ماجرای دعوای لفظی فداحسین مالکی نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی با وزیر بهداشت، بر سر کمبود پزشک و نیازهای درمانی در مناطق محروم کشور، می‌تواند پاسخ به این سوال را آسان‌تر کند که آیا با کمبود پزشک در کشور مواجه هستیم و یا اینکه در توزیع نیروی انسانی و امکانات پزشکی مشکل داریم.
آنچه مسلم است، اینکه نمی‌توان مشکلات و کمبودهای حوزه سلامت در برخی استان‌ها را نادیده گرفت. نمونه واضح این ادعا، حضور بیماران از اقصی نقاط کشور در مراکز استان‌ها و پایتخت برای درمان است.
تجمع خانواده‌ها در مقابل مرکز طبی کودکان بیمارستان امام خمینی در تهران، نشان می‌دهد که مسافرت بیماران از شهرستان‌ها به تهران، فقط به دلیل عدم دسترسی به پزشک است.
میانگین سرانه پزشک در کشور
میانگین سرانه پزشک در کشورهای پیشرو در حوزه سلامت بیش از ۳۰ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است. این عدد در ایران ۱۱ پزشک و در برخی نقاط کشور مانند شهرستان سراوان ۲ پزشک است. به رغم حجم تقاضای بالای ورود به رشته پزشکی، ظرفیت پذیرش دانشجو در این رشته مطابق با نیاز کشور تعیین نشده و حدود یک درصد از داوطلبان موفق به قبولی در رشته پزشکی می‌شوند.
کنکور ۱۴۰۰ هم برگزار شد. تعداد کل داوطلبان کنکور امسال ۱،۳۶۸،۰۰۰ نفر بود، از این تعداد، گروه تجربی با تعلق حدود ۴۰ درصد از شرکت کنندگان به خود همچنان در صدر جدول داوطلبان کنکور قرار دارد. طبق صحبت رئیس مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی در خصوص سوابق تحصیلی دانش آموزان در سال تحصیلی ۹۹-۹۸، دانش آموزان رشته تجربی ۷۵ درصد از افراد دارای معدل ۲۰، ۶۴ درصد از افراد دارای معدل ۱۹، ۶۰ درصد از افراد دارای معدل ۱۸ و ۵۵ درصد از افراد دارای معدل ۱۷ را تشکیل می‌دهند. همچنین از مجموع فارغ التحصیلان رشته تجربی در این سال، ۲۶.۶۱ درصد را افراد دارای معدل ۱۷ به بالا تشکیل می‌دهند. اما این آمار تنها بخشی از شتاب فارغ التحصیلان ممتاز در رشته تجربی (مربوط به امتحانات نهایی سال گذشته) را نشان می‌دهد. از طرفی آمارهای سازمان سنجش نشان می‌دهد بیش از ۵۰ درصد افرادی که کنکور سال ۱۳۹۹ داده‌اند، انتخاب رشته نکرده‌اند.
رؤیای روپوش سفید و موهای سفید
متولدین سال‌های ۸۱-۸۲ امسال در کنکور شرکت کردند. اما در بین داوطلبان همچنان متولدین دهه‌های گذشته دیده می‌شوند. دانش آموزان نظام قدیمی که با تمام تغییرات صورت گرفته در برخی دروس نظیر زیست شناسی، حاضر به شرکت در کنکور نظام جدید شده اند به این امید که احتمال قبولی آنها بیشتر شود.
به رغم حجم تقاضای بالای ورود به رشته پزشکی، ظرفیت پذیرش دانشجو در این رشته مطابق با نیاز کشور تعیین نشده است. از این تعداد در مجموع تنها ۹ هزار نفر (کمتر از ۱.۵ درصد) موفق به قبولی در رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی می‌شوند. این در حالی است که کشور با مشکل جدی کمبود پزشک مواجه است. سرانه پزشک در کشور ۱۱ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است. اما میانگین سرانه پزشک در کشورهای پیشرو در حوزه سلامت از ۳۰ پزشک بیشتر است.
بحران کمبود پزشک در سیستان و بلوچستان
کمبود پزشک در برخی از استان‌ها مانند سیستان و بلوچستان وضعیتی به مراتب بحرانی‌تر دارد و سرانه پزشک در این استان تقریباً ۵ پزشک به ازای ۱۰ هزار نفر است.
اکثر نمایندگان مردم این استان در مجلس بارها به مشکلات ناشی از کمبود پزشک در این استان اشاره کرده اند. به گفته ملک فاضلی نماینده مردم سراوان، سرانه پزشک در سراوان ۲ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است که همین سرانه دو پزشک هم ناپایدار بوده و پزشکان حضور دائمی در این مناطق ندارند. به طوری که مردم بم‌پشت از توابع شهرستان سراوان به اجبار برای دسترسی به پزشک راهی پاکستان می‌شوند.
معین الدین سعیدی هم با تأیید وضعیت نامناسب کمبود سرانه پزشک عمومی و متخصص نسبت به جمعیت استان، این موضوع را در جنوب استان حادتر می‌داند.
محمد سرگزی هم با اشاره به اینکه مرکز شیوع بیماری‌های تنفسی در کشور، منطقه سیستان و بلوچستان است از نبود حتی یک فوق تخصص ریه در این منطقه از کشور گلایه کرد.
فدا حسین مالکی با اشاره به پایین بودن سرانه پزشک در زاهدان، پراکندگی استان را عامل تشدید نتایج این کمبود دانست.
چشم انتظار پزشک در مناطق محروم/صف های طولانی ویزیت بیماران
اسماعیل حسین زهی نماینده دیگر این استان، با اشاره به محرومیت مردم از حداقل حقوق خود، از مرگ و میر مادران باردار به دلیل نبود حتی پزشک عمومی گلایه کرد.
در حالی که اکثر نمایندگان استان سیستان و بلوچستان سرانه پایین پزشک در این استان را یکی از دلایل مشکلات درمانی ایجاد شده در استان می‌دانند، موضع گیری یکی از نمایندگان با بقیه متفاوت است.
حسینعلی شهریاری، کمبود پزشک در استان را تأیید می‌کند، اما دلیل اصلی آن را توزیع نامناسب پزشکان و نه تعداد کم پزشکان عنوان می‌کند و راهکار آن را تنها اجرای قانون پذیرش دانشجویان تعهدی می‌داند. گره‌ای که با دست باز می‌شود و دندان نمی‌خواهد.
اما آیا افزایش پذیرش دانشجویان تعهدی مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم را حل می‌کند. دانشجویان تعهدی دانشجویانی هستند که در ابتدای پذیرش خود در دانشگاه، متعهد می‌شوند سه برابر طول تحصیل خود را در مناطق محروم مشغول خدمت رسانی به مردم آن مناطق می‌شوند. طبق قانون وزارت بهداشت موظف است سی درصد ورودی‌های رشته‌های پزشکی عمومی، دستیاری تخصصی پزشکی را از طریق این دانشجویان پذیرش نماید. قانونی که هیچگاه اجرایی نشد.
با نگاهی گذرا به روند پذیرش دانشجویان پزشکی کنکورهای سراسری سال‌های اخیر می‌توان دریافت که این میزان هیچگاه به ۳۰ درصد نرسید و در بهترین حالت خود به ۱۸ درصد در سال ۹۴ رسید.
ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی مهم‌ترین عامل در تعیین سرانه در دراز مدت است. در طی این سال‌ها برخی از پزشکانِ مسئول در حوزه نظام سلامت، به بهانه‌هایی همچون بیکاری پزشکان، یا ربط کمبود پزشک به دلایل بی ربط و غیر قابل قبول، مانع از افزایش ظرفیت در رشته‌های پزشکی شده اند. جالب آنکه پذیرش رشته پزشکی از سال ۷۳ تا ۸۳ با توجیه اشباع بودن جامعه از پزشک روند کاهشی داشته است و همچنین ظرفیت پزشکی طی پنج سال اخیر نیز تقریباً ثابت مانده است.
صف‌ها را پایان دهید
با ادامه روند فعلی پذیرش دانشجویان پزشکی، رسیدن به وضعیت مطلوب سرانه پزشک، بیش از ۳۰ سال طول می‌کشد. که با افزایش ظرفیت فعلی رسیدن به سرانه مطلوب در مدت زمان کمتری تحقق می‌یابد. ضمن اینکه در دهه‌های آینده جمعیت سالخورده کشور و به تبع آن نیاز به خدمات درمانی افزایش قابل توجهی خواهد داشت. عدم افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته پزشکی، دانش آموزان ممتاز بسیاری را در صف قبولی رشته پزشکی و بیماران را هم در صف مراجعه به مطب معطل نگه داشته است.
