آثار تاریخی و باستانی استان فارس
همچنان كه گذشت سرزمين فارس مهد تمدن ايران زمين بوده است و سابقه تاريخى چندين هزار ساله دارد و وجود مشهورترين بناهاى باستانى نظير:
تخت جمشيد، نقش رستم، حافظيه، سعديه، بقعه خواجوى كرمانى، مسجد نو (مسجد اتابكى)، بقعه شريف شاهچراغ، دروازه قرآن، كليساى ارامنه شيراز، بازار وكيل، مسجد جامع عتيق، مسجد جامع اقليد، باغ ارم، نارنجستان قوام، ارگ كريمخانى و ...، نشانگر سابقه ديرين تمدن، فرهنگ و مذهب در اين استان مى باشد.
1. پاسارگاد
پاسارگاد از آثار باستانی استان فارس میباشد که نخستین پایتخت امپراتوری هخامنشی بود
پاسارگاد در 70 کیلومتری جاده شیراز به اصفهان در دشت مرغاب قرار دارد. پاسارگاد نخستین پایتخت امپراتوری هخامنشی بود. این شهر توسط کوروش کبیر ساخته شد و تا اواخر حکومت هخامنشیان تاج گذاری پادشاهان این سلسله در این شهر انجام می شد.
از مهمترین آثا رپاسارگاد مقبره کوروش، کاخ ها و زندان سلیمان است این اثر ازبناهای ثبت شده در فهرست میراث جهانی به شمار می آید.
2. دروازه قرآن (طاق قرآن)
دروازه قرآن یکی از دروازه‌های به جای مانده از دوره‌های قدیم در شیراز است
در مدخل ورودى شهر شيراز دروازه بزرگى به نام دروازه قرآن وجود دارد كه بر فراز آن نسخه كلام الله درون اطاق و صندوقى واقع است و كليه مسافرينى كه از اين راه به شيراز مى آيند يا از آن بيرون مى روند از زير قرآن مى گذرند.
بناى اصلى دروازه قرآن بناى سنگى قديمى منسوب به عضدالدوله ديلمى بود و نسخه قرآن خط ثلث عالى منسوب به ابراهيم سلطان فرزند شاهرخ تيمورى در اطاق بالاى آن قرار دارد.
كريم خان زند دروازه مذكور را كه رو به انهدام بود مرمت كرده و در طرفين آن هم اتاقهايى براى اتراق محافظين و مأمورين بنا كرد و بر بالاى تاق مزبور اطاق كوچكى ساخت و در آن يك قرآن خطى بزرگ قرار داد تا مسافرين از بركت عبور از زير قرآن مجيد، از گزند حوادث مصون مانده و به سلامت به مقصد برسند.
در سال 1315 ه.ش به عنوان توسعه جاده، اين بناى تاريخى را منهدم نمودند و چند سال بعد شادروان حسين ايگار بناى كنونى را كمى پايينتر از محل دروازه قرآن قديم احداث نمود و با اين اقدام پسنديده خود، سنت خوب شهر شيراز را احياء نمود. در سالهاى بعد قرآنى كه در بالاى تاق قرار داشت سر از موزه پاريس درآورد و با توسعه راه شيراز به تهران دروازه قرآن در سمت غرب اين راه قرار گرفت.
اين دروازه يكى از ديدنىهاى مشهور استان فارس و شهر شيراز است كه اشتهار ملى و جهانى دارد. لازم به ذكر است كه اين طاق از بتون آرمه ساخته شده است و آيات قرآنى را با خط ثلث و نسخ كه روى كاشى نوشته شده بر بدنه آن نصب نمودند.
3. تخت جمشید
تخت جمشید یا پارسه نام یکی از شهرهای باستانی ایران و از آثار باستانی استان فارس است
تخت جمشید پایتخت اولین امپراتوری جهانی یعنی هخامنشیان در ایران است. کار ساخت پارسه در زمان داریوش بزرگ ( 520 ق.م) آغاز شد و به وسیله دیگر شاهان هخامنشی کامل شد.
از مهمترین قسمت ها ی تخت جمشید دروازه ملل، کاخ آپادانا، کاخ صد ستون، کاخ تچر، کاخ هدیش و خزانه است. تخت جمشید با تمام زیبایی هایش در سال 321 ق.م توسط اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد و اموال آن به تاراج رفت. این اثر بی نظیر امروزه د رفهرست آثار جهانی قرار دارد.
