزارت راه هم اسامی آنها را به سازمان امور مالیاتی ارسال کرده است. اینکه چرا روند بررسی و تأیید اطلاعات ملک به کندی پیش می‌رود، علت‌های متفاوتی از سوی مالکان و متولیان سامانه اظهار می‌شود. برخی مالکان می‌گویند ملک خود را فروخته‌اند، اما پیامک مالک واحد خالی برای آنها از ارسال شده است.
به گفته این مالکان، سامانه از آنها می‌خواهد اگر ملک خود را فروخته‌اند اطلاعات خریدار را در سامانه وارد کنند در حالی که برخی از آنها با توجه به گذشت چند سال از انجام معامله اطلاعات خریدار را ندارند. این مالکان حتی می‌گویند وظیفه آنها نیست اطلاعات ملک فروخته شده را در سامانه ثبت کنند و این وظیفه را متوجه سازمان‌های دیگر مانند سازمان ثبت اسناد می‌دانند.
معاون مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی در مورد اینکه چرا اطلاعات آنها در مورد ملک و مالکان در مواردی اشتباه از آب درآمده می‌گوید: شناسایی ملک و مالک آن بر اساس اطلاعات ثبت شده است. یعنی در سامانه‌های رسمی مانند سامانه ثبت اسناد، این ملک به نام کسی است که ما برای او پیامک ارسال کرده‌ایم. شاید مشکل در جایی مانند مراحل ثبت بوده که ملک از نام شخص خارج نشده است. ما نمی‌توانیم متوجه شویم خوداظهاری درست یا نادرست کدام است. اگر شخصی ملکی را فروخته حتماً قولنامه یا سند دارد. اگر خرید و فروش واقعی است حتی مشخصات طرفین در دفترخانه‌ها ثبت شده است و سند خرید و فروش نزد خریدار و فروشنده موجود است که افراد با مراجعه به آن می‌توانند اطلاعات را وارد کنند.
محمودزاده می‌افزاید: ما به عنوان متولی سامانه املاک و اسکان، اطلاعات خود از املاک موجود کشور را از سازمان ثبت و دستگاه‌های دیگر گرفته‌ایم و بعد پیامک برای مالکان ارسال شده است. ما بدون اطلاعات موثق پیامکی برای افراد ارسال نمی‌کنیم. بر‌اساس آخرین اطلاعات ثبت شده، ملک به نام شخصی است که پیامک برای او ارسال شده است. ما نمی‌دانیم که این ملک فروخته شده یا نه. کاری که ما به نام خوداظهاری انجام می‌دهیم و برای اشخاص پیامک می‌فرستیم دقیقاً به این دلیل است که اگر در مراحلی اشتباهی صورت گرفته یا اطلاعات کاملی مبادله نشده حقی از کسی ضایع نشود. یعنی اگر انتقال ملک رسماً و قانونا اتفاق افتاد، اما اطلاعات این نقل و انتقال اشتباه است افراد با خوداظهاری در سامانه شرایط ملک را قید کنند. مالک باید اطلاعات لازم را پیدا و آن را ثبت کند. نکته مهم این است که سامانه در شرایط فعلی کاری به مالکیت ندارد ما می‌خواهیم بدانیم واحد خالی است یا نه و مستندات آن در سامانه بیاید. ما فقط بر این بعد تأکید داریم پیگیری این موضوع که ملک فروخته شده یا نه هدف ما نیست.
او در پاسخ به این سؤال که برای مثال مالکانی که نمی‌توانند اطلاعات خریدار را به دست آورند و در سامانه ثبت کنند، چگونه باید عدم مالکیت خود را اطلاع دهند؟ گفت: اگر کسانی شرایط استثنایی یا خاص دارند، ما برای حل مشکل آنان در حال طراحی یک باکس در سامانه هستیم که این افراد مشکلات خود را در آنجا به اطلاع برسانند. لاجرم باید مشخص شود که ملک خالی است یا نه. هدف نهایی ثبت اطلاعات در سامانه همین است. در هر صورت از اطلاعات ثبت شده در سامانه، باید وضعیت ملک مشخص شود. شاید در سامانه‌های رسمی ملک همچنان به نام مالک قبلی است که اشخاص باید پیگیر این موضوع باشند.
