««خطر بیخ گوش کودکان شماست اگر واکسن یک سال و یک‌ونیم سال کودک‌تان را به دلیل کووید-۱۹ به تأخیر بیندازید.» این گزاره چند روزی است که در کانال‌های تلگرامی حوزه سلامت و فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود و به کاربران هشدار می‌دهد تا خانواده‌ها خطر شیوع بیماری سرخک را جدی بگیرند. با وجود این، ماجرای بروز بیماری سرخک با وجود ادعاهای ریشه‌کنی این بیماری در کشور چیست؟
اواخر هفته گذشته رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در نامه‌ای به معاونان بهداشت دانشگاه‌های علوم پزشکی نسبت به شیوع بیماری «سرخک» با توجه به افزایش روزافزون موارد تأییدشده سرخک و شناسایی ۲۵ بیمار مبتلا در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، هرمزگان، تهران و آذربایجان شرقی هشدار داد. برخی گمانه‌زنی‌ها بیانگر آن است که به دنبال همه‌گیری ویروس کرونا و بعد از آن که گروه‌های ضد واکسن باعث ایجاد رعب و وحشت در برخی خانواده‌ها شدند، این گروه از خانواده‌ها از واکسیناسیون فرزندان‌شان ممانعت به عمل آوردند. در این میان از جمله ویروس‌هایی که در طول اپیدمی کووید-۱۹ فرصت تکثیر پیدا کرد، سرخک است که البته در ایران به مرحله حذف رسیده بود اما این روزها خبرها از استان‌های مرزی نشان می‌دهد، نوار مرزی کشور در معرض خطر طغیان این بیماری قرار گرفته است.
متخصصان عفونی می‌گویند واکسینه‌نکردن به‌موقع کودکان به بهانه کرونا و ترس از مراجعه به مراکز بهداشتی و همچنین حرفهای جعلی گروه‌های ضد واکسن سلامت آنها را به لبه پرتگاه خواهد برد. آنها تأکید می‌کنند واکسیناسیون MMR علیه این بیماری در ۱۲ و ۱۸ ماهگی نباید به تأخیر بیفتد. تب بالا، سرفه، آبریزش بینی، چشم‌های قرمز و ورم ملتحمه و بثورات جلدی ۳ تا ۵ روز پس از شروع علائم از نشانه‌های بیماری سرخک است.
مسئولان وزارت بهداشت در حالی از بروز مواردی از سرخک در برخی استان‌های کشور خبر می‌دهند که دی ماه سال ۱۳۹۸ وزیر بهداشت در مراسم تکریم و معارفه رئیس دانشگاه علوم پزشکی شیراز ادعا کرد با اعلام سازمان بهداشت جهانی، سرخک در ایران «ریشه‌کن» شده است. این در حالی است که مکاتبه رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر با معاونان بهداشت دانشگاه‌های علوم پزشکی حکایت از این دارد که بی‌توجهی به اجرای واکسیناسیون‌های معمول به‌ویژه برای کودکان پس از شیوع ویروس کرونا در ایران موجب شده که برخی از بیماری‌ها از جمله سرخک در کشور شیوع پیدا کند. محمدمهدی گویا در این نامه نسبت به تأخیر نینداختن اجرای واکسیناسیون معمول از جمله واکسن MMR و ارتقای پوشش واکسیناسیون واکسن‌های روتین در تمامی مناطق هشدار داده و تأکید کرده هیچ کودکی تأخیر در دریافت واکسن نداشته باشد. در بخش دیگری از این نامه رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت، بر بررسی وضعیت واکسیناسیون از نظر نحوه نگهداری واکسن، آماده‌سازی و تزریق صحیح و همچنین شناسایی مناطق پرخطر و اقدام‌های لازم در بیماریابی و واکسیناسیون تکمیلی تأکید شده است.
رد پای بیماری سرخک علاوه بر استان‌های مرزی هرمزگان، سیستان و بلوچستان، آذربایجان شرقی و خراسان رضوی همچنین در نقاط مرکزی کشور هم دیده شده است. با وجود دسترسی به خدمات بهداشتی و پوشش بالای واکسیناسیون حالا خبرها حکایت از این دارد که تنها در استان البرز دو نفر مبتلا به بیماری سرخک شناسایی شده‌اند ولی هنوز در تهران فرد مبتلا به آن شناسایی نشده است. رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت به «ایران» می‌گوید: بیماری سرخک از ماه‌های گذشته در کشور مشاهده شده و بروز مواردی از بیماری در استان‌های جنوبی و البرز بیانگر این است که کشور در معرض خطر شیوع بیماری سرخک است.
