تیتر شهر- افسانه قانع: از سرچشمه کمی پایین تر که می آیید از داخل فرعی های زیادی می توانید به محله امامزاده یحیی برسید. محله ای که به خاطر وجود بقعه متبرک امامزاده یحیی و محمد از نوادگان امام سجاد(ع) معروف است. محله ای که به خاطر وجود خانه های تاریخی زیادی زیر سایه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفته است. حمام نواب، خانه دبیر الملک، خانه مدرس، سرای کاظمی، خانه معمار باشی و ده ها خانه شخصیت های تاریخی عصر قاجار در این محله قرار دارد. بقعه امامزاده یحیی نیز به خاطر معماری خاص خود سال هاست که ثبت میراث فرهنگی و گردشگری شده است و زائران این زیارتگاه هنوز درخت سرو تنومندی که در حیاط آن قرار داشت و مردم پارچه های رنگارنگ زیادی را به خاطر گرفتن حاجت های خود به آن بسته اند؛ خوب به یاد دارند. درختی که اهالی محل اعتقاد داشتند از زمان امامزاده وجود داشته و حاجت بسیاری را برآورده کرده است. این روزها محله امامزاده یحیی به شدت بین سنت و مدرنیسم گیر کرده است. محله ای که با چنگ و دندان میراث خود را می خواهد حفظ کند؛ اما کمی آن سو تر در خیابان مرادی پاساژ های زیادی از دل بافت فرسوده محله سر به آسمان بلند کرده اند و خانه های زیادی در دل این محله به کارگاه و انباری تبدیل شده است.
اما در چند سال اخیر با سنگ فرش کردن خیابان اصلی محله پای توریست های زیادی به این محله باز شده است. گردشگران ایرانی و خارجی که با یک دوربین هر لحظه در حال ثبت میراث کهن تهران هستند؛ برای آنها قدم زدن در یک محله قدیمی با این همه آثار شگفت انگیز است. اما در کنار لذت گردشگران اهالی محله مشکلات زیادی دارند. آنها اعتقاد دارند؛ مختلط بودن بافت تجاری و مسکونی در این محله امکان زندگی را از ساکنان می گیرد. از سوی دیگر سایه سازمان میراث فرهنگی روی بافت محله بدجوری سنگنی می کند؛ آنقدر که حتی خانه های فرسوده اینجا اجازه ساخت و ساز ندارند.
امامزاده یحیی در گذر تاریخ
قدیم ها وقتی تهرانی ها راهی امامزاده یحیی می شدند؛ حتما سری به بازارچه این محله هم می زدند. بازارچه ای که همه چیز داشت و حس خوبی حتی برای قدم زدن در لابه لای مردمی که دم هر مغازه مشغول چانه زدن بودند؛ می داد. از آن روزگار چندین دهه گذشته است و بازارچه دیگر شور و حال قدیم را ندارد و اگر شهرداری کف خیابان 8 متری را آن را سنگ فرش نمی کرد؛ حتما این محله در همان عهد عتیق خود باقی می ماند و فرسوده تر می شد. اما با وجود این توسعه کالبدی معبر اصلی محله و کوچه های آن دست نخورده باقی مانده است و رانندگی در این معبرهای باریک که حتی جای عبور یک خودرو و عابران پیاده همزمان با هم وجود ندارد؛ خیلی مهارت می خواهد. وارد محله امامزاده یحیی که می شویم کمی پایین تر از باغ «پسته بک» به طرف امامزاده و یا از همان باغ «پسته بک» تا آن سر محله موتوری ها و خودروهای زیادی از میان عابران پیاده در تلاش هستند تا راه گذر برای خود باز کنند و حتی گاهی یک خودرو مجبور است برای عبور ماشینی که از مقابل می آید راه آمده خود را کامل دنده عقب برود تا امکان تردد برای هر دوی آنها فراهم شود.
