فهرج گنجینه‌ای فراموش شده از عجایب بی‌نظیر

به گزارش تیتر شهر: شهرستان فهرج دیار نخلستان‌های سرسبز با مردمانی مهمان‌نواز که این روزها با هوای پاک و شب‌های پرستاره به روی گردشگران داخلی و خارجی آغوش گشوده است، شهرستان فهرج در جنوب شرقی استان کرمان ترکیبی رنگارنگ از تاریخ، فرهنگ و طبیعت بکر و زیبای خداوندی است و با جای دادن 102 اثر منحصر به فرد یک دیار کهن در قلب ایران است. برای آشنایی بیشتر با فهرج با وحید حمید زاده مسئول گردشگری و میراث فرهنگی شهرستان فهرج گفت وگویی ترتیب داده ایم که آن را در زیر می خوانید:

با عرض سلام وخسته نباشید، شهرستان فهرج را معرفی بفرمایید.

فهرج در فاصله 260 کیلومتری جنوب شرق مرکز استان کرمان قرار دارد و از مناطق قدیمی این استان محسوب می‌شود، سابقه این شهرستان از نظر تاریخی به دوره نوسنگی باز می گردد. وسعت و قدمت فهرج را خیلی بیشتر از بم معرفی می‌کنند و تصریح کرده اند، شهر فهرج دارای چهار شهر معروف بوده و در زمان سلاجقه اهمیت زیادی داشته به گونه‌ای که جاده ابریشم از آن می‌گذشته و به سرتاسر دنیا می‌رسیده است.

در گذشته‌های دور پرورش کرم ابریشم در فهرج رواج بسیار داشته، حتی نادرشاه پس از فتح هندوستان به حاکم بم و فهرج نامه می‌نویسد که در ازای هدایای هندی‌ها از حنا و پارچه‌های ابریشمی فهرج برایشان ارسال کنند. در کتاب «جغرافیای کرمان» تالیف احمدعلی‌خان وزیری‌کرمانی هم آمده است «فهرج از قراء معتبر قدیمی است که در سر راه سیستان واقع شده و جمع کثیری در آن سکونت دارند و فهرجی‌ها از سایر سکنه نرماشیر بم ثروتمندترند». صنعت قالیبافی در شهرستان فهرج از رونق خوبی برخوردار است، اندازه‌های قالی بافته شده در شهر دو در یک و نیم و سه در دو و همچنین قطعات پشتی می است که مواد اولیه آنها از شهر کرمان یا توسط خود بافندگان تامین و قالی‌های بافته شده برای فروش به شهرهای بم و کرمان صادر می‌شود.

سابقه تاریخی شهر را بیان بفرمایید.

سابقه زیست بشر در این منطقه به دوران نوسنگی می رسد، چندین کاووش که آخرین آن چند ماه پیش به پایان رسید اما هنوز رسانه ای نشده است نشان می دهد که سابقه زندگی در شهر فهرج به دوران نوسنگی می رسد که بسیار قدیمی تر از شهرهایی چون بم و کرمان است.آثار متعدد یافت شده از دوران هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان به وفور یافته شده است به طوری که می توان این این شهر را از نظر تاریخی جر شهرهای تراز اول جهان معرفی کرد. شهرستان فهرج یکی از شهرستان‌های استان کرمان است اب و هوای این شهرستان در تابستان گرم و خشک و در زمستان سرد وخشک است دمای هوا در تابستان گاهی به ۵۰درجه هم میرسداما همین اب و هوا باعث شده فهرج یکی از قطب‌های تولید خرمای مرغوب مضافتی باشد از دیگر تولیدات کشاورزی این منطقه مرکبات است.

شاید یکی از ضعف‌های این شهرستان اتکا کردن به کشاورزی تک محصولی خرماست نبود صنایع تبدیلی خرما در منطقه نیز به شدت احساس می‌شود از نظر تاریخی می‌توان به میل نادر اشاره کرد که تنها اثر ثبت شده ملی در این شهرستان است این اثر در دوران سلجوقیان ساخته وسپس به دستور نادر شاه بازسازی شده بافت شهری فهرج نیز بافتی شطرنجی است این شهر از شمال به کویر لوت جنوب به شهرستان ریگان شرق به استان سیستان و بلوچستان وغرب شهرستان بم محدود می‌شود بستر رودخانه خشکیده تنها زیستگاه طبیعی این شهرستان است

فهرج در طول تاریخ به اسامی مختلفی معروف بوده (بوره، پوره، پره، پهره، فهره، پهرگ) به طوری که ابتدا پرّه یا پهره خوانده می‌شد و بر طبق گفته مطلعین بومی پره یعنی کناره و محل پرت و چون شهر یا آبادی فهرج در کنار سرزمین کرمان واقع شده بود و نسبت به مرکز سرزمین کرمان محل پرتی بوده و به همین دلیل به پرّه معروف می‌گردد.

بعد از حمله افغان‌ها و بلوچ‌ها تبدیل به پهرگ و بعد از ورود اعراب به ایران به دلیل عدم وجود حرف پ و گ در زبان عربی به تدریج به فهرج تبدیل شده است.

در زمان خلیفه دوم و پس از شکست یزدگرد ساسانی از لشگریان مسلمان، خلیفه دوم عده‌ای را به فرماندهی هویط ابن هانی، خواهرزاده علی بن ابی طالب، برای دستگیری یزدگرد راهی ایران می‌کند. در طبس نیز عده‌ای از این افراد کشته می‌شوند که مقبره آنان در طبس امروز زیارتگاه است.

باقیمانده آنان به منطقه فهرج می‌رسند و اهالی زرتشتی این منطقه را دعوت به پذیرش اسلام یا پرداخت جزیه می‌کنند. برخی زرتشتیان با یهودیان روستاهای دیگر متحد می‌شوند و شبانه بر مسلمانان هجوم می‌برند و آنان را قتل‌عام می‌کنند که از جمله کشته شدگان این واقعه در صدر اسلام، هویط ابن هانی، عبدالله سلام، عبدالله ابن رواحه و عبدالله ابن تمیمی هستند و مقبره هویط ابن هانی امروز در این منطقه مبدل به زیارتگاه شده است.

همچنین محمدکریم پیرنیا، معمار و محقق و مورخ معماری معتقد است قدیمی‌ترین مسجد ایران در این منطقه واقع شده است. این شهر حدوداً ۲۵۴کیلومتر با مرکز استان فاصله دارد و بخش های مرکزی این شهرستان متشکل از منطق دهستان فهرج، دهستان برج اکرم، بخش نگین کویر، دهستان چاهدگال، دهستان نگین کویر می باشد.

حضور فرانسوی ها و ایتالیایی ها تبلیغات خوبی توسط خارجی ها صورت گرفته است اما متاسفانه گردشگران داخلی ترجیح می دهند به مقاصد نزدیک تر بروند و توجه خاصی به شهرهای دورافتاده نمی کند. اما به دلیل آنکه تیم های کاوشگر فرانسوی در سال 1370 در این مکان سنگ نوشته هایی را پیدا کردند و به فرانسه بردند تبلیغات بسیار زیادی صورت گرفت و باید بگوییم که فهرج میان اروپایی ها شناخته شده تر از ایرانی ها می باشد. اثر تاریخی میل قاوردی یا نادری شهرستان فهرج سالانه پذیرای تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است، عبور از کویر از دیرباز علاوه بر زیبایی‌ها و جاذبه‌های فراوان، رعب و وحشتی را در جان انسان می‌انداخته، امکانات حمل و نقل امروز تا حدی این ترس و دلهره را به فراموشی سپرده، اما کویر هنوز به خاطر دارد.

کاروان‌های گذشته را که در این برهوت خشک دچار سردرگمی و تشنگی می‌شدند. برج‌های باقیمانده از دوره‌های مختلف تاریخی در دل کویر، یادآور زنده شدن امید رسیدن به منزلگاه در دل کاروان‌های مانده در راه است.یکی از آثار تاریخی و دیدنی باقی مانده از دوران سلجوقی در شهرستان فهرج میل قاوردی معروف به میل نادری است که 900 سال است در دل کویر و مسیر جاده ترانزیتی فهرج زاهدان خودنمایی می‌کند و خدا می‌داند چه چشم‌های منتظر و در راه مانده‌ای با دیدن این راهنمای کویری اشک شوق ریخته‌اند. به دلیل میل نادری یکی از کمیاب‌‌ترین برج‌های باقیمانده کویری و از ابنیه تاریخی دوران سلجوقیان است که در 35 کیلومتری فهرج در شرق استان کرمان و در مسیر جاده ابریشم برای راهنمایی کاروانیان بنا شده است.این برج زیبا و تاریخی دارای 40 متر ارتفاع و دارای بیش از 45 پله است،

جنس این بنا از آجر بوده و تزئینات آجرکاری بسیار زیبایی میل نادری را آراسته است.شیر شتر یکی از مصالح به کار رفته در ساخت و احداث میل قاوردی همانند ساختمان ارگ بم است، این میل در زمان سلجوقیان احداث شده، اما به دلیل تعمیر و بازسازی در زمان نادرشاه به میل نادری شهرت یافته است.محوطه اطراف برج نادری را ریگ‌زارها و کویر فرا گرفته است و تا کیلومترها اثری از آبادی نیست، میل نادری فهرج از آثار تاریخی و ملی و دارای شماره ثبتی 143 جزو آثار باستانی کشور به شمار می‌رود که سال گذشته به دلیل جاری شدن سیل خسارت دید. از میل‌‌ها در دوران باستان برای پیام‌‌رسانی، پست و راهنمایی راه‌ها استفاده می‌‌شده است، از میل‌های راهنما و پیام‌رسان به نام مناره به معنای «محل عبور نور» یاد می‌شده که با روشن کردن آتش بر بالای آن، مسیر به مسافران نشان داده می‌‌شد.

استفاده از پرتوهای نور راهی برای اعلام و ارسال پیام‌‌های رمزی مثل تلگراف به مناطق دورتر برای راهنمایی به مسافران بوده است، 30 میل یا مناره در سراسر ایران وجود دارد که بیشتر این میل‌ها متعلق به سده‌های چهارم تا ششم است.در میل‌‌ها پلکانی برای بالا رفتن از بنا وجود دارد و در برخی از آنها مانند منار گار دو پلکان مارپیچی و کاملا مجزا وجود دارد، ورودی پلکان معمولا فاصله زیادی با سطح زمین دارد و دلیلش هم این است که کسی نتواند به راحتی وارد آن شود.

قلعه ساسانی بر روی پشته قطور گلی و هم‌اکنون مشرف بر منازل شهر فهرج قرار دارد که اطراف آن با خندق محصور شده است، اطراف آن دارای چهار برج است که برای حفاظت قلعه از آنها استفاده می‌شده و در دوره صفویه بسیار آباد بوده است.همچنین قلعه برج معاذ بزرگترین بنای خشتی در این شهرستان است، این قلعه بر تاریخ کهن این خطه گواهی می‌دهد.

یکی از شاخصه های اصلی طبیعت فهرج چیست؟

فهرج از نظر طبیعی دارای جاذبه های منحصر به فردی است اما چیزی که اروپایی ها به ویژه ایتالیایی ها را به فهرج کشانده است تپه های شنی است که خاصیت درمانی دارد. تپه‌های شنی روستای «حسن‌آباد چاهدگال» فهرج گردشگران زیادی را در فصل‌های سال برای لذت و تفریح به این منطقه می‌کشاند. تپه‌‌های شنی در جنوب روستای «حسن‌آباد چاهدگال» بخش نگین‌کویر شهرستان فهرج قرار دارد که بر اثر وزش توفان و حرکت شن‌های روان و بادهای سهمگین به وجود آمده‌ و به صورت زنجیری در این منطقه شکل گرفته‌اند و ارتفاع آنها به بیش از 60 متر می‌رسد و منطقه‌ای مناسب برای شن‌نوردی و شن‌درمانی است. طی سال گردشگران و طبیعت دوستان زیادی از این تپه‌های شنی بازدید می‌کنند و خیلی از اهالی و گردشگران برای خواص درمانی شن‌ها به این منطقه می‌آیند و شن‌های روان در خاصیت درمانی برای بیماری‌های مفصلی و پا درد و کمر درد استفاده می‌شود.

یکی از عجایب این روستا وجود بلندترین تپه های شنی در دنیاست به طوری که ارتفاع این تپه های شنی به ارتفاع 1700 متر می رسد و در نوع خود بی نظیر است. در سال جاری به دلیل فرسایش خاک جاده ای سنگ فرش شده از زیر خاک در آمد که این شعبه ای از جاده معروف ابریشم بود که توسط رسانه های کشوری نیز پوشش داده شد. در این شهرستان دهها بنای بزرگ از زیر خاک خارج شده است به طوری که در حال حاضر به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری مورد بازدید قرار می گیرد.یکی از مهم ترین جاذبه ها جنگل های کپور عمانی است که در کنار تپه های شنی قرار دارد که محل مناسبی برای استراحت گردشگران و آفرودسواران می باشد.

دره ستارگان یکی از مهمترین اماکن دیدنی این شهرستان است به طوری که در شب بدون نیاز به تلسکوپ می تواند به رصد ستاره ها بپردازید.

خانه های روستایی فهرج قابلیت بوم گردی را دارد یا خیر؟

یکی از مهمترین ویژگی های خانه های روستایی فهرج کلبه هایی است که به نام کلوت معرفی می شود. که بعضی از آنها همانند غاری است که اتاق های بسیاری در آن قرار گرفته. کلوت‌های فهرج در ادامه کلوت‌های شهداد قرار دارند که می‌توان از آنها به عنوان شهر افسانه‌ای این شهرستان یاد کرد و از آثار طبیعی و مناظر اعجاب‌انگیز این منطقه است و به نظر می‌رسد در اثر فرسایش بادی و آبی شدید به وجود آمده‌اند.

کلوت‌ها همواره مورد توجه بازدید گردشگران و طبیعت دوستان داخلی قرار داشته است و سالانه تعداد زیادی از طبیعت دوستان و گردشگران از این جاذبه‌های زیبا و بکر طبیعی بازدید می‌کنند.کلوت‌های فهرج در ورودی شهر فهرج در محور ترانزیتی کرمان زاهدان بین روستای امیریه تا شورآباد قرار دارند و همچنین در منطقه بزرگی در حاشیه جاده عصمت‌آباد فهرج در حال شگل‌گیری هستند.

میوه ها و محصولات باغی فهرج را معرفی بفرمایید.

بخش وسیعی از شهرستان فهرج را باغ‌های نخیلات فرا گرفته است که همواره شهد شیرین خرمای مضافتی کشاورزان این منطقه زینت‌بخش سفره‌های مردم عزیز ایران و حتی مردم دیگر کشورها است. نوروز فرصت مناسبی است که به این بوستان‌ها و باغ‌های سرسبز خرما سری بزنیم و مسافران نوروزی که از این خطه عبور می‌کنند، لحظاتی در این منطقه توقف کرده، زیر درختان و نخیلات خرما ساعتی بیاسایند و خرمای مضافتی که سوغات این شهرستان است را تهیه کنند و همراه خود ببرند.

سخن پایانی اگر دارید بفرمایید

من از همین جا از همه مردم خوب ایران دعوت می کنم که به این شهرستان بیایند و یک شب را در هتل های بوم گردی مستقر شوند و اگر ایام خوشی را سپری نکردید هیچ گاه دیگر به این شهرستان نیاید. کسانی که از کشورهای دیگر یک بار به فهرج آمدند عاشق اینجا شده اند و هر ساله به ویژه در ایام نوروز به این شهرستان سفر می کنند.