سرهنگ ستاد ستاد پدافند هوایی، محسن فضائلی پژوهشگر، در یادداشتی به مناسبت روز «پدافند هوایی» حماسه‌های رزمندگان این یگان رزمی مهم را مرور کرده است.
در این یادداشت می‌خوانیم:
پدافند هوایی یک قدمت ۶۰ ساله دارد، زمانی که نیروی هوایی ارتش تقریبا در دهه ۳۰ تشکیل شد، پدافند هوایی هم از همان زمان در دل نیروی هوایی به عنوان تیپ مستقل دفاع هوایی شکل گرفت.
وظیفه پدافند هوایی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی فقط حفظ و حراست از محدوده هوافضای پایگاه‌های شکاری نیروی هوایی بود که بعد از پیروزی انقلاب و شروع جنگ تحمیلی علاوه بر این، بعضی ماموریت‌های تاکتیکی و حساس دیگر را نیز دنبال کرده است. تجربیات هشت سال دفاع مقدس و چگونگی رویارویی با حملات و تهدیدات هواپایه و همچنین آنچه که از جنگ‌های اخیر و روز دنیا به دست آمده و تجزیه و تحلیل شده، جمهوری اسلامی ایران را که دکترین دفاعی را دنبال می‌کند بر آن داشته که سیاست‌های کلی و کلان دفاعی خود را به سیاست‌های اجرایی تبدیل کند. این سیاست‌های اجرایی در راستای فرمان فرماندهی معظم کل قوا(مدظله العالی) مبنی بر در اولویت یکم قرار دادن پدافند هوایی کشور برای مواجهه با تهدیدات بوده است.
پدافند هوایی ستون فقرات تأمین امنیت آسمان در هر کشوری محسوب می‌شود. در سال‌های دفاع مقدس، پدافند هوایی به عنوان یکی از فرماندهی عملیاتی و مهم، زیرمجموعه‌ای از نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و به عنوان بازوی اصلی سازمان رزم برای صیانت از آسمان ایران اسلامی شناخته می‌شد.
دفاع هوایی صحنه نبرد در تمام عملیات‌های دوران دفاع مقدس بسیار ملموس، حائز اهمیت و سرنوشت‌ساز بود. یکی از افتخارات استثنایی پدافند هوایی حضور مقتدرانه برای امنیت فضای منطقه در تمام عملیات‌های به وقوع پیوسته در سال‌های دفاع مقدس است. باتوجه به اینکه تمام عملیات‌های آفندی و پدافندی در منطقه تحت پوشش راداری پدافند هوایی انجام می‌شد و پایش منطقه نبرد(چه در داخل خاک کشورمان و چه داخل خاک دشمن) برعهده رادارهای پدافند هوایی بود و از آنجا که تسلط بر آسمان منطقه نبرد، مقدمه پیروزی و پیشروی نیروهای سطحی به شمار می‌رود، لذا حضور پدافند هوایی در تمام روزها و لحظات جنگ محسوس بود.
ساقط نمودن ۵ فروند هواپیمای دشمن در مهرماه ۱۳۶۰در عملیات ثامنالائمه(ع)، انهدام ۱۶ فروند هواپیما و ۴ فروند بالگرد دشمن در آذرماه ۱۳۶۰ در عملیات طریق‌القدس، سرنگون کردن ۲۷ فروند هواپیمای دشمن در فروردین ماه ۱۳۶۱ در عملیات فتح‌المبین، ساقط نمودن ۵۳ فروند هواپیما و ۳ فروند بالگرد دشمن در اردیبهشت و خردادماه ۱۳۶۱ در عملیات بیت‌المقدس و شاهکار تاریخی پدافند در سرنگونی و انهدام ۷۰ فروند هواپیمای دشمن در بهمن ماه ۱۳۶۴ در عملیات والفجر۸(فاو) گوشه کوچکی از حماسه‌ها و رشادت‌های دلاور مردان پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود.