ساکنان این محله از جمعیت اتباع بیگانه ای که آهسته آهسته محله را از آن خود می کنند نگران هستند. اما در میان این نگرانی ها آنها حتی از وجود افغانی های که بیشتر از سه دهه در این محله زندگی کرده اند؛ زندگی مسالمت آمیزی دارند:«... اهل کابل هستم... هفت سالم بود که توی جنگ های داخلی افغانستان تمام خانواده ام را از دست دادم و بعد سازمان ملل مرا به ایران آورد و در این محله ساکن شدم... شغل من اول کوپن فروش بودم میدان بهارستان کار می کردم... اما خانه ام در همین محله بود... 30 سالی می شود که ساکن تهران و امامزاده یحیی هستم و الان توانسته ام مغازه ای برای خودم اجاره کنم و قابلمه و لوازم خانگی بفروشم... مشکلات این محله زیاده... اکثر مردم این محله فقیر هستند...این محله یک زمانی بهترین محله تهران بود...30 سال پیش این محله پر از درخت بود و خیر و برکت داشت وآدم های خوبی اینجا ساکن بودند... همین امامزاده که می رفتیم و سردرد می گرفتیم امامزاده ما را شفا می داد... الان از کاسبی در این محله خبری نیست... مردم پول ندارند که خرید کنند....»
میراث فرهنگی اجازه نوسازی نمی دهد
آنطور که ساکنان محله امامزده یحیی می گویند؛ مشکل اینجا از زمانی شروع شد که سازمان میراث فرهنگی برای حفظ بناهای تاریخی کل محله را فریز کرد. هر چنداین محله به حفظ بناهای تاریخی این محدوده فکر می کرد؛ اما در طول دودهه اخیر هیچ تکلیفی رابرای ساکنان این محله مشخص نکرد:«... ساخت و ساز در این منطقه با مشکلات زیادی روبه روست... میراث فرهنگی بیشتر از دو طبقه اجازه ساخت و ساز نمی دهد... حتی برای اینکه خیابان ها باز شود میراث فرهنگی اجازه عقب نشینی هم نمی دهد... میراث فرهنگی می گوید که حق یک سانت عقب نشینی را نداریم...»
معابر محله امامزاده یحیی آنقدر باریک هست که حتی مردم نگران بعداز مرگ خود هستند که چگونه تابوت آنها می خواهد از در خانه بیرون بیاید:«... ده سال پیش بود؛ آن زمان هنوز مادرم هنوز زنده بود و یک خانه 360 متری برایش توی محله قولنامه کردیم... دو روز بعد گفت اگر فردا من مردم؛ چطوری جنازه من را از این کوچه و پس کوچه های باریک می خواهی رد کنی... قول نامه را به هم زدیم... هنوز هم این محله مشکل دارد... یک ماشین آمبولانس یا آتش نشانی نمی تواند وارد محله شود... به خاطر ارزانی خانه در این محل تعداد زیادی خلاف کار به این محله آمده اند و خانه گرفته اند... امامزاده یحیی محله فقیر نشینی هست... چند سال پیش خانه ام را نوساز کردم دو واحد 50 متری با یک مغازه ساختم و الان به بخش اداری اجاره دادم... می خواهم همه خانه را تجاری کنم یک جریمه به شهرداری می دهم و تجاری کنم... بافت این محله را تجاری و مسکونی کرده اند اما جور در نمی آید...»
وای به روزی که تهران زلزله بیاید
بافت فرسوده محله نگرانی های زیادی را برای اهالی ایجاد کرده است؛ کوچه های باریک و املاک فرسوده؛ اگر تهران زلزله بیاید؛ راهی برای امدادرسانی در این محله وجود ندارد:«... کوچه های محله باریک و خانه ها فرسوده است... اگر یک زلزله 4 ریشتری بیاید کل خانه های این محله ویران می شود... خانه های تاریخی در این محله زیاد هست مثل سرای کاظمی و خانه دبیر الملک ... اما الان جمعیت این محله تاریخی بسیار زیاد است و با این جمعیت سازمان میراث فرهنگی اجازه ساخت و ساز نمی دهد... برخی از خانه های اینجا با وزش یک باد هم فرو می ریزند... حتی اجازه عقب نشینی برای بازگشایی خیابان ها را هم به ما نمی دهند... این بافت فرسوده باعث تکدی گری و اعتیاد شده است...»
بافت فرسوده بهترین گزینه برای افزایش خانه های مجردی در محله امامزاده یحیی شده است:«.. اینجا چون خانه های قدیمی دارد، به مجردها اجاره داده می شود... و همین خانه مجردی آسیب های اجتماعی زیادی را وارد محله کرده است...کارگران شهرستانی اینجا خانه اجاره می کنند و انواع معضلات را برای اهالی به وجود می آورند... در همین خیابان ابولحسن شیرازی ده تا خانه مجردی وجود دارد... قرار بود که شهرداری و میراث با هم توافق کنند و هنوز اتفاقی نیفتاده است.... حتی شهرداری هم در کاری که باید انجام دهد را انجام نمی دهد...»
چند سال پیش بود که برخی از خانه های این محله توانستند مجوز ساخت بگیرند، اما دوباره با ورود سازمان میراث فرهنگی؛ اجازه ساخت و ساز از اهالی این محله گرفته شد:«... چند سال پیش بود که به اهالی محله اجازه ساخت ساز دادند. چند تا اهالی محله شروع به ساخت و ساز کردند. ...در یک مقطع کوتاهی اجازه نوسازی داده شد... یکسری از این فرصت استفاده کردند و جواز ساخت 4 طبقه گرفتند؛ اما بعد ممنوع شد...بعد مابقی اهالی نتوانستند جواز ساخت و ساز بگیرند و حق اهالی محله ضایع شد... آن طرف خیابان املاک مجوز ساخت 5 طبقه دارند و این طرف مردم فقط می توانند دو طبقه بسازند... الان محله های آن سوی امامزاده یحیی آباد شده اند و مشکلات کمتری دارند... وقتی یک خانه قدیمی نوسازی می شود؛ دیگر مالک به یک مجرد اجاره نمی دهد... اگر در محله یک آتش سوزی رخ دهد؛ هیچ کمکی نمی توان کرد... یک شیر آتش نشانی فقط سر کوچه شیرازی بود که آن را هم به خاطر میراث فرهنگی برداشتند... تا در این محله اتفاقی مانند پلاسکو نیفتد میراث فرهنگی فکری به حال مشکلات این محله نمی کند... باید جان مردم برای مسئولان مهم باشد. »
میراث فرهنگی مانع نوسازی می شود
اهالی محله امازاده یحیی فریز شدن محله را به خاطر سازمان میراث فرهنگی می دانند واز این قضیه نگران هستند:«... مقصر اصلی فرسودگی این محله میراث فرهنگی است... اگر سرای کاظمی میراثی است، مابقی ساختمان ها چه گناهی کرده اند که اجازه ساخت و ساز ندارند... امدادرسانی در این محله به سختی انجام می شود... خود مسئولان که در این محله زندگی نمی کنند که بدانند ما چه مشکلاتی داریم... ساختمان پلاسکو سر یک خیابان بود و این اتفاق برایش افتاد و فکر کنید داخل این محله اتفاقی بیفتد، چه فاجعه ای می شود... بارها رسانه ها گزارش های از مشکلات این محله تهیه کردند و اتفاقی نیفتاد. خانه های مخروبه اینجا زیاد است که شهرداری جلوی برخی از این خانه ها ایرانیت کشیده ...»
خانواده هایی که حق زندگی ندارند
هر چه به عمق محله می رویم از تعداد ساکنان تاریخی ترین محله تهران کم می شود و جای آنرا کارگاه ها و انبارها می گیرد. آفتی که در سه دهه اخیر محله های نزدیک به بازار تهران را فرا گرفته است تا این محله ها از حیات طبیعی خود باز بمانند:«...اولین مشکل این محله این است که مجرد زیاد است و زن و بچه مردم نمی توانند به راحتی از خانه بیرون بیایند.... داخل بسیاری از این کوچه ها خانه ها تبدیل به کارگاه شده و خانواده کمتر داخل بافت میانی محله زندگی می کنند... اجازه حق نوسازی هم از ساکنان بافت فرسوده گرفته شده است... شهرداری یک دهه پیش مجوز ساخت پاساژ در برخی از خیابان های محله امامزاده یحیی داد؛ عوارض و مالیات خوبی هم از کسبه این پاساژها گرفت اما یک ریال آن را برای این محله خرج نکردند... الان شهرداری اعلام کرده است که این محله میراثی است و به ابنیه ها امتیاز ساخت تجاری نمی دهند... مسئولان شهرداری اعتقاد دارند که بافت امامزاده یحیی باید یک بافت مختلط تجاری و مسکونی شود... اما سوال ما این است که آیا داخل این کوچه می شود که بافت مختلط ساخت آن هم جایی که حتی امکان راه رفتن اهالی محله نیست....»
محله زیر دو چرخ موتور سیکلت ها
خیابان شهید مرادی مهمترین خیابانی است که به عنوان ورودی اصلی محله امامزاده یحیی شناخته می شود. خیابانی که در بیش از یک دهه اخیر در سیطره پاساژها در آمده است و کل معبر در قرق پیک های موتوری است:«... اولین مشکل ما معضل موتورهاست که اینجا زیاداست چون تجاری است، پیک های موتوری زیاداست... مختلط بودن بافت تجاری و مسکونی برای اهالی مشکل ایجاد کرده است... کنار یک ملک مسکونی پاساژ ساخته اند و همین مساله برای سکنه مشکلاتی را ایجاد کرده است... مختلط بودن این محله انگیزه زندگی را از مردم می گیرد... شهرداری می خواهد اینجا بافت سنتی خودرا حفظ کند اما زمانی که پاساژ ساخته می شود دیگر نمی توان بافت سنتی آن را حفظ کرد... اینجا یا باید کامل تجاری باشد یا مسکونی... یکی دیگر از مشکلات محله نبود امنیت است... گشت های نیروی انتظامی به این محله نمی آیند...دو، سه سال پیش کرکره مغازه مرا با یک نیسان شکسته بودند و می خواستد دزدی کنند که اهالی فهمیدند... بافت فقیر نشین محله زیاد است و بیشتر مردم اینجا فقرا هستند. میراث فرهنگی و شهرداری فقط به چند خانه میراثی در این محله رسیدگی کرده و سنگ فرش کرده است. داخل محله سرای محله راه اندازی کرده اند اما در کوچه و پس کوچه است و داخل دید مردم نیست... قرار است برای محله یک ورزشگاه بسازند...این محله به کتابخانه نیاز دارد.... اینکه بافت اینجا50 درصد تجاری و 50 درصد مسکونی باشد، جواب نمی دهد.... این دو رویکرد با هم همخوانی ندارد... بنویسید اهالی محله امامزاده یحیی از دست موتوری ها زندگی ندارند...»
مسئولان قبل از تصمیم گیری یک شب در این محله زندگی کنند
مردم اعتقاد دارند مسئولانی که می خواهند برای محله امامزاده یحیی تصمیم گیری کنند یک شب به همراه خانواده خود در این محله زندگی کنند بعد تصمیمات مهمی برای این محل بگیرند:«... داخل یک جلسه کلید خانه ا م را در آوردم و از شهردار خواستم که یک شب در خانه بماند آن وقت ببیند که می شود در این محله زندگی کرد یا نه... خانه من نوساز هست و مسئولانی که می گویند باید بافت سنتی اینجا حفظ شود و باید بافت اینجا مختلط تجاری و مسکونی باشد، بیایند ببینند که می توانند زندگی کنند یا نه... مشکل دیگری که داخل این محله داریم این است که شهرداری خانه هایی که انبار و کارگاه می شود را پلمپ می کند خانه ای که دیگر نمی توان در آن زندگی کرد چه کار می شود،کرد؟ کسی در این خانه های فرسوده زندگی نمی کند...»
افغانی ها کل محله را خریده اند
غروب ها که می شود، محله امامزاده یحیی رنگ و بوی کابل را به خود می گیرد و مردم نگران هستند که اگر مسئولان فکری نکنند تبعه های افغانی تمام خانه های فرسوده اینجا را می خرند:«... بیشتر کارگاه ها و انبارهای داخل محله برای کیف ساز ها و سراج ها هستد... تمام خانه های این محله را افغانی ها اجاره و یا خریداری کرده اند.. بعد برای اینکه مشکل ثبت سند نداشته باشند؛ آن را به نام ایرانی ها کرده اند ...کارخانه دارهای افغانی تمام خانه های مسکونی را با کرایه های زیاد قرق کرده اند از 8 صبح تا 2 نصف شب اینجا کیف می سازند... آنقدر که افغانی ها کرایه ها را بالا برده اند ایرانی ها نمی توانند اجاره کنند... داخل پاساژهای اینجا فقط افغانی ها فروش دارند شب تا صبح هم خودشان اجناس را تولید می کنند... اما با وجود این مشکل شهرداری فقط به ما گیر می دهند تا سد معبر نکنیم و به پاساژها کاری ندارند....»
اهالی خیابان مرادی زمانی را به یاد دارند دکتر قالیباف، شهردار تهران یک بار به محله امامزاده یحیی آمد:«... یک بار شهردار تهران به این محله آمد و دو ساعت ماند و بعد گفت مشکل این محله را حل می کند اما گویا فراموش کرده است... وقتی در این محله مجوز پاساژ می دهند شهرداری باید فکر پارکینگ آن را هم بکند... هیچ کدام از این پاشاژها پارکینگ ندارد... عوارض را ما می دهیم و شهرداری جای دیگر پارکینگ می سازد... باید این ماشین ها و موتورها از داخل این خیابان برداشته شوند... هر کدام از مغازه های اینجایک موتور بیاورد، کل محله قرق می شود... محله امامزاده یحیی 18 مدرسه داشت که همه این مدارس جمع شدند بعد افغانی ها زمین این مدارس را خریدند و انبار و کارگاه کردند... فکر کنید در یک کوچه بن بست نیمی از خانه ها کارگاه است و نیمی دیگر مسکونی... خانواده ها اینجا مشکل دارند و نمی توانند به راحتی از خانه بیرون بیایند... محله امامزاده یحیی یا باید صددرصد تجاری باشد یا صد درصد مسکونی...در غیر این صورت ظلم به اهالی امامزاده یحیی می شود... از ساعت 5 بعدازظهر اینجا نمی شود تکان خورد. میراث فرهنگی دست گذاشته روی این محله و این محله را خراب کرد... »
محله مختلط جایی برای زندگی ندارد
تجاری یا مسکونی بودن محله معضلی است که اهالی محله در گیر آن هستند و از شهرداری می خواهند یک بار برای همیشه تکلیف ساکنان بافت مسکونی محله را روشن کند:«... نصف مغازه های اینجا جواز ندارند. یا باید محل را کلا تجاری کنند یا مسکونی... الان این محله به درد مسکونی نمی خورد، اینکه خانه من را شهرداری پلمپ کند که به کارگاه اجاره داده ام، درست نیست... مسئولان شهرداری به این فکر نمی کنند که خانه های این محله را نه کسی می خرد و نه اجاره می کند برای سکونت.... به هیچ وجه نمی شود در این محله زندگی کرد... باید مردم را از این وضعیت نجات دهیم... اینجا ترافیک واقعا غوغا می کند... نصف مغازه های اینجا قبلا خانه بوده است . یا فکر به حال مردم کنند و یا وضعیت این محله را روشن کنند... الان کل محله تجاری شده است و مسکونی ها آسایش ندارند... اینجا شلوغ تر از بازار است و لااقل امتیاز تجاری بدهند تا تکلیف مردم مشخص شود....»
اعطا مجوز های تجاری، در محدوده امام زاده یحیی که با انگیزه دریافت سود تراکم توسط شهرداری در طی چند دهه اخیر بوده است چون سم مهلکی برای این محله بود. پاساژهایی که با انگیزه سودجویی مقطعی دلالان ساخته و کیفیت زندگی در این محله عیان نشین دوره قاجار را تنزل داد و به دلیل کیفیت پائین اکنون تبدیل به انبار و تولیدی های غیر رسمی و خوابگاه اتباع بیگانه شده اند. شهرداری منطقه 12 همچنان در ضلع جنوب این محله و در کوچه های باریکی که ارزش تاریخی و حتی ارزش اقتصادی دارند به سودجویان مجوز پاساژ می دهد. غافل از آنکه هزینه ای که در بلندمدت به سبب شب مردگی و گسترش آسیب های اجتماعی به تهران تحمیل می شود بسیار بسیار بیش از چند قران تراکم فروشی است. 
