به گزارش تیترشهر : قنات زارچ طولانی‌ترین قنات جهان است که طول آن به بیش از ۷۱ کیلومتر می رسد و ساخت آن به بیش از ۱۳۰۰ سال پیش بر می‌گردد. این قنات این روزها با مشکلات متعددی مواجه است. برای بررسی مشکلات و حل معضلات به وجود آمده در این قنات، با مدیر پایگاه قنات جهانی زارچ گفتگو کردیم.
ابراهیم کاظم نژند مدیر پایگاه قنات‌های جهانی زارچ و حسن‌آباد مهریز در استان یزد در گفت و گو با خبرنگار ما در خصوص اقدامات صورت گرفته در جهت احیای مجدد قنات زارچ و مشکلات ناشی از تخلیه فاضلاب‌ها در این قنات جهانی گفت: طرح حفاظت و مرمت قنات زارچ از ابتدای سال ۹۴ در راستای اهداف ثبت جهانی قنوات ایرانی با احیا و مرمت سازه‌های وابسته به قنات آغاز شده است. لایروبی قنات، تعریف محور‌های گردشگری قنات، حفر مادر چاه و حفاری پیشکار کنی در دشت فهرج، ساماندهی و احیای سازه‌های وابسته به معماری قنات زارچ و قنات حسن آباد مشیر در باغ شهر تاریخی مهریز انجام شد.
وی افزود: نورپردازی و خرید انشعابات برق و آب‌سازه‌های وابسته به این قنوات جهانی و حذف فاضلاب‌ها و پساب‌های ورودی به آنها از دیگر اقدامات صورت گرفته بود. انجام مه پاشی در مسیر قنات میراث جهانی زارچ و سازه‌های وابسته به قنات از جمله پایاب‌ها و آسیاب برای از بین بردن حشرات به خصوص پشه با همکاری کارشناسان مرکز بهداشت شهرستان یزد انجام شد.
مدیر پایگاه قنات‌های جهانی زارچ و حسن‌آباد مهریز درخصوص معرفی قنات یزد گفت: قنات زارچ در یزد دارای سه شاخه جدا از هم است که نام آنها شیرین، شور و ابراهیم خویدکی است. شاخه شور قنات زارچ در یزد از پایاب مسجد جامع یزد می‌گذرد و این پایاب نزدیک به ۶۰ پله دارد که دسترسی به آب قنات را نیز میسر می‌سازد.
وی بیان کرد: در حال حاضر تنها شاخه شور این قنات فعال است و دو سرشاخه دیگر به دلیل افت سطح آب های زیرزمینی، کم آب و خشک شده اند. دلیل شور بودن آب این شاخه نیز این است که مادرچاه در منطقه آب شور قرار گرفته است.
کاظم نژند افزود: درجهت احیا و مرمت قنات زارچ به طور اختصاصی اقداماتی را در سه فاز انجام دادیم. بیش از ۳۰ پایاب زارچ در سطح شهر یزد وجود دارد که در فاز نخست احیای هشت پایاب از مسجد جامع تا آسیاب وزیر و یک آب انبار و یک آسیاب در دستور کار قرار گرفت. در فاز نخست، احیا از مسجد جامع تا آسیاب وزیر هشت پایابِ "مسجد جامع کبیر یزد"، "مدرسه علیخانی شاه آبادی سراب"، "آب انبار جنٌـک"، "مدرسه شاه کمال"، "پایاب بزرگ شاه ابوالقاسم قنات زارچ"، "پایاب شاه ابوالقاسم"، "میر عسگرشاهی"، "حاج عباسی "، "کوشکنو قنات زارچ" و "آسیاب آبی وزین قنات زارچ" و یک آب انبار و یک آسیاب در دستور کار قرار گرفته است.
مدیر پایگاه میراث جهانی قنات زارچ اظهار کرد: تخلیه نخاله و ساماندهی دسترسی به سازه‌ها، نورپردازی مناسب با برق ۱۲ ولت به منظور امنیت بیشتر، استحکام‌بخشی و مرمت بخش‌های تخریب شده، شناسایی مکان نورگیر‌ها برای تخلیه آوار و نخاله، تخلیه و آوار برداری از طریق نورگیر‌ها از عمق ۲۷ متری، ساماندهی و ساخت بدنه تخریب شده نورگیر‌های دوگانه با آجر و استحکام بخشی، مرمت پله‌های آجری، ساماندهی مسیر گالری قنات و بدنه سازی اتاق‌های موجود در پایاب را از فعالیت‌های صورت گرفته در قنات زارچ دانست.
او همچنین تاکید کرد: مهمترین بخش از این فعالیت‌ها، فراهم کردن بستر گردشگری قنات با شناسایی فاضلاب‌های ورودی در سال اول و انجام اقدامات قانونی برای حذف آنها بود که به صورت مستمر و با پیگیری‌های انجام شده از جمله طرح در شورای بهداشت شهرستان و همراهی دستگاه‌های اجرایی بخش عمده‌ی آنها مسدود شده و اکنون امکان بازدید در مسیر قنات فراهم شده است.
