بارش باران طی پنج روز گذشته در گیلان که تابستانی خشکی را پشت سر گذاشت اگرچه موجب خوشحالی سرزمین باران های نقره ای شد، اما شدت بارش ها در برخی مناطق آبگرفتگی سطح معابر عمومی شهری را به دنبال داشت. این مسئله زندگی را برای شهروندان گیلانی سخت کرد و باعث استفاده از قایق در سطح شهر شد.
این بار قرعه آبگرفتگی و قایق سواری شهری به نام شهرستان آستارا افتاد که در کنار چهره طنز، مسئله خسارت و آبگرفتگی بیش از ۳۰۰ منزل مسکونی و سرگردانی چندین هزار نفر را به همراه داشت که بر اساس برآوردهای اولیه حدود ۲۰ میلیارد تومان به منازل مسکونی و معابر عمومی خسارت وارد کرد.
البته کاربرد اصطلاح «بارش شدید» برای گیلانی که مزین است به نام سرزمین باران شاید مناسب نباشد. استانی که به طور میانگین سالانه میزبان بارندگی حدود یکهزار و ۵۰۰ میلیمتری است و این مسئله هزاران سال در این خطه سرسبز شمال کشور قدمت و رواج دارد.
اما هر بار با آغاز بارندگی های نسبتا طولانی شاهد آب گرفتگی معابر ، شهرها و روستاها هستیم که یکبار در مناطق غربی و بار دیگر مناطق مرکزی و شرقی استان را مورد خسارت قرار می دهد. بسیاری از این آبگرفتگی ها ناشی از بالا آمدن آب رودخانه ها و پس زدگی آب به معابر عمومی است که مسئولان نیز هر بار همین عامل به علاوه عدم لایروبی درست رودخانه ها را مقصر اصلی می دانند.
طی رویداد اخیر که اینبار مردم شهر بندری آستارا را گرفتار کرد نیز متولیان و مسئولان دلیل اصلی را بسته شدن سر دهنه رودخانه مرداب و سرریز آب به خیابانهای اصلی و فرعی شهر اعلام کردند.
اما سوال اصلی این است که با وجود اینکه مسئولان عوامل ایجاد سریال آبگرفتگی را به خصوص در فصل بارش دانسته و نسبت به آن آگاه هستند، چرا همواره باید مردم گیلان شاهد تکرار آن هستند؟
متولی رودخانه های حوزه شهری کیست؟
با وجود اینکه همواره پس زدگی آب رودخانه ها و عدم لایروبی یا لایروبی نامناسب متهم ردیف اول آبگرفتگی ها در سطح استان گیلان معرفی می شوند، لازم است متولی اصلی مدیریت رودخانه ها به خصوص در مناطق شهری مشخص شود تا این بهانه نیز همچون آبگرفتگی ها سریالی نشود.
بر اساس آیین‌نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه‌های طبیعی و شبکه‌های آبرسانی، آبیاری که در سال ۱۳۷۹ توسط مجلس شورای اسلامی مصوب شد، متولی رودخانه ها و انهار در داخل و خارج از بافت شهری شرکت آب منطقه ای است.
بر اساس مواد یک و ۲ قانون توزیع عادلانه آب مصوب ۶۱/۶/۱۲ بستر رودخانه ها جزء مشترکات بوده و در اختیار حکومت جمهوری اسلامی می باشد. قانون مذکور متکی بر اصل ۴۵ قانون اساسی بوده و به صراحت رودخانه ها را از مصادیق انفال و ثروت های عمومی محسوب کرده و به لحاظ برتری قانون اساسی نسبت به قانون شهرداری و تاخر قانون توزیع عادلانه آب نسبت به قانون شهرداری‌ها، شهرداری‌ها نسبت به رودخانه ها فاقد اختیار قانونی می‌باشد.
عملا تبصره ۶ ماده ۹۶ قانون شهرداری‌ها در این خصوص نسخ ضمنی شده که اداره کل حقوقی قوه قضائیه طی نظریه های شماره ۴۳۹۳/۷مورخ ۶۶/۱۰/۵و ۷/۴۳۹۳ ۶۰/۱۰/۵ و ۷/۶۳۲۳مورخ ۷۹/۶/۲۸ نیز از این عقیده پیروی نموده است.
از طرفی در بند ( خ ) ماده ۱ آئین نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها مصوب ۷۹/۸/۱۱ عملیات لایروبی و بهره برداری از رودخانه ها با هدف حفاظت کیفی آب بوسیله وزارت نیرو تعیین شده است که از طریق نماینده ان شرکت آب منطقهای اعمال می شود.
علاوه بر این موضوع لایروبی رودخانه ها در برنامه اجرایی وزارت نیرو در سال‌های اجرایی برنامه ششم توسعه نیز لحاظ گردیده است و در این راستا سالانه اعتبارات لازم جهت لایروبی رودخانه ها به وزارت نیرو تخصیص می یابد.
همچنین وزیر نیرو وقت سال ۹۸ طی نامه های شماره ۹۸/۴۲۲۲۳/۳۱/۱۰۰ مورخ۹۸/۱۰/۱ و ۹۸/۲۶/۷۴۰ مورخ ۹۸/۸/۸ مستند به تبصره چهار ماده ۲ قانون توزیع عادلانه آب شرکت منابع آب ایران را مکلف به حفاظت از اراضی بستر و حریم رودخانه ها و اجرای برنامه های طرح های بازگشایی مسیر رودخانه ها و مسیل ها و آزاد سازی حرایم نموده است.
