عبد الباری عطوان، تحلیلگر سرشناس عرب در یادداشتی درباره تحولات اخیر در پرونده روابط اعراب و سوریه و نشست پنج جانبه امروز (دوشنبه) به میزبانی اردن در راستای بازگشت دمشق به اتحادیه عرب نوشت: «سوریه محاصره شده؛ همچنان کانون اصلی توجه در منطقه خاورمیانه، عامل مشغله قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، عامل تعیین کننده در انتخابات آتی ترکیه و باثبات‌ترین، مؤثرترین و تأثیرگذارترین کشور در محیط عربی خود با وجود همه جنگ‌هایی است که بیش از ۱۱ سال است در جبهه‌های مختلف با آنها مواجه بوده است.
بیشتر توضیح می‌دهیم و می‌گوییم که پس از سفرهای غیرمنتظره بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه به مسقط و ابوظبی و سفر وزیر امور خارجه عربستان به دمشق و دعوت از اسد برای سفر به ریاض و همچنین برگزاری نشست چهارجانبه با حضور وزرای دفاع روسیه، ایران، ترکیه و سوریه در مسکو، می‌بینیم که امان، پایتخت اردن امروز میزبان نشستی پنج جانبه با حضور وزرای خارجه عربستان، مصر، عراق، سوریه و کشور میزبان است.
این نشست پنج جانبه که به ابتکار عربستان برگزار می‌شود، ادامه نشست مشورتی جده برای رسیدن به فرمول مناسبی است که راه را برای مشارکت سوریه در نشست آتی سران عرب در ریاض هموار می‌کند. هدف دیگر این نشست یافتن راهی برای کشورهای مخالف این حضور است تا بتوانند آنها را متقاعد به پایین آمدن از درخت لجاجت کنند.
پیام نشست پنج‌جانبه امان واضح است و این پیام تاکید می‌کند که مخالفان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب دو گزینه دارند؛ نخست، حضور سوریه در نشست سران عرب و به تبع آن بازگشت دمشق به اتحادیه عرب از دروازه عربستان است و گزینه دوم نیز غیبت خود کشورهای مخالف در صورت اصرار و پافشاری بر خواسته‌شان است و در این صورت اینبار آنها هستند که مانند سال‌های گذشته سوریه، صندلی‌هایشان در اتحادیه عرب خالی خواهد ماند.
سه کشور تا بدین لحظه مخالفت خود را با این بازگشت اعلام کرده‌اند و این سه کشور قطر، کویت و مراکش هستند و بهانه‌شان برای مخالفت نیز این است؛ دلایلی که منجر به تعلیق شدن عضویت سوریه شده بود همچنان پابرجا بوده و از بین نرفته است و مهم‌ترین این دلایل نیز نبودن یک راه حل سیاسی جامع برای بحران است به نحوی که منجر به آشتی ملی و بازگشت آوارگان شود.
اما باید بگوییم دلیل واقعی که این سه کشور از علنی کردن آن طفره می‌روند این است که آنها به فشارهای بسیار شدید آمریکا برای خارج کردن سوریه از اتحادیه عرب در راستای تحریم‌های قانون موسوم به «سزار» و تمایل آمریکا برای تشدید تحریم و محاصره دمشق و تعمیق انزوای سوریه که این روزها به سرعت در حال فرسایش است، تن داده‌اند.
نشست پنج جانبه امان، که شامل حضور کشورهای عربی مهم در حال حاضر در شرق جهان عرب یعنی عربستان سعودی، مصر، عراق و سوریه بوده، ممکن است ماموریت اصلی آن یافتن راهی "دیپلماتیک" برای خروج از این تنگنا و بن‌بست و تسهیل بازگشت سه کشور مخالف از نظر خود باشد؛ چراکه درباره یک ابتکارعمل اردنی متشکل از ده بند صحبت می‌شود که نقشه راه پایان دادن به بحران سوریه را تشکیل می‌دهد و قرار است در ماه‌های آینده تحت نظارت یک کمیته مشترک عربی اجرایی شود.
محتمل‌ترین احتمال این است که این «نقشه راه» پس از تأیید توسط وزرای خارجه در نشست امان، برای تصویب به نشست سران کشورهای عربی در ریاض و در حضور بشار اسد و یا نماینده وی ارائه شود.