وی با بیان اینکه مسیر گردشگری مجزا و مرسومی برای قنات زارچ در حال شکل‌گیری است، تصریح کرد: بسیاری از مسیر‌های قنات زارچ تخریب و مسدود شده بود؛ به طوری که لجن و گل و لای موجود در این مسیرها، اجازه جریان گرفتن به آب بیش از پنج لیتر در ثانیه را نمی‌داد لذا مسیر‌های شاهدیه، دروازه قرآن و دشت یزد را لایروبی کردیم تا آب پس از گذشت چهار سال از مادر چاه در فهرج به پایاب زارچ به میزان ۵۰ لیتر در ثانیه روانه شود.
کاظم نژند بیان کرد: بیشترین مشکل در احیای قنات زارچ مختص فاضلاب‌ها بود. رفع چندین فاضلاب دانه درشت و فاضلاب‌های خانگی منجر به حیات دوباره این قنات شد و حتی گذشته از زندگی مجدد قنات زارچ، در برخی از محدوده‌های شهری مانند گذر آب قنات در میدان آیت الله خاتمی، برخی از گونه‌ها مانند ماهی‌ها در این قنات نیز جانی دوباره گرفته‌اند.
وی افزود: قنات زارچ در محدوده اکرمیه شهر یزد در عمق ۳۵ متری که با اقدامات صورت گرفته باعث شده است که آب زلال و شفاف قابل رویت باشد. در این چند سال گذشته از آنجا که این محدوده لایروبی نشده بود، بدنه قنات باعث انسداد مسیر شده بود و در صورت ادامه لایروبی آب بیشتری به مظهر روان رسیده است.
کاظم‌نژند در ادامه از شناسایی برخی از قنوات متصل به فاضلاب‌های شهری یاد و خاطرنشان کرد: برخی از فاضلاب‌ها به قنوات متصل شده بودند و البته هنوز هم ممکن است قنواتی متصل به فاضلاب‌ها وجود داشته باشند، اما تاکنون بیش از ۱۰۰ قنات که برخی از آنها به فاضلاب‌های محلی و از طریق چاه‌ها متصل شده بودند.
وی افزود: برخی هم که از قبل در دسترس نبودند و محل ورود پساب‌ها و آب‌های شست‌شوی سرشار از مواد آلاینده بودند را شناسایی کردیم و رفع مشکلات آنها جز تعداد محدودی، در حال پیگیری است. جلسات متعددی با شورای سلامت آب استان به منظور پیگیری و اعلام و انعکاس نتیجه این سری قنوات خواهیم داشت.
کاظم‌نژند برگزاری جشن و گردهمایی آب را با هدف نشان دادن اهمیت احیای طولانی‌ترین قنات جهان عنوان کرد و گفت: جاری شدن رگه‌هایی از آب بعد از گذشت چندین سال در قنات زارچ و نشان دادن اهمیت این موضوع که منتج به حیات دوباره این قنات شده است را با برگزاری جشن آب نشان خواهیم داد.
وی با تاکید بر این که قنات و فرهنگ آن رو به فراموشی است، گفت: پایگاه میراث جهانی قنات زارچ و حسن‌آباد در نظر دارد به منظور احیای فرهنگ قنات، نشست‌هایی به عنوان شب فرهنگی قنات را با میزبانی از مقنیان و پیشکسوتان و نسل جوان برگزار کند.
این مسئول تامین زیرساخت‌ها به منظور احیای قنوات را ضروری دانست و گفت: هر چند که احیای این سازه‌های آبی بر عهده جهادکشاورزی است، اما اداره کل میراث فرهنگی نیز در زمینه احیای فرهنگی این سازه‌ها ورود کرده است چرا که این سازه‌ها یکی از بهترین شیوه‌های با ثبات انتقال آب است.
مدیر پایگاه قنات جهانی زارچ و حسن آباد از نقش و مشارکت دیگر دستگاه‌ها در احیای قنات زارچ نیز یاد و در این باره بیان کرد: چندین سال، کار جلو نرفت چرا که این اقدام هزینه‌بر بود، اما با کمک دیگر دستگاه‌ها و اقداماتی که اخیرا دستگاه‌های مرتبط در انجام آن مشارکت دارند، این قنات زندگی دوباره یافته است.
وی ادامه داد: بیش از ۳۰۰ کامیون لجن از این قنات‌ها استخراج شده است. این قنات قبلاً بسیار آلوده بود، اما اکنون ۷۰ تا ۸۰ درصد آب این قنات پاک شده، حداقل ۱۷ چاه فاضلاب در آنجا بسته و جابه‌جا شده و مابقی نیز درحال شناسایی است.
کاظم نژند در پایان گفت: برنامه بازدید از مسیر‌های مرمت شده قنات تا اواخر تابستان اعلام می‌شود و شرکت‌های گردشگری می‌توانند تور گردشگری بازدیداز قنات را در برنامه خود قرار دهند.