به گفته سیدمحسن زهرایی در یک ماه گذشته در مجموع ۲۴ مورد ابتلا به سرخک در استان‌های مختلف کشور گزارش شده در حالی که در سال گذشته تنها سه مورد مبتلا به این بیماری ویروسی داشتیم.
وی با بیان این که سرخک در ایران در مرحله حذف قرار گرفته است، عنوان می‌کند: هیچ کودک ایرانی نباید واکسن‌های روتین‌اش به هر دلیلی به تأخیر بیفتد. چنانچه خانواده‌ها به خاطر کرونا واکسن سرخک (MMR یک سالگی و ۸ ماهگی) را به تأخیر انداخته‌اند، هرچه سریع‌تر برای دریافت واکسن رایگان به مراکز بهداشت مراجعه کنند.
بیماریابی خانه به خانه برای شناسایی سرخک در سه شهر استان هرمزگان
سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان درباره بروز سرخک در این استان می‌گوید: در استان هرمزگان در سه شهرستان قشم، بندرعباس و رودان هر کدام یک مورد قطعی ابتلا به سرخک داشتیم. قشم پسر بچه ۱۲ ساله، بندرعباس دختر بچه ۳ ساله و در رودان نیز پسر بچه ۴ ساله مبتلا به سرخک شناسایی شدند. نمونه‌های ارسال شده از این کودکان ابتلای قطعی به سرخک را در هر سه مورد تأیید کرد.
فاطمه نوروزیان در پاسخ به این که علت ابتلا به بیماری سرخک به عدم واکسیناسیون این کودکان مربوط می‌شود، می‌افزاید: علت ابتلا به سرخک در این کودکان مشخص نیست. تقریباً هر سه سال یک بار طغیانی از بیماری در برخی از مناطق ما دیده می‌شود. هر سه کودک واکسیناسیون‌شان کامل بوده و واکسن سرخک نیز تزریق کرده بودند.
او درباره چگونگی کنترل بیماری سرخک در استان هرمزگان هم می‌گوید: بیماریابی خانه‌به‌خانه در قشم، بندرعباس و رودان انجام می‌شود. همچنین کودکانی که در تماس با کودکان مبتلا به سرخک بودند همگی شناسایی شده‌اند و از ۲۰ مورد مشکوک نمونه‌گیری کردیم که هیچکدام‌شان مثبت نشدند. همچنین واکسیناسیون مجدد در کودکان در تماس با این سه کودک انجام شد. از طرفی جهت پیشگیری از بیماری و علائم اولیه بیماری به خانواده‌ها آموزش چهره‌به‌چهره داده شد.
نوروزیان می‌افزاید: ما به خانواده‌ها آموزش دادیم چنانچه کودک‌شان تب و راش یا بثورات جلدی داشت به پزشک مراجعه کنند و از قرارگیری در مجاورت کودکان دارای علائم تب و راش پوستی جلوگیری کنند. همچنین اعلام کردیم در تماس با خانم‌های باردار نیز به دلیل وجود احتمالی سرخچه قرار نگیرند. هم‌اینک طغیان بیماری فروکش کرده و کماکان دیده‌بانی و مراقبت‌ها انجام می‌گیرد.
وی می‌گوید: سرخک بیماری تب‌دار بثوراتی ناشی از ویروس است. کودکان بعد از ابتلا سه روز تب می‌کنند و سپس دچار بثورات جلدی می‌شوند؛ طوری که راش‌های قرمز نزدیک هم، قابل لمس و به شکل خشک بروز می‌کنند. همراه با اینها علائم سرماخوردگی و آبریزش چشم و بینی و گلودرد نیز مشاهده می‌شود. در مناطقی که سرخک طغیان می‌کند همه این علائم به خانواده‌ها گوشزد می‌شود تا به محض مشاهده اولین علائم به پزشک مراجعه کنند. سرخک در عین حال که بیماری خطرناکی است همچنین خودمحوشونده است و داروی خاصی ندارد اما در کودکانی که سیستم ایمنی‌شان ضعیف است یا داروهای سرکوب‌کننده ایمنی مصرف می‌کنند، ممکن است عوارض خطرناک ایجاد کند.
گردش بیماری سرخک از استان‌های جنوبی به نوار شمالی کشور
بیماری سرخک در حالی نوار جنوبی و شمال غرب کشور را درگیر کرده است که مسئولان دانشگاه‌های علوم پزشکی این استان‌ها نسبت به واکسیناسیون بموقع سرخک، سرخچه و اوریون (MMR) به خانواده‌ها هشدار می‌دهند. تأکید متخصصان عفونی بر این نکته است که به تأخیر انداختن واکسن کودکان بویژه واکسن سرخک می‌تواند عامل بروز طغیان بیماری خطرناک‌تری شود.