رژیم بعثی صدام که توان دفاع در برابر اراده پولادین غیور مردان و رزمندگان ایرانی اعم از ارتش، سپاه و نیروهای مردمی را در روی زمین نداشت، تصمیم به افزایش حملات هوایی و موشکی به شهرهای ایران، مراکز اقتصادی و عقبه نیروهای زمینی گرفت. هواپیماهای میراژ، سوخو، میگ ۲۵ و توپولوف رژیم بعثی عراق سعی در وارد نمودن ضربات مهلک به شهرهای ایران داشتند تا مردم را از همراهی و همکاری در پشتیبانی از جنگ دلسرد و منصرف نمایند که پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با همت بالای خود به دفاع از شهرها پرداخت. سامانه‌های پدافند هوایی، موشک‌های «اسکاد» رژیم بعثی صدام را قبل از اصابت به زمین مورد هدف قرار می‌دادند و هواپیماهای مجهز و پیشرفته رژیم بعثی صدام که هدیه ابرقدرت‌ها بود را سرنگون ساخته و از آسمان میهن و اعتقادات خود دفاع می‌کردند. ساقط نمودن چندین فروند هواپیما در شهرهایی همچون اراک، تهران، اصفهان، کرمانشاه و... سندی ارزشمند از این حماسه ماندگار کارکنان غیور پدافند هوایی است.
یکی از سایت‌های راداری پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس، سایت راداری سوباشی پدافند هوایی همدان است. سایت رادار سوباشی، نقش ویژه و مؤثری در مقابله با تهاجمات هوایی رژیم بعثی صدام در دوران جنگ تحمیلی ایفا کرد.
از جمله کارهای بزرگ سایت راداری سوباشی در تأمین امنیت کشور، می‌توان به عملکرد این سایت در تاریخ ۲۶ بهمنماه ۱۳۶۵ و سرنگونی یک فروند هواپیمای جنگی راهبردی «میگ ۲۵ » عراقی اشاره کرد. پس از سرنگونی هواپیمای میگ ۲۵ عراقی، کارشناسان نظامی دنیا بر قدرت پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران تاکید نموده و مأموریت میگ ۲۵ در جنگ شهرها و بمباران مردم بیگناه ایران اسلامی برای همیشه متوقف شد.
یکی از افتخارات ماندگار کارکنان پدافند هوایی، حماسه عاشورایی سایت راداری سوباشی است. با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ توسط جمهوری اسلامی ایران، منافقین که در طول سالیان جنگ تحمیلی به رژیم بعث صدام کمک می‌کردند، به خیال خام خود اشغال ایران و فتح تهران را در سر داشتند که در پنجم مردادماه ۱۳۶۷ با عملیات مقتدرانه مرصاد، شکست سنگینی از رزمندگان اسلام خوردند و تار و پودشان از هم پاشیده شدند. درطول عملیات مرصاد روزانه بالغ بر دهها پرواز بمباران هواپیماهای شکاری نیروی هوایی برعلیه مواضع منافقین با هدایت و کنترل افسران کنترل شکاری سایت سوباشی انجام پذیرفت و همچنین درطول این عملیات چندین بار اطراف سایت راداری سوباشی مورد حمله و بمباران هواپیماهای رژیم بعثی عراق قرار گرفت. درپی ضربات سخت و مهلکی که رزمندگان اسلام به نیروهای منافقین و بعثی‌ها وارد کرده بودند و از طرفی عقده دیرینه‌ای که در طول هشت سال جنگ تحمیلی سران رژیم بعث صدام از دفاع سایت سوباشی همدان از منطقه غرب و شمال غرب در دل داشتند با هواپیمای «میگ ۲۵ » از پایگاه «کوت» عراق با هدف انهدام سایت رادار سوباشی به سمت مرزهای ایران پرواز کردند.