هراس از مالیات
در مورد تمایل نداشتن مالکان به ثبت اطلاعات مسکن و ملک خود در سامانه املاک و اسکان، معاون وزیر راه و شهرسازی معتقد است علاوه برمشکلات سامانه هراس از پراخت مالیات دلیل اصلی مالکان برای بی‌توجهی به پیامک ارسالی است. محمودزاده می‌گوید: طبیعی است مالکان از شناسایی املاک خالی خود استقبال نکنند و این شرایط دور از انتظار نبود. یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد که ما شناسایی کردیم و برای مالکان پیامک فرستادیم واحد‌هایی است که مشکوک به خالی بودن است. برای این واحد‌ها دو حالت وجود دارد یا خالی هستند یا نیستند. ما می‌خواهیم مالکان اطلاعات را وارد کنند تا خالی بودن یا نبودن واحد‌ها قطعی شود. ما اطمینان می‌دهیم اطلاعاتی که ما می‌خواهیم مبنای اخذ مالیات نیست. برخی هراس دارند اگر اطلاعاتشان را وارد کنند مشمول مالیات می‌شوند. در صورتی که بر اساس قانون، واحدهای زیر ۱۵۰ متر در تهران و کمتر از ۲۰۰ متر در شهرهای دیگر اصلاً مشمول مالیات بر درآمد اجاره نیست و مالک هر تعداد واحد زیر ۱۵۰ متر یا ۲۰۰ متر داشته باشد که اجاره داده باشد، مالیات بر اجاره از او اخذ نمی‌شود فقط اگر واحد خالی باشد مشمول مالیات می‌شود. مهم این است که آن چیزی که اکنون ما در سامانه به دنبال آن هستیم مالیات بر خانه‌های خالی است و این سرفصل متفاوتی از قانون مالیات است. محمودزاده استقبال کم مالکان از پاسخ به پیامک ارسالی و ثبت اطلاعات ملک خود در سامانه املاک را نشان‌دهنده درستی اطلاعات وزارت راه و شهرسازی می‌داند.
او می‌افزاید: هرچقدر تعداد کمتری نسبت به اصلاح اطلاعات خود در سامانه اقدام می‌کنند این صحت اطلاعات ما را نشان می‌دهد. یعنی ما در شناسایی ملک خالی دچار اشتباه نشده‌ایم مگر آنکه مالک با درج اطلاعات درست در سامانه ثابت کند ما اشتباه کرده‌ایم و ملک خالی نیست.
او دلیل دیگر روند کند ثبت نهایی اطلاعات ملک را رفت و برگشت چندباره اطلاعات عنوان می‌کند. به گفته «محمودزاده» اطلاعات در سامانه برای هر فرد دایم در حال رفت و برگشت است. یعنی ممکن است ما برای مالک پیامک ملک خالی بفرستیم، اما مالک با مراجعه به سامانه اطلاع دهد که مثلاً ملک اجاره داده شده یا فروخته شده است. برای اثبات ادعا، مالک باید مشخصات مستأجر یا خریدار را در سامانه وارد کند. ما دوباره بر اساس اطلاعاتی که شخص وارد کرده پیامکی به مستأجر یا خریدار می‌فرستیم که او باید تأیید کند ملک را اجاره کرده یا خریده است تا در نهایت مشخص شود اطلاعات اولیه‌ای که سامانه دارد عوض شده و ملک به اجاره رفته یا فروخته شده است.
تأکید بر درستی اطلاعات
از سوی دیگر برخی مسوولان سازمان امور مالیاتی نسبت به روند کار و ثبت اطلاعات اشتباه در شناسایی املاک خالی، به اقدامات وزارت راه و شهرسازی ایراد وارد می‌دانند. معاون وزیرراه و شهرسازی در پاسخ به این انتقاد سازمان امور مالیاتی می‌گوید: اگر ایرادی در اسامی یا مشخصات املاک وجود دارد سازمان امور مالیاتی باید آن را کتباً به ما اعلام کنند. یا اگر آنها سیستم سنجش دیگری دارند به ما هم ارایه کنند تا اطلاعات دقیق باشد. از نظر ما اطلاعات و اسامی افرادی که به عنوان مالک خانه خالی به سازمان امور مالیاتی ارسال می‌کنیم قطعی است. ما نیاز داریم از ۱۶ دستگاه اطلاعات لازم را کسب کنیم تا سامانه تکمیل شود. اگر اصلاحیه ماده ۵۴ قانون که در شورای نگهبان است تصویب و ابلاغ شود تمام دستگاه‌ها مکلف هستند اطلاعات را برخط در اختیار سامانه قرار دهند و به سامانه وصل شوند. تمام خانوار‌های کشور هم مکلفند محل اقامت و واحد‌هایی که غیر از محل اقامت دارند در سامانه ثبت کنند. با ابلاغ اصلاحیه قانون بسیاری موارد و کمبود‌هایی که در شرایط فعلی در قانون سال ۹۴ است مرتفع می‌شود.
قرار بر این است که دریافت مالیات از مالکان واحدهای خالی تا آخر امسال اجرا شود، اما معاون وزیرراه و شهرسازی می‌گوید اینکه تا پایان امسال قانون اجرا می‌شود یا خیر «دراختیار ما نیست.» به گفته محمودزاده روزانه و ساعاتی آمار مالکان واحدهای خالی افزوده می‌شود و «هر چقدر اطلاعات مالکان را می‌گیریم سریعاً به سازمان امور مالیاتی می‌فرستیم. اینکه سازمان چه زمانی قانون را اجرا می‌کند آنها باید اطلاع دهند.»