ما معتقد هستیم اظهارات غافلگیرکننده اخیر احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب که اذعان کرد کرد «بشار اسد درجنگ پیروز شد و آن را به نفع خود پایان داد و اکنون بازگشت دمشق به اتحادیه عرب قطعی شده است»، مقدمه مستقیمی برای مشارکت سوری‌ها در نشست سران عرب است؛ چراکه ابوالغیط تصمیم گیرنده نیست و در اکثر موارد او منعکس کننده مواضع دولت مصر است و در همین راستا، نباید وزنه تاثیرگذار مصر در این موضوع را نادیده گرفت.
کشورهای مخالف بازگشت سوریه به اتحادیه عرب تحت فشار و دیکته‌های آمریکا، سرشان را زیر برف کرده و از پذیرش تحولات ریشه‌ای و مهم در منطقه و جهان عرب امتناع می‌ورزند. مهم‌ترین این تحولات به شرح زیر است؛
استواری رهبری، ارتش و ملت سوریه در برابر توطئه آمریکا برای برچیدن و سرنگونی نظام آن علی‌رغم تزریق بیش از نیم تریلیون دلار و جذب صدها هزار شبه نظامی برای رسیدن به این هدف.
توافق عربستان و ایران که همه معادلات را در منطقه عربی برهم زد و به سرعت به صفر کردن اختلافات میان آنها منجر شد.
ظهور سریع محور چین و روسیه و تقویت سیستم‌هایی که تهدید به تضعیف و حتی پایان دادن به هژمونی آمریکا در جهان می‌کنند، مانند سیستم بریکس، معاهده شانگهای و همچنین ایجاد یک سیستم مالی جدید که نظام مالی برپایه سلطه دلار را سرنگون می‌کند.
شکست تقریباً قطعی آمریکا در اوکراین، شکست مهم‌ترین سلاح آن یعنی سلاح تحریم و خروج اکثر کشورهای خاورمیانه از وابستگی آمریکا به رهبری عربستان سعودی، طوری که روزنامه واشنگتن پست در شماره روز گذشته خود با تایید این واقعیت اعلام کرد که برخی از کشورهای تاثیرگذار مانند مصر، امارات، ترکیه، پاکستان و ایران به همراه برزیل و هند از حمایت از آمریکا در جنگ اوکراین دور می‌شوند، چراکه واشنگتن دیگر ابرقدرت بلامنازع نیست.
ای کاش از برادران یا یکی از آنها در غرب جهان عرب بویژه الجزایر دعوت می‌شد تا در این جلسات مشورتی درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب چه در جده و چه در امان شرکت کنند تا این رایزنی‌ها تنها به کشورهای شرق جهان عرب محدود نشود، به ویژه اینکه الجزایر شاید تنها کشوری بود که همراه با لبنان با اخراج سوریه از اتحادیه عرب و معلق شدن عضویت آن مخالفت کرد.
ما شگفتی‌های بزرگی پیش‌رو خواهیم داشت که همگی با نقش ریاض خواهد بود؛ چراکه رهبری آن ما را با هماهنگی نفتی با روسیه و رد فشار آمریکا برای افزایش تولید غافلگیر کرد، عربستان همچنین بایدن را به ریاض دعوت کرد تا به او توهین کند و در مقابل شی جینپینگ، رئیس‌جمهور چین را برای احترام و تقویت اتحاد و ائتلاف با پکن به ریاض دعوت کرد.
ما دو غافلگیری را برای روزهای آتی متصور هستیم، یکی سفر بشار اسد به عربستان سعودی و پهن کردن فرش قرمز برای او و شاید حضور شخصی وی در نشست ریاض است و شگفتی دوم نیز بازگشت کشورش به اتحادیه عرب از عریض‌ترین دروازه ممکن و باز پس گرفتن صندلی‌اش خواهد بود که سیلی و ضربه محکمی به آمریکا خواهد بود؛ چراکه با وقاحت تمام با این قدم مخالفت می‌کند. در هر صورت باید منتظر بمانیم و ببینیم که چه خواهد شد.»