پرواز این جنگنده در آن سوی مرزها در دید رادار سوباشی قرار گرفت و کارکنان رزمنده مستقر در اتاق عملیات سایت، با اعلام وضعیت قرمز به شهرهای مختلف و اعلام آماده‌باش به سامانه‌های پدافندی به مقابله با پرواز متخاصم پرداختند و لحظه لحظه نزدیک شدن پرواز فوق را در صفحه رادار خود داشتند ولی استوار و محکم پشت دستگاه‌ها و تجهیزات راداری سایت نشسته و عملیات دفاع هوایی را هدایت و کنترل می‌کردند که خصم زبون با شلیک یک بمب هدایت شونده لیزری، رادار سوباشی را مورد هدف قرار داد و ۱۹ تن از بهترین یاران ولایت را که با شهامت و شجاعت تا لحظه آخر در مأموریت خود ثابت قدم و استوار و به سوگندی که در اولین روز ورود به خدمت مقدس سربازی با خدای خود بسته بودند تا آخرین قطره خون خود در دفاع از میهن اسلامی خویش لحظه‌ای درنگ نکنند، وفادار ماندند و این استقامت و پایداری آنان در دفاع از این مرز و بوم علیرغم اینکه لحظه به لحظه نزدیک شدن دشمن را می‌دیدند و می‌توانستند اتاق عملیات را ترک کنند ولی ماندند و استقامت کردند و عملیات دفاع هوایی را مدیریت کردند و با فدا کردن جان و با اهدای خون خود و با شهادت آگاهانه خود نام سایت رادار سوباشی همدان را در حافظه تاریخ دفاع مقدس ملت ایران چون نگینی درخشان به ثبت رساندند و حماسه عاشورایی را در تاریخ پدافند هوایی ایران رقم زدند.
نقش حیاتی و عملکرد درخشان پدافند هوایی در دوران ۸ سال دفاع مقدس و در عملیات‌های مختلف، برای طراحان نظامی و ملت بزرگ ایران اسلامی که دوران دفاع مقدس را درک کرده اند بر هیچ کس پوشیده نیست. فعالیت‌های شبانه روزی و مداوم مجموعه یگان‌های پدافند هوایی در تأمین امنیت هوایی نقاط حساس و حیاتی کشور، مراکز تولید و صادرات نفتی کشور و دفاع بیش از ۲۸۰ مرکز اقتصادی، سیاسی، نظامی و غیره در طول هشت سال دفاع مقدس و مقابله با حملات هوایی ارتش رژیم بعث که به جدیدترین هواپیماها و سلاح‌ها مجهز بود از نقش‌های اساسی پدافند هوایی در هشت سال دفاع مقدس است.
در زمان جنگ تحمیلی، پدافند هوایی علاوه براینکه وظیفه تأمین امنیت هوایی صحنه نبرد و خطوط مقدم جبهه‌ها را برعهده داشت وظایف دیگری از جمله تأمین دفاع هوایی از شهرها در مقابل هواپیماها و حتی موشک‌های رژیم بعث عراق، دفاع هوایی از مراکز مهم و استراتژیک کشور نظیر پالایشگاه‌ها، کارخانه‌ها، پل‌ها و حتی دفاع از مراکز غیر استراتژیک کشور را نیز برعهده داشت. در جنگ نفتکش‌ها دفاع از نفتکش‌های ایرانی در برابر تهاجم هوایی عراقی‌ها همراه با نیروی هوایی برعهده پدافند هوایی بود. اگرچه معمولاً عملکرد درخشان پدافند هوایی به دلایل امنیتی و حفاظتی در گمنامی تبلیغاتی رقم می‌خورد.
پدافند هوایی علاوه بر دفاع از جزایر ایرانی ارزشمند خلیج فارس (خارک، لاوان، سیری، تنب بزرگ، تنب کوچک، ابوموسی و. . .) و حراست از تأسیسات نفتی مستقر در برخی از آنها، با حضور مستقیم بر روی کشتی‌ها و حتی نفتکش‌های ایرانی در برابر حملات هوایی رژیم بعث عراق مقاومتی سرافرازانه را به رخ جهانیان کشاند. استقرار رادارهای اسکای گارد، اورلیکن، توپ‌های ضدهوایی«۲۳میلی متری و ۳۵میلی‌متری»، دوش پرتاب‌ها و . . . بر روی عرشه کشتی‌ها تجربه جدیدی برای فرماندهان و کارکنان پدافند هوایی بود که با تلاش فراوان دلیرمردان پدافندهوایی منجر به تجربه موفق تاکتیکی و دفاعی برای جمهوری اسلامی ایران شد.