4. باغ عفيف آباد (گُلشن)
باغ عفیف آباد یا گلشن از آثار تاریخی شهر شیراز است
باغ عفيف آباد از آن دسته باغهاى تاريخى است كه با وجود گذشت سالهاى دراز از عمر آن، هم چنان سادگى و اصالت ديرينه خود را حفظ كرده و فن باغآرايى نوين نتوانسته است در آن دگرگونى چشم گيرى پديد آورد.
اين باغ كه در انتهاى خيابانى به نام عفيف آباد قرار گرفته، به هنگام احداث چند كيلومتر از شيراز قديم فاصله داشته است، اما امروزه درون شهر واقع است. باغ عفيف آباد باغى بزرگ و زيباست كه درازاى آن 500 متر و پهناى آن 250 متر است و مساحت آن نزديك به 127000 متر مربع است.
اين باغ در روزگار صفويه از باغهاى آباد شيراز و محل نزول و استراحتگاه پادشاهان بوده است. در كانون باغ گلشن، ساختمان (كاخ) ساخته شده است. اين عمارت يكى از ساختمانهاى زيباى مربوط به پايان دوره زنديه و آغاز روزگار قاجاريه مى باشد و تاكنون ساختار سنتى خود را حفظ كرده است.
5. مسجد وكيل
مسجد وكيل یکی از آثار تاریخی فارس است که بين بازار وكيل و حمام وكيل واقع است
اين مسجد به نامهاى «مسجد سلطانى وكيل» و «جامع وكيل» نيز معروف است. مسجد وكيل در محله در شاهزاده و بين بازار وكيل و حمام وكيل واقع است و از آثار پر ارزش دوره زنديه به شمار مىرود كه ساخت آن در سال 1152 ه .ق به پايان رسيده است.
اين مسجد كه هم اكنون محل برگزارى نماز جمعه شيراز است، علاوه بر بزرگى، از ارزش و اهميت تاريخى نيز برخوردار است. كاشی كارى زيبا، حجارى ستونهاى 48 گانه و منبر يكپارچه مرمرين آن، از شاهكارهاى دوره زنديه به حساب مىآيد. صحن مسجد با مساحتى برابر با 3600 متر مربع با تخته سنگهاى بزرگ فرش شده است.
شبستان آن 2700 متر مربع وسعت دارد و ستونهاى سنگى بلند و يكپارچه 48 گانه آن با سقف ضربى، از شاهكارهاى حجارى آن دوره به شمار مىرود. كاشىكارىها بالاى ستونها، تاقها و پيشانى اتاقها، با نقش و نگارهاى رنگارنگ و زيبا تزيين شده‌اند.
عمده اين كاشى كاری ها بر اثر زلزله از بين رفتهاند و برخى از آنها در زمان فتحعلى شاه قاجار بازسازى شده‌اند. پارهاى از كاشىكارىهاى تاقها را نيز اداره حفاظت آثار باستانى مرمت كرده است. مسجد وكيل در تيرماه 1311 تحت شماره 182 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.
6. قلعه دختر
قلعهٔ دختر فیروزآباد در شش کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز در دامنه کوهی مشرف به جاده قرار دارد
در فاصله 6كيلومتري شهر كنوني فيروزآباد، آثار قلعه‌اي بزرگ از سنگ و ساروج است كه بر فراز كوهي ساخته شده و داراي تزئينات گچ بري در داخل بنا مي باشد. ساختمان بناي اين قلعه مربوط به اردشير اول بنيانگذار سلسله ساساني(سده 3م) مي باشد.
7. حمام وكيل
حمام وکیل در دورهٔ زندیه به‌دست کریم خان زند ساخته شد و از جاذبه های تاریخی استان فارس می باشد
حمام وكيل كه جزء آثار مجموعه زنديه است در خيابان آيت الله طالقانى شيراز و جنب غربى مسجد وكيل واقع شده است. اين حمام از زيباترين و كاملترين نوع حمامهاى خزينهاى ايران است. زير بناى حمام 1350 متر مربع است و از آجر، آهك و سنگ و ساروج ساخته شده است.
برخى از قسمتهاى حمام عبارتند از: در ورودى (چوبى)، هشتى (سقف هشتى به وسيله گچ برىهاى ريز تزيين داده شده)، رختكن، حوض سنگى هشت ضلعى، سكو، نورگير، آهك برى سقف رختكن (شامل نقشهايى از قبيل: صحنه معراج حضرت رسول(ص)، صحنه سلطان سنجر و پير زن، صحنه ديدن بيژن و منيژه، صحنه بيرون آوردن حضرت يوسف عليهالسلاماز چاه و ...)، و ... .
در سالهاى اخير حمام وكيل به همت اداره ميراث فرهنگى فارس، مورد مرمت قرار گرفته و اين تعميرات همچنان ادامه دارد.
8. نقش برجسته بهرام(سراب بهرام)
نقش‌برجستهٔ بهرام یکی از آثار تاریخی استان فارس میباشد که در شهرستان ممسنی واقع شده‌است
اين اثر در 9كيلومتري نورآباد فارس قرار دارد. در اين نقش، بهرام دوم(سده 5 ميلادي) در وسط و بزرگان ساساني در اطراف او ايستاده اند. اين نقش برجسته 85/3 متر طول و 8/2 متر ارتفاع دارد.
9. بقعه شيخ يوسف سروستاني
آرامگاه شیخ یوسف سروستانی یکی از بقعه‌های تاریخی شهر سروستان استان فارس میباشد
اين بقعه در مركز شهر سروستان واقع شده و مشتمل بر دو چهارطاقي و ستون هاي سنگي است. اين بنا دو بقعه دارد كه متعلق به مقبره شيخ يوسف سروستاني به تاريخ 680ه.ق/1262م و محمدبن حسن علي البيضاوي به تاريخ 710ه.ق/1292م است.
10. كاخ فيروزآباد(كاخ اردشير)
كاخ فيروزآباد از آثار تاریخی استان فارس می باشد که در شمال غربي فيروزآباد واقع شده است
اين بناي باستاني در شمال غربي فيروزآباد واقع شده است. مصالح اين كاخ ساروج و سنگ لاشه مي باشد كه با روكشي از گچ پوشيده شده است. بناي اين كاخ مربوط به اردشير اول بنيانگذار سلسله ساساني (سده 3م) است. به علت قرار گرفتن اين كاخ در كنار چشمه «قمپ آتشكده» آن را آتشكده فیروزآباد نيز مي نامند.
11. نقش رستم
مجموعه نقش رستم در 5/2كيلومتري تخت جمشيد واقع شده
مجموعه نقش رستم در 5/2كيلومتري تخت جمشيد واقع شده و شامل آرامگاه‌هاي پادشاهي هخامنشي(خشايارشا، داريوش اول، داريوش دوم و اردشيراول)(سده 5ق.م) و نقش برجسته هاي دوره ساساني (سده6م) است. بناي مذهبي كعبه زرتشت كه احتمالاً آتشكده دوره هخامنشي مي باشد نیز در این محوطه وجود دارد.
12. نارنجستان قوام (دانشكده هنر و معمارى)
نارنجستان قوام، در خيابان لطفعلى خان زند قرار دارد و از دیدنی های فارس می باشد
نارنجستان قوام، در خيابان لطفعلى خان زند و در محله درب شيخ شيراز قرار دارد. اين بنا در حال حاضر به عنوان موزه نارنجستان و دانشكده هنر و معمارى دانشگاه شيراز مورد استفاده قرار مى گيرد.
نارنجستان قوام متعلق به خاندان قوام الملك بوده است. اين باغ به عنوان ديوانخانه و محل مراجعه رعيتها و ديگر مردم و همچنين محل تشكيل جلسه هاى عمومى و نشستهاى بزرگان و اشراف، در زمان قاجاريه مورد استفاده قرار مى گرفته است. خاندان قوام الملك كه از اولاد حاج ابراهيم خان كلانتر شيرازى، از خانواده هاى مقتدر دوران قاجاريه بودهاند كه چندين قرن سردمدار حكومت فارس و نواحى اطراف بودند.
به اين دليل اين مجموعه را نارنجستان مى گويند كه درختان نارنج، در حياط بزرگ آن بسيار است و باغچهاى زيبا را تشكيل دادهاند. ساخت اين بنا در سال 1292 ه .ق توسط محمد على خان قوام الملك شروع شد و اتمام آن در سال 1302 ه .ق توسط محمد رضا خان فرزند محمد على خان انجام گرفت. تكميل اين ساختمان 10 سال طول كشيده است. نارنجستان قوام با شماره 1073 جزء آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.