طبق همین آئین نامه لایروبی رودخانه ها و احداث دیواره و آزاد سازی حرایم آن از وظایف وزارت نیرو می باشد.
پس تا به اینجا قانون گذار و قانون، وزارت نیرو را مسئول بازگشایی مسیر رودخانه ها و لایروبی و هر اقدام دیگری برای جلوگیری از سیلاب دانسته و برای آن اعتبارات سالانه نیز در نظر گرفته است.
اما چرا با عِلم به پر بارش بودن استان گیلان و استعداد استان در جذب سیلاب هر بار شاهد این بهانه هستیم که عدم لایروبی رودخانه ها باعث ایجاد سیلاب و آب گرفتگی شهر و منازل و مردم شده است؟
آب منطقه ای مسئول لایروبی رودخانه ها در حریم شهری نیست
با توجه به قوانینی که دربالا ذکر شد که می توان به وضوح تصمیم قانون گذار را در مورد بحث لایروبی رودخانه ها مشاهده کرد، اما مسئولان آب منطقه ای به عنوان تنها نمایندگان وزارت نیرو در مدیریت رودخانه ها نظر متفاوتی دارند.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای گیلان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: لایروبی و تنظیف رودخانه ها در محدوده شهری بر اساس قوانین بر عهده شهرداری ها می باشد و شرکت آب منطقه ای گیلان عهده دار بحث لایروبی رودخانه ها در خارج از محدوده شهری است.
محمدجواد خانی‌پور افزود: آب منطقهای گیلان عمده لایروبی خود را در کانال های اصلی و کانالهای درجه ۱و۲ و همچنین زهکشها انجام داده و در رودخانه ها نیز نسبت به ساماندهی رودخانه ها با انجام عملیات دیواره سازی خاکی؛ گابیونی؛ بتنی و همچنین سنگ چینی اقدام می‌کند.
وی یادآورشد: در این شرکت لایروبی رودخانه ها بیشتر مختص رودخانه های منتهی به تالاب می باشد که با انجام لایروبی و تسریع در انتقال آب؛ از پس‌زدگی آب و آبگرفتگی زمین های حاشیه رودخانه جلوگیری می‌شود.
به گفته معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای گیلان درسال گذشته بیش از ۶۰۰ کیلومتر لایروبی انهار و زهکش ها در استان گیلان انجام شده است.
تکلیف چیست؟
در همین حال که مدیران شرکت آب منطقه ای گیلان مسئولیت ساماندهی رودخانه ها در حوزه شهری را بر عهده شهرداری ها قلمداد می کنند، مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: بخشنامه مدیریت بحران کشور برای تصمیم نهایی تعیین متولی رودخانه های حوزه شهری به معاونت حقوقی ریاست جمهوری ارجاع شده است.
امیر مرادی افزود: در گذشته مسئولیت ساماندهی رودخانه ها در حوزه شهرها بر عهده شهرداری ها بوده است اما براساس بخشنامه ای که چندین ماه قبل سازمان مدیریت بحران کشور به مدیریت بحران استان ها ابلاغ کرد، تکلیف و مسئولیت تمامی رودخانه ها اعم از رودخانه های واقع در حوزه شهری و روستایی را نیز بر عهده وزارت نیرو و شرکت های اب منطقه ای در استان ها گذاشته است.
وی ادامه داد: این مسئولیت در گذشته بر عهده شهرداری ها بوده اما بدلیل ضعیف بودن توان مالی آنها برای ساماندهی رودخانه ها، سازمان مدیریت بحران کشور تصمیم گرفت این موضوع را به وزارت نیرو محول کند. در همین حال مدیریت بحران کشور از معاونت حقوقی ریاست جمهوری در خواست نظر کردند تا با تصویب آن به شکل قانونمند ابلاغ و اجرایی شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان اظهار داشت: برای رفع این مشکل تا زمان اعلام نظر قطعی برای تعیین متولی رودخانه ها، با ابلاغیه ای از سوی ریاست جمهوری، آیین نامه ای اجرایی برای مدیریت سیلاب در حوزه شهری در سازمان همیاری و شهرداری های کشور شکل گرفته است تا اعتبار ملی برای این موضوع به شهرداری ها اختصاص یابد تا با استفاده از این اعتبارات برای اقداماتی همچون لایروبی و ساخت سردهنه در رودخانه ها اقدام شود.
حال این اختلاف برداشت ها و نص صریح قانون در حالی است که گیلان در روزهای اخیر به طور رسمی وارد فصل بارش شده است و ممکن است رویدادی که در آستارا به سوژه داغ رسانه ای و خسارت به زندگی و اموال مردم تبدیل شد، بار دیگر در شهری دیگر روی دهد.
گیلان دارای ۵۴ رشته رودخانه دائمی است که تعدادی از آنها همچون سفیدرود، پلرود، شفارود، شلمان رود، زرجوب، گوهررود، پیربازار، پسیخان، سیاه درویشان، ماسوله رودخان، مرغک، دیناچال، لیسار، لمیر، حویق، لوندویل، آستاراچای از رودخانه های طغیانی محسوب شده و بسیاری نیز در مسیر خود از چندین شهر عبور می کنند. طول رودخانه‌های گیلان تقریباً ۲ هزار و ۲۰۰ کیلومتر است.