انجام هرگونه عملیات نیروهای سطحی(زمینی و دریایی) و عملیات برون مرزی هوایی با پشتیبانی پدافند هوایی انجام می شد و این اساس کار پدافند هوایی بوده و پدافند همیشه خط مقدم است و بواسطه همین سابقه و نقش حیاتی است که فرمانده معظم کل قوا نیز می‌فرمایند:«اگر حادثه‌ای برای کشور پیش بیاید اولین مرکزی که باید فعالیت کند قرارگاه پدافند هوایی است».
پدافند هوایی دارای عملکردی درخشان در سال‌های دفاع مقدس است به گونه‌ای که امام خمینی(ره) کارکنان پدافند هوایی را «عزیزان شجاع» خطاب فرمودند و همچنین مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا(مدظله العالی) عملکرد پدافند هوایی در «عملیات والفجر-۸ » و آزادسازی فاو را «دفاع معجزه‌آسا» دانستند و هم‌اکنون نیز طبق فرمایش ایشان، پدافند هوایی در اولویت یکم و خط مقدم دفاع و امنیت کشور قرار دارد.
در این راه پرافتخار رزمندگان پا در رکاب نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دفاع از آرمان‌های والای جمهوری اسلامی ایران، ۴۱۸ شهید، ۴۵۹ جانباز و۴۴ آزاده را در طی عملیات‌ها و به ویژه در بمباران ناجوانمردانه سایت رادار سوباشی همدان تقدیم میهن اسلامی نمود و سهم بزرگی را در دفاع مقدس برعهده داشت. جا دارد تا از پرافتخارترین دلاور مردان پدافندهوایی شهید سرلشکر منصور ستاری که با ابتکارات و خلاقیتهای بینظیر از قبیل طراحی هوشمندانه در به کارگیری تجهیزات پدافند هوایی در «عملیات والفجر-۸ » که موجب ساقط نمودن بیش از ۷۰ فروند هواپیمای دشمن شد و همچنین شهید فرهاد دستنبو که به همراه دیگر کارکنان تحت امر تا آخرین لحظه در اتاق عملیات سایت راداری سوباشی به دفاع پرداختند و به درجه رفیع شهادت نائل شدند یاد نماییم.
کارکنان پدافند هوایی از جمله نخستین یاران انقلاب اسلامی در ارتش به شمار میروند که در پیروزی، تثبیت و تداوم انقلاب اسلامی نقش مهم و تأثیرگذار داشتند. در روز ورود امام(ره) در ۱۲ بهمنماه ۱۳۵۷ به میهن اسلامی، کارکنان پدافند هوایی علیرغم اعتصاب اوایل انقلاب در سایت‌های راداری برای تأمین امنیت هواپیمای حامل حضرت امام(ره) حاضر و تلاش نمودند. در مراسم استقبال از حضرت امام(ره) که تأمین امنیت به نیروی هوایی ارتش واگذار شده بود نیز تعداد زیادی از کارکنان پدافندی به عنوان محافظین و اعضای انتظامات حضور فعال داشتند. بیعت تاریخی روز ۱۹بهمن ماه ۱۳۵۷نیز با همکاری و همراهی کارکنان پدافند هوایی و نیروی هوایی محقق شد.
پدافند هوایی ارتش در تقویت و پشتیبانی نهادهای انقلابی از جمله پدافند هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز نقش آفرینی نمود. این حمایت و پشتیبانی پدافند هوایی ارتش از پدافند هوایی سپاه منجر به کسب موفقیت‌های فراوان در حفظ و ارتقای امنیت آسمان ایران اسلامی در دوران دفاع مقدس و پس از آن شد.
نیروی پدافند هوایی یکی از یگان‌های عملیاتی و عمده ارتش جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس بود. عملکرد پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس به گونه‌ای بود که با هدایت هواپیماهای شکاری خودی و همچنین دفاع هوایی مؤثر سیستم‌های پدافندی باعث ساقط شدن صدها هواپیمای دشمن گردید به طوری که در طول هشت سال دفاع مقدس سه بار نیروی هوایی رژیم بعثی عراق توسط کشورهای غربی و شرقی نوسازی شد. پدافند هوایی با تدابیر لازم توانست همدوش با نیروی هوایی در هشت سال دفاع‌مقدس منابع اقتصادی و سیاسی کشور را از گزند دشمن حفظ نموده و باعث تقویت روحیه مردم در دوران دفاع مقدس شود که این امر از نظر هیچ یک از کارشناسان نظامی و صاحب نظران سیاسی پوشیده نمانده است. پدافند هوایی همواره در دوران بعد از جنگ، فعالانه در عرصه تأمین امنیت کشور حضور داشته و با هوشمندی کارکنان خود توانسته نقش مؤثر و حیاتی ایفا نماید.
اساسا هر کشوری که خواهان حفاظت امن از قلمرو هوافضای خود باشد نیاز به شبکه یکپارچه دفاع هوایی دارد، هر کشوری متناسب با سطح توان نظامی خود از این امکانات برخوردار است و هر چقدر شبکه توانمندتر باشد امکان سوء استفاده دشمن خواهد شد.
دشمنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره به دنبال فرصتی برای ضربه‌زدن به انقلاب اسلامی بوده و هستند اما همواره با عنایت خاص پروردگار و درایت بنیانگذار کبیر انقلاب و هوشمندی رهبری فرزانه و مقام عظمای ولایت در هدایت‌های به موقع و مستمر مردم شریف و نیروهای مسلح، ناکام مانده‌اند. امروز با حمایت‌های فرماندهی معظم کل قوا(مدظله العالی) با افزایش سطح آمادگی رزمی به چنان توانمندی در ابعاد مختلف دفاعی و پدافندی رسیده‌ایم که ایران اسلامی آمادگی پاسخ کوبنده به هر گونه اقدام نظامی علیه کشور و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران را دارد.
طبق تدابیر فرماندهی معظم کل قوا(مدظله العالی) دهم شهریورماه به عنوان روز پدافند هوایی نامگذاری شده است و این نیروی عملیاتی با کارکنان مؤمن، متعهد، خلاق و خوش‌فکر، ایثارگر و متخصص خود دست در دست دیگر رزمندگان و حافظان امنیت با طراحی، ساخت و بهکارگیری انواع سامانه‌های پدافندی، راداری، موشکی و دفاع هوایی و با انجام آموزش‌های مورد لزوم و تمرینات متعدد، آمادگی خود را ارتقاء داده و ۲۴ ساعته در این سرزمین، مأموریت مراقبت و دفاع هوایی از آسمان کشور را با جدیت ادامه می‌دهند و روزانه بیش از صدها پرواز عبوری از آسمان کشور را رصد و پایش می‌نمایند تا درصورت هرگونه تعرضی با استفاده از سامانه‌های موشکی و هواپیماهای رهگیر آماده به کار، علیه هرگونه تجاوزی با قدرت و اقتدار اقدام نمایند.
در پایان یاد و خاطره حماسه آفرینان پدافند هوایی کشور در هشت سال دفاع مقدس را گرامی می‌داریم و به کارکنان همیشه بیدار و هوشیار نیروی پدافند هوایی و دهم شهریور روز پدافند هوایی را تبریک و آرزوی سلامتی و تندرستی برای غیور مردان پدافند هوایی و خانواده محترم شان را از درگاه خداوند داریم.