رئیس اداره بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی تبریز درباره بروز موارد سرخک در استان آذربایجان شرقی به «ایران» می‌گوید: بروز سرخک در استان آذربایجان شرقی به شکل موردی بوده و البته مسأله بعیدی هم نیست. همه‌ساله در بیماریابی موارد مشکوک سرخک موارد تک‌گیری از بروز سرخک را مشاهده می‌کنیم.
سیمین خیاط‌زاده در پاسخ به این سؤال که آیا روش نگهداری واکسن MMR در مراکز بهداشت مناطق محروم می‌تواند در بروز سرخک نقش داشته باشد، می‌افزاید: خیر. بروز موارد سرخک ربطی به نگهداری و تزریق واکسن ندارد به این دلیل که ما زمانی می‌توانیم بگوییم که روش نگهداری واکسن‌ها در بروز مجدد بیماری نقش دارند که واکسن ایمنی صد درصدی ایجاد کند و چنانچه واکسن را خوب نگهداری نکنیم پس ایمنی صد درصدی هم ایجاد نمی‌شود. در حالی که واکسن‌ها ایمنی صد درصدی در پی ندارند.
او درباره ادعای ریشه‌کنی بیماری سرخک در ایران نیز عنوان می‌کند: ما در مرحله حذف سرخک هستیم و موضوع ریشه‌کنی این بیماری مطرح نیست. حذف سرخک به این معنا است که از یک تعداد و نسبت بسیار پایینی انتظار بروز بیماری داریم و چنانچه ریشه‌کنی بیماری مطرح باشد در آن صورت میزان بروز را صفر در نظر می‌گیریم. بنابراین پیداشدن موارد سرخک به هیچ وجه ربطی به اهمال‌کاری در روند واکسیناسیون ندارد یا این که بگوییم واکسن‌ها به دلیل روش نگهداری‌شان اثر بخشی مناسبی را بروز نداده‌اند.
خیاط‌زاده با بیان این که مواردی از سرخک معمولاً در مواجهه با گروه‌های سنی زیر ۱۵ سال بروز می‌کند، می‌گوید: سرخک در همه گروه‌های سنی بوِیژه سنین سربازی و در محل‌های پرتجمع هم بروز می‌کند و چنانچه این گروه‌های سنی با کسی که سرخک دارد در تماس باشند، احتمال سرایت بیماری وجود دارد. یکی از روش‌های تشخیصی افتراقی برای این بیماری بثورات جلدی است که تشخیص این بیماری از سوی پزشکان به راحتی امکان پذیر است.
به گفته وی، استان‌های جنوبی به دلیل مواجهه‌شان با کشورهای همجواری که سرخک در آن کشورها به مرحله حذف نرسیده درگیر این بیماری می‌شوند و سپس این بیماری ویروسی به دلیل سفرها در نقاط دیگر کشور گردش می‌کند.
رئیس اداره بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی تبریز درباره پیشگیری از افزایش موارد ابتلا به سرخک در این استان می‌گوید: ما مراقبت‌ها را افزایش داده‌ایم تا هیچ موردی از زیر چشم‌مان دور نمانده باشد. از طرفی همه موارد مشکوک به بیماری را نمونه‌گیری می‌کنیم و نمونه‌ها در آزمایشگاه‌های مجهز بررسی می‌شوند. در حال حاضر با توجه به موارد تک‌گیر بیماری نیاز به اقدام خاصی نیست ولی چنانچه موارد به صورت خوشه‌ای بروز کند، اقدام‌های دیگری از طریق سیستم بهداشتی انجام می‌گیرد.
او با تأکید بر این که با وجود ۱۶ ماه از شیوع اپیدمی کووید-۱۹ همچنان پوشش واکسیناسیون بیماری‌های واگیر بالای ۹۷ درصد است، می‌افزاید: بروز موارد سرخک مطلقاً در اثر نقصان واکسیناسیون نیست. انتقال واکسن‌ها از طریق زنجیره سرما وجود دارد و سازمان بهداشت جهانی نیز همه ساله این زنجیره سرما را بررسی و کنترل می‌کند. مردم از بابت مراقبت واکسن‌ها در سیستم بهداشتی نگران نباشند. توصیه می‌کنیم به محض مشاهده علائم مشکوک بیماری به سیستم بهداشت مراجعه کنند تا موارد به‌موقع تشخیص داده شوند.»
