بسیاری از قزوینی‌های اصیل، محله دباغان را با خانه مومنان می‌شناسند، خانه‌ای که روزگاری محل حیات خانواده‌ای اصیل به نام مومنان بوده است.
این بنای نفیس که در مجاورت بقعه متبرکه امامزاده حسین (ع) و مسجد مقبره شهید ثالث واقع شده است، جزو ۶۵ خانه تاریخی شهر قزوین، با شماره ۳۲۱۱۲ در فهرست میراث ملی غیرمنقول کشور به ثبت رسیده است و به دلیل قرارگیری در طرح ساماندهی امامزاده حسین (ع) و کم توجهی سازمان میراث فرهنگی حال خوبی ندارد.
بر اساس آخرین اخبار از وضعیت این بنا، دیوارهای داخلی، تیرهای سقف و شیروانی خانه مومنان بیش از پیش تخریب و این خانه تاریخی به محلی برای تجمع معتادان تبدیل شده است.
البته افرادی نیز به تصور وجود گنج به این خانه نفیس و ویرانه دست اندازی‌هایی داشته‌اند و با حفاری در زیر زمین این بنا و سرقت درها، پنجره‌ها و سایر موارد قابل فروش، نفس این خانه را بریده‌اند.
محله دباغان که این روزها محلی شبیه به مناطق جنگ زده است؛ درد دل‌های بسیاری دارد.
با یکی از اهالی این محله که به باباعلی شهرت دارد؛ هم صحبت شدیم و از خانه مومنان از او پرسیدیم.
اکبر باباعلی که نزدیک به ۸۰ سال سن دارد؛ درباره این خانه می‌گوید: مومنان یکی از خانواده‌های اصیل قزوینی بودند که نه تنها یک خانه در محله دباغان به اسم آنان است، بلکه یک کوچه نیز از این محله به این خانواده تعلق دارد.
وی می‌گوید: دیر زمانی خانه مومنان یک محل اجتماع بود و بزرگان محل در حیاط این خانه گرد یک دیگر جمع می‌شدند و درباره موضوعات مهم محلی تصمیم گیری می کردند.
باباعلی از خاطراتش در خانه مومنان به وقت مراسم مذهبی یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: اکثر قدیمی‌های این محله مراسم مذهبی خود را در این خانه گذرانده‌اند و ما نوکری امام حسین (ع) را از خانوداه مومنان یاد گرفته ایم.
وی می‌افزاید: خانه مومنان معماری بسیار زیبایی داشت، صفای حیاط خانه مومنان، آن زمان که آش نذری را هم می‌زدیم و با بچه هیاتی‌ها آنها را پخش می‌کردیم؛ هیچ وقت از ذهنم خارج نمی‌شود.
باباعلی بیان می‌کند: امروز که وضعیت این بنا را می‌بینم، دلم می‌گیرد، بارها پیگیر رد و نشانی از وارثان خانه مومنان بودم تا وضعیت این بنا را به آنها گزارش دهم اما متاسفانه بازماندگان خانه مومنان در خارج از کشور هستند.
از باباعلی که خداحافظی می‌کنیم، به بانوی میانسالی رسیدیم که تا دید ما خبرنگار هستیم؛ خودش پا پیش گذاشت و از بلاتکلیفی محله دباغان گفت: سال‌هاست که این محله به دلیل طرح توسعه شهری، نا امن شده و خانه مومنان، به محلی برای تزریق معتادان تبدیل شده است.
این بانوی قزوینی افزود: دیگر نمی‌توان حتی از کنار خانه مومنان که روزی جلال و شکوه محله دباغان بود؛ گذشت. تخریب این خانه قدیمی و رهاسازی آن، باعث شده انواع بزه‌های اجتماعی از خفت گیری تا دزدی و اعتیاد در آن صورت بگیرد.
وی ادامه داد: چند ماه گذشته، برای شورای شهر نامه نوشتیم تا نسبت به وضعیت این محله هرچه زودتر تصمیم گیری شود، بنابر صحبت صورت گرفته قرار بود، نیروی انتظامی امنیت محله را تضمین کند که متاسفانه تا به امروز هیچ ماموری پا به این محله برای نگهبانی نگذاشته است.
محمد حسن سلیمانی؛ رییس انجمن عالی قاپو و یکی از فعالان عرصه میراث فرهنگی درباره خانه مومنان می‌گوید: این خانه تنها یک بنای ارزشمند و نفیس برای محله دباغان نیست، بلکه روایت گر تاریخ محله دباغان است و بخشی از هویت و شناسنامه شهر قزوین به شمار می‌آید.
وی می‌افزاید: این بنا در سال ۹۷ به عنوان یک بنای ارزشمند در فهرست میراث ملی غیر منقول کشور، به ثبت رسیده است و سازمان میراث فرهنگی وظیفه دارد این بنای نفیس را به عنوان یک ارزش ملی و استانی حفاظت و نگهداری کند.
سلیمانی با اشاره به اینکه خانه مومنان در سال های قبل دچار ۳۰ درصد تخریب شده بود و امروزه به دلیل بی توجهی مدیریت شهری، دچار ۸۰ درصد تخریب شده است؛ می گوید: سازمان میراث فرهنگی از ابتدای طرح ساماندهی امامزاده حسین (ع) نسبت به این خانه کم توجه بوده است. پس از ثبت این بنا، متاسفانه میراث فرهنگی به جای حفاظت و صیانت از بناهای ارزشمند قزوین، به فکر خروج این بنا از فهرست آثار ملی بوده است.
وی تصریح می‌کند: با توجه به فسادهای صورت گرفته در این مکان، با دستور دادستان قزوین، میراث فرهنگی تغییر رویه داد و امروز به رغم ۸۰ درصد تخریب بنا، به فکر حفاظت از آن افتاد.
سلیمانی می‌گوید: اگر اقدامی برای حفاظت از این بنای نفیس، صورت نگیرد؛ فردا دیر است و باید هرچه زودتر، دور این خانه حصاری کشیده شود تا اقدامات لازم در جهت حفظ و حفاظت از این بنا، صورت گیرد.
مهدیه سادات میرناصری مدیر عامل شرکت عمران و مسکن سازان استان قزوین درباره وضعیت این خانه به خبرنگار ایرنا می‌گوید: این بنا پیش از تخریب اولیه، ارزش‌های تاریخی بسیاری داشته است، وجود کوچه‌ای به نام مومنان در این محله، گواه بر آن است که این خانه قدمت دیرینه‌ای دارد و می توانست حفظ آن در طراحی اولیه ستاد ساماندهی امامزاده حسین(ع) دیده شود.
وی بیان می‌کند: به تازگی برخی از تیرهای سقف و شیروانی این خانه تخریب شده و متاسفانه امروز از بنای خانه مومنان تنها یک نیمچه بنا، باقی مانده که ستاد سامان دهی امامزاده حسین(ع) پیگیر مرمت و بازسازی این بنا در کمیته فنی است.
میرناصری با بیان این مطلب که خانه مومنان در زمان خود، به ثبت نرسیده است؛ می افزاید: طرح سامان دهی امامزاده حسین(ع) از سال ۹۲ به مرحله اجرا درآمده و سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی حفاظت و حراست از نفایس میراثی در تمام جلسات ستاد حضور داشته است و در مدت زمان طراحی این محله سکوت اختیار کرده و در سال ۹۷ درست زمانی که بخشی از این بنا تخریب شد؛ اقدام به ثبت آن می‌کند.
وی تصریح می‌کند: سازمان میراث فرهنگی نسبت به حفاظت از این بنا منفعلانه عمل کرده است چراکه پس از اجرای طراح توسعه، تملک واحدهای مسکونی و اجرای مصوبات در اقدامی غافلگیرانه این بنا را به ثبت می رساند و اگر بخواهیم به این موضوع با دید باز نگاه کنیم؛ میراث فرهنگی از نظر اجرا عقب است.
میرناصری اظهار می کند: اگر مدیر کل میراث فرهنگی وقت یا نماینده میراث فرهنگی در جلسات ستاد، در مدت زمان طراحی این محله که توسط دانشگاه علم و صعنت ارائه شده بود، سکوت خود را می‌شکست؛ این بنا می توانست با کمترین هزینه مرمتی به عنوان یک مرکز دارالشفا، مرکز درمانی یا یک مرکز اقامتی در طرح جدید نیز وجود داشته باشد.
مدیر عامل شرکت عمران و مسکن سازان استان قزوین، می افزاید: با توجه به اینکه تملک پلاک بسیاری از شهروندان، در این طرح به صورت معوق مانده است، اولویت کاری ستاد ساماندهی طرح امامزاده حسین (ع) تملک پلاک این افراد است.
برای بررسی هرچه بیشتر این موضوع به سراغ مدیر کل سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی استان قزوین رفتیم.
علیرضا خزائلی در این باره می‌گوید: خانه مومنان به ثبت ملی رسیده است و پس از بررسی‌های صورت گرفته، تصمیم ستاد ساماندهی طرح امامزاده حسین(ع) این است که این بنا در طرح جدید بازسازی شود.
وی بیان می‌کند: به تازگی بخش دیگری از این بنا، مورد تخریب قرار گرفته است که پیگیر موضوع هستیم تا مرمت آن هرچه زودتر انجام شود.
خزائلی تصریح می‌کند: خانه مومنان تا به امروز، اما و اگرهایی در طرح ساماندهی محله دباغان داشته که مربوط به مدیر کل سابق میراث فرهنگی است، اما امروزه آنچه که برای سازمان میراث فرهنگی اهمیت دارد؛ این است که از این بنای ثبت شده حفاظت و حراست کند.
آرش رشوند آوه، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر قزوین در خصوص وضعیت خانه مومنان می‌گوید: سازمان میراث فرهنگی، باید پاسخگوی وضعیت کنونی خانه مومنان باشد، طرح ساماندهی امام زاده حسین(ع) از اواخر سال ۹۲ با حضور استاندار وقت کلید خورد و ستاد ساماندهی،برخلاف وظیفه، سازمان میراث فرهنگی و اداره اوقاف را به عنوان دو دستگاه کمکی در تمامی جلسات فنی ستاد دعوت کرده بود.
وی بیان می‌کند: سازمان میراث فرهنگی پس از چهار سال حضور در تمامی جلسات، یکباره به فکر حفظ خانه مومنان می‌افتد و این بنا را به ثبت اضطراری می رساند.
این مسوول گفت:ستاد طرح ساماندهی امامزاده حسین(ع) مدتی در تلاش برای خروج این بنا از فهرست آثار ملی بود که با توجه به کارشناسی‌های صورت گرفته، به مشاور پیشنهاد دادیم این بنا در طرح حفظ شود.
رشوند آوه اظهار می‌کند: قزوین بناهای واجدالشرایط تری برای ثبت در فهرست میراث ملی داشته و دارد، به نظرم در ثبت این بنا تعجیل شده است.
وی بیان می کند: خانه مومنان به نام اداره راه و شهرسازی تملک شده و لازمه حفاظت از آن، این است که دور بنا محصور گردد و برای آن نگهبانی درنظر گرفته شود تا علاوه بر پیشگیری از تخریب هر روزه بنا، این پلاک از انواع و اقسام بزه‌های اجتماعی دور باشد.
نیم نگاه:
خانه مومنان این روزها، به دلیل بی توجهی مدیریت شهری، نای نفس کشیدن ندارد.
با توجه به اینکه این بنا در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است و احیا و حفاظت آن به احیای سنت‌های معماری ایرