به گزارش تیترشهر: به تازگی تصاویری دلخراش از کشتار سگ‌ها منتشر شد که احساسات عمومی را به شدت جریحه‌دار کرد. اما در میان همه قیل و قال‌ها، این سوال پیش می‌آید که ورای رفتار غیرانسانی که در فیلم یادشده، نسبت به حیوانات بی گناه صورت گرفت و به هیچ عنوان قابل توجیه نیست، با حیوانات بدون صاحب و سگ‌های ولگرد که هرروز با زاد و ولد بر تعداد آنها افزوده می شود چه باید کرد.
بر همین اساس رادیو سلامت در برنامه مجله دامپزشکی، میزگردی را با موضوع "ساماندهی حیوانات بدون صاحب" و با حضور الهام فخاری، نایب رییس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران، محمدرضا صفری، رییس سازمان نظام دامپزشکی کشور و نرگس خرمی کارشناس مسئول حیوانات بلاصاحب در سازمان دامپزشکی تشکیل داد تا به صورت تخصصی مساله را مورد بررسی قرار دهد. مشروح این میزگرد را در ادامه می‌خوانید:
رادیو سلامت: از نظر علمی چرا حیوانات بلاصاحب نباید در سطح شهر باشند وبه چه دلیل بایستی جمع‌آوری شوند؟
نرگس خرمی: در تمام دنیا موضوع کنترل یا مدیریت جمعیت سگ‌ها وجود دارد و هرگز از واژه کشتار استفاده نشده است. کنترل و مدیریت جمعیت سگ‌ها خود یک دانش است که از روش‌ها و پارامترهایی تشکیل شده و در هر کشور بسته به شرایطش به خصوص از نظر فرهنگی و محیط زیستی با همکاری نهادهای ذیربط مطالعات میدانی انجام می‌گیرد و راهکارها و دستورالعمل‌های عملی ارائه می‌شود.
در همه جا این به صورت یک اصل پذیرفته شده است که سگ‌های بلاصاحب باید به خاطر وجود بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان کنترل شوند. در خصوص مدیریت جمعیت حیوانات بدون صاحب روش‌هایی ارائه شده که در این روش‌ها کشتار سگ‌ها مردود است و برای این موضوع دلایل علمی وجود دارد.
به دلیل قانون جایگزینی در محیط، حذف ناگهانی توصیه نمی‌شود که این حذف ناگهانی شامل گرفتن، کشتن و یا مصدوم کردن می‌شود. چیزی که بر آن تأکید می‌شود این است که به صورت دراز مدت جمعیت سگ‌ها را مدیریت کنیم. منبع به وجود آمدن سگ های ولگرد این است که تعدادی از این سگ‌های خانگی رها می‌شوند و در همه کشورها نیز وجود دارند. قوانین سختگیرانه‌ای هست که کسی حق ندارد آنها را رها کند که در ایران چنین قانونی نداریم.
رادیو سلامت: خانم دکتر فخاری لطفا درباره فیلم‌هایی که اخیرا منتشر شده و تحقیقاتی که شورای شهر انجام داده توضیح بفرمایید.
الهام فخاری:فیلمی که پخش شد، واکنش شدید برخی از مردم را به دنبال داشت و به یک مسأله تبدیل شد. اگر حتی به عنوان یک بیننده غیرکارشناس فیلم را دوباره مرور کنید می‌بینید عامل فیلمبرداری به صورت پنهانی این کار را انجام نمی‌دهد. به وضوح مشخص است که حرکت دست و دوربین هماهنگ با عامل کشتار است و در زاویه‌ای قرار گرفته تا بهتر فیلم بگیرد. در این صحنه‌ها هیچ نشان یا علامتی که هویت افراد فیلمبردار و عامل کشتار را نشان دهد مطلقا دیده نمی‌شود.
رادیو سلامت: خانم فخاری تأیید می‌کنید این صحنه‌ها در یکی از پناهگاه‌های شهر تهران اتفاق افتاده است؟
الهام فخاری: طبق بررسی‌هایی که انجام دادیم، گزارش کارشناسی این است که این فیلم مربوط به دو سال گذشته یعنی سال 1396 است و در یکی از پناهگاه‌های مرتبط با تهران اتفاق افتاده است.
رادیو سلامت: از دو سال پیش تا کنون پیمانکار همان پیمانکار است؟
الهام فخاری: طبق گزارشی که به ما ارائه کردند گفته می‌شود پیمانکار با نام و شرکت دیگری وارد فرایند مالی شده و قبلا با نام یک شرکت دیگر و الان با نام شرکتی دیگر در فرایندهای مزایده و مناقصه شرکت کرده و وارد سیکل مالی و همکاری با شهرداری شده است. البته پیمانکار مزبور در حال حاضر خلع ید شده است.
رادیو سلامت: جوّ شورای شهر پس از پخش این فیلم چگونه بود؟
الهام فخاری: سیاست شورای پنجم از آغاز این بود که نسبت به محیط زیست و جانداران همزیست نگاه سازنده‌تری داشته باشد و تلاش بر این بود که همزیستی جانداران در کنار هم بنا بر خواست و رویکرد مردم محترم شمرده شود و سعی شد نظارت بهتری صورت گیرد و روش‌های خشن و آزار‌دهنده حذف شود. به نظرم مجموعه در نظارت بر کار پیمانکار کاستی‌هایی داشته است؛ نه اینکه تایید کنیم این فیلم مرتبط به الان است اما در کیفیت نگهداری و انجام کار انتقاد داریم و انتظار می‌رفت منسجم‌تر و هوشیارتر عمل می‌شد.
پیمانکاری که با نام دیگری دوباره به مناقصه‌ها می‌آید نیازمند دقت و نظارت بهتری است. از این جنبه می‌شد، می‌شود و می‌بایستی نظارت موثرتری باشد.
رادیو سلامت: یعنی پیمانکاری که دو سال پیش به خاطر تخلفاتش از قرارداد معزول شده، به نوع دیگری وارد شده و هنوز در آنجا کار می‌کند؟
الهام فخاری: این فرد خواسته است که به کار در این حوزه‌ها ادامه دهد. مسأله این است که تخلف لزوما مربوط به این فیلم نمی‌شود. در فیلم صحنه‌هایی می‌بینیم که کیفیت نگهداری و شرایطی که باید برای سگ‌ها لحاظ می‌شده مورد بحث است. به نظرم این فیلم یک سناریو دارد و به وضوح با زجر دادن عمدی جانور این پروسه را پیش برده‌اند و خیلی شبیه به فیلم‌هایی است که برای باج‌گیری به دلیل اختلال در روند کار یا ارعاب تهیه می‌شود.
گزارش کارشناسی گرفته‌شده نیز گویای وقوع مسأله در گذشته و مسائلی است که در روابط کار وجود داشته است. اما در مورد کیفیت نگهداری، چگونگی جمع‌آوری و سرویس‌دهی به این حیوانات می‌شود دقیق‌تر، سالم‌تر و مشخص‌تر عمل کرد تا حقوق جانوری که به اسارت گرفته شده رعایت شود.
ما از نظر کنترل بیماری‌ها نسبت به جامعه مسئول هستیم؛ چون برخی از حیوانات دچار بیماری‌ها و شرایط خاصی هستند و در همه کشورها از جمله کشورهای توسعه‌یافته مواردی که مبتلا به بیماری‌های خاص یا مشکوک به مواردی مثل هاری هستند را غربال و جدا می‌کنند و در مورد آنها تصمیم دیگری گرفته می‌شود.
با دامپزشک متخلف برخورد خواهیم کرد
رادیو سلامت: گفته می‌شود در صحنه‌های فیلم یادشده یک دامپزشک حضور داشته است. حتی اگر این شخص که چهره‌اش مشخص نیست دامپزشک نباشد، قطعا یک دامپزشک به او یاد داده که چه کند؛ چون دقیقا تزریق را جایی انجام می‌دهد که باید انجام دهد و فرد معمولی این موضوع را نمی‌داند. این توضیح را اضافه کنم ماده‌ای که گفته می‌شود اسید است اسید نیست و عوارضی که بر جا می‌گذارد مشخص می‌کند که ماده چیست. برخورد سازمان نظام دامپزشکی با چنین مواردی چگونه است؟
در ادامه محمدرضا صفری: باید در این موضوع دو اتفاق را جستجو کنیم و اگر به آنها نپردازیم، اساسا امکان ساماندهی دام‌های بلاصاحب وجود نخواهد داشت.
یکی اینکه ما اکوسیستم را به هم ریخته‌ایم. در طول سالیان متمادی روابط انسان و طبیعت دچار خدشه شده و یکی از عوارضش همین اتفاقی است که مشاهده می‌کنیم. یک روزی همین حیوانات بلاصاحب در اکوسیستم در کنار ما حضور داشتند و کمک حال ما بودند اما چون روستاها را تخریب کردیم، شهرها را توسعه دادیم و خیلی از افراد کار کشاورزی و گله‌داری نمی‌کنند و کاربرد این حیوان از بین رفته، این حیوان رها شده و در اکوسیستم زاد و ولد کرده است.
نکته دوم اختصاصا در مورد سگ‌هاست که موضوع جدی‌تری شده است. سگ اولین حیوانی است که به دست انسان اهلی شده است. این حیوان به انسان وابسته است و هیچ سگی را نمی‌توان از انسان دور کرد.
اگر به این دو موضوع یعنی تغییر اکوسیستم و درک فهم ارتباط انسان، حیوان و محیط و مخصوصا ارتباط انسان با سگ توجه نکنیم، هیچ طرح ساماندهی در هیچ جای دنیا جواب نمی‌دهد. در کشور ما به رغم همه تلاش‌هایی که شهرداری، همکاران، شورای شهر و وزارت کشور انجام داده‌اند، هنوز در این موضوع به ساماندهی دست نیافته‌ایم. این یک نکته کلیدی است و باید به آن پرداخته شود.
در سازمان نظام دامپزشکی دو کمیته با نامهای کمیته رفاه و حقوق حیوانات و کمیته اخلاق، مهارت‌ها و ضوابط حرفه‌ای دامپزشکی داریم. مطابق سوگندی که همه دامپزشکان هنگام فارغ‌التحصیلی یاد می‌کنند، ملزم هستند که از سلامت حیوانات و حقوق آنها دفاع، صیانت و مراقبت کنند.
بر این اساس وقتی با چنین موضوعی مواجه شدیم اقدامات اولیه را انجام دادیم. مکاتبه‌ای از جانب سازمان نظام دامپزشکی استان تهران با شهرداری صورت گرفت و درخواست کردیم مدارک و مستنداتی که وجود دارد که به کشف حقیقت و نقش احتمالی همکار دامپزشک ما کمک کند ارائه دهند. به فوریت این موضوع را بررسی خواهیم کرد و با هر گونه تخلف صنفی و حرفه‌ای که در این خصوص صورت گرفته باشد، حتما در هیئت‌های بدوی و عالی انتظامی سازمان نظام دامپزشکی برخورد جدی و قاطع خواهد شد و اطلاع‌رسانی صورت می‌گیرد.
همچنین الهام فخاری: بیشتر حوزه‌های پیمانکاری شهرداری با شرکت‌ها و مؤسسات طرف قرارداد هستند و در بعضی از حوزه‌ها ممکن است که اشخاص طرف قرارداد شوند. مسأله این است که در آیین‌نامه انتخاب پیمانکار و آیین‌نامه نظارت بر پیمانکار نه تنها در این زمینه، بلکه در موضوعات دیگر شهری نیز کاستی‌هایی وجود دارد که در حال بررسی و بازرسی هستیم و امیدواریم تحولی جدی در حوزه آیین‌نامه‌های انتخاب و نظارت بر عملکرد پیمان کاران محقق شود. این موضوع در انتخاب پیمانکار و نحوه نظارت بر عملکرد کمک بسیاری می‌کند تا از سلیقه‌ای بودن، زد و بند و مواردی از این قبیل کاسته شود.
بهترین سیستم‌های اصلاحی را می‌شود از یک تهدید یا اتفاق بد ایجاد کرد.
رادیو سلامت: آیا تاکنون در اینگونه قراردادها با سازمان نظام دامپزشکی مشورتی شده است؟
محمدرضا صفری: سال گذشته شهرداری تهران با سازمان نظام دامپزشکی در خصوص همین نکات مکاتبه‌ای داشتند و از ما نظر خواستند. در یکی دو جلسه هم حضور داشتیم و پیشنهاداتی دادیم و قرار بود در ادامه راه و حتی در تأیید پیمانکار از سازمان نظام دامپزشکی نظر رسمی بخواهند. همچنین این صحبت مطرح بود که همه پیمانکاران باید همکار دامپزشک داشته باشند و ضوابط دامپزشکی را رعایت کنند.
آنچه در سال گذشته شروع شد، متأسفانه متوقف شد. اکنون فرصت مغتنمی است و شواهد نشان می‌دهد که همه مسئولین کشور به ویژه شهرداری و شوراهای شهر می‌خواهند به این موضوع کمک کنند تا به حیوانات آسیبی نرسد و آزار و اذیت آنها در حداقل باشد. ضوابط و مقررات بین‌المللی و تجارب جهانی هم در این زمینه وجود دارد. سازمان جهانی بهداشت و سازمان بهداشت اتحادیه اروپا دارای ضوابط خوبی هستند. لازمه کار این است که این ضوابط را بومی کنیم و همه ابعاد قضیه را ببینیم؛ چون یک موضوع ساده نیست و دستگاه‌های متعددی در آن دخیل هستند.
رادیو سلامت: چرا در دستورالعملی که توسط وزارت کشور ابلاغ شده نقش دامپزشکی بسیار کم رنگ است؟
نرگس خرمی: در سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها کمیته‌ای وجود دارد که ما در انتخاب اعضای آن نقشی نداریم و به صلاحدید خود سازمان اعضایی از نماینده‌های محیط زیست، وزارت کشور و سایر نهادهای ذیربط حضور دارند و از نظام دامپزشکی فقط نماینده سازمان دامپزشکی در جلسات حضور دارد. تعداد اعضای این جلسات 16 نفر است.
در سال 1387 دستورالعملی ابلاغ شد که صرفا مشتمل بر بحث گرفتن سگ‌ها با سلاح گرم بود و نواقصی داشت. بحث گرفتن، عقیم‌سازی و رها‌سازی برای اولین بار در سال‌های اخیر مطرح شد که مخالفت‌ها و مقاومت‌هایی به دنبال داشت ولی در نهایت پذیرفته شد.
بحثی که پیش آمد این بود که در جمع‌آوری، نگهداری و اقدامات درمانی سگ‌ها باید سازمان دامپزشکی نظارت داشته باشد و پیش نویسش نیز تهیه شد؛ ولی در جلسات مختلف با توجه به شرایطی که پیش آمد این موضوع کمرنگ شد. یکی از مهمترین مسائلی که بر سر راه قرار داشت، کمبود بودجه و نیروی انسانی بود. از دیگر مشکلات می‌توان به این موارد اشاره کرد: تعیین محلی برای رها‌سازی سگ‌ها، نبودن شبکه پویا و منسجمی از NGOها و عدم کنترل ورودی سگ‌ها.
مسئولیت اصلی عقیم‌سازی سگ‌ها باید با شهرداری باشد
رادیو سلامت: آیا تبلیغاتی در زمینه عقیم‌سازی سگ‌ها صورت گرفته است؟
الهام فخاری: افزایش بی‌رویه جمعیت حیواناتی که نزدیک انسان زندگی می‌کنند نه تنها برای انسان، بلکه برای سایر گونه‌ها و حتی خود این حیوانات خطرساز و پر مسأله است. در اطلاع‌رسانی و آگاه سازی درباره بعضی از مسائل از جمله حیواناتی مثل سگ شاید نوعی پرهیز یا ممانعت ناگفته و نانوشته وجود داشته است. این موضوع امروز همه ما را به این نقطه رسانده است که هم نیروی انتظامی و هم برخی از مردم درباره‌اش سخن می‌گویند. به نظرم می‌شود این موقعیت را به یک فرصت مناسب تبدیل کرد و اطلاع‌رسانی انجام داد.
ما جلسه‌ای با ریاست سازمان نظام دامپزشکی استان تهران درباره عقیم‌سازی داشتیم. برخی از جمعیت‌های مردم نهاد تلاش می‌کنند این کار را انجام دهند که ارزشمند و خوب است اما همانطور که برای پلاک گذاری درختان در شهر، شهرداری را مسئول می‌دانیم که یک سیستم مشخص نهاد پاسخگو است، در مورد عقیم‌سازی، نصب میکروتیپ و پلاک گذاری یا شناسنامه‌دار کردن جانوران همزیست از جمله سگ‌ها نیز باید نهاد عمومی شهری پاسخگو و مسئول اصلی باشد؛ نه اینکه افراد به صورت داوطلبانه بخواهند اقدام کنند. چون هم جمعیت آنها کنترل نخواهد شد و شناسایی نمی‌شوند و هم در کار تداخل به وجود می‌آید و ممکن است به یک بحران تبدیل شود.
رادیو سلامت: در گذشته در رابطه با بیماری‌های مشترک بین انسان و دام در تهران بیماری لیشمانیوز یا به قول عوام سالک نداشتیم اما الآن این بیماری در برخی مراجعین تشخیص داده می شود. این موضوعی است که از اطلاع رسانی آن غافل شده‌ایم.
محمدرضا صفری: سگ غیر از ارتباط با انسان راه دیگری برای زندگی بلد نیست؛ پس نمی‌توانیم این حیوان را از خودمان دور کنیم چون همیشه با ما و نگهبان ما بوده است. اگر امروز بخواهیم ساماندهی کنیم به جهت خطاهایی که پیشتر خودمان انجام داده‌ایم، طبیعتا باید با یک برنامه چندوجهی و با مشارکت افراد زیادی عمل کنیم.
فرض می‌کنیم این حیوان مزاحم است و باید از شهر خارج و در جای دیگری نگهداری شود و آن را عقیم و سپس رهایش سازیم؛ چه اتفاقی می‌افتد؟ واقعیت این است که چنین اقداماتی تاکنون جواب نداده است. در این مقطع فرصت مناسبی است. در برخی از شهرها و نقاط تهران با کلینیک‌های دامپزشکی که به حیوانات خانگی و کوچک خدمات ارائه می‌دهند مواجه هستیم که در مضیقه هستند. حضور این کلینیک‌ها به پیشگیری از بیماری‌های انتقالی بین انسان و حیوان کمک می‌کند.
مشکل بعدی این است که حیوانات خانگی ممکن است به حیوانات بلاصاحب تبدیل شوند زیرا امکان دارد صاحبانشان نتوانند به خوبی از آنها نگهداری کنند و آنها را رها سازند؛ پدیده‌ای که امروز در تهران آغاز شده است. باید حضور کلینیک‌های دامپزشکی در شهرها را برای ساماندهی حیوانات خانگی و حیوانات بلاصاحب تشویق کنیم.
یک ماه پیش با وزیر کشور مکاتبه‌ای داشتیم و از این دستورالعمل از بعد فنی و حقوقی ایراد گرفتیم و درخواست بازنگری داشتیم. بدون مشارکت مردم و افراد آگاه اعم از سمن‌ها، NGOها، نهادهای تخصصی مثل دامپزشکی و حمایت حاکمیت، ساماندهی این موضوع امکان‌پذیر نیست. فرصت مغتنمی است که بتوانیم اصل موضوع را به صورت دقیق تجزیه و تحلیل کنیم و راه حل صحیح مطابق با پروتکل‌های بین‌المللی و تجارب جهانی پیدا کنیم.
به جای سکوت و پنهان کردن مسائل، مردم را از آنها آگاه کنیم
رادیو سلامت: در سطح شهر تهران حدود 300تا 400 مرکز درمانی وجود دارد که هرکدام می‌توانند برای سازمان دامپزشکی یک تابلوی تبلیغاتی باشد. در رابطه با بودن و همزیستی حیوانات با افراد در تهران و سایر شهرها معضل و سکوت قانونی داریم.
الهام فخاری: به عنوان کسی که کارشناسی جانور‌شناسی خوانده‌ام بر این موضوع تأکید می‌کنم که وقتی در مورد جانوران حرف می‌زنیم، بیشتر مردم ذهنشان به سمت جانوران آزاد وحشی یا حیوانات خانگی که صاحب دارند می‌رود؛ اما حیوانات همزیست ما که آزاد و رها هستند وجود دارند و می‌توانیم نسبت به این حیوانات مسئولانه‌تر رفتار کنیم؛ چه در مورد وضعیت تغذیه‌ای آنها، چه در مورد پهنه‌های زیستی و چه در مورد شرایط همزیستی آنها. جانورانی مثل سگ یا گربه همزیست انسان هستند و همراه جوامع انسانی زندگی کرده‌اند. اگر این موضوع را انکار کنیم یا سعی کنیم فقط به آنهایی که صاحب دارند و در خانه‌ها نگهداری می‌شوند بپردازیم، بخشی از جامعه زنده شهر و روستا را نادیده گرفته‌ایم.
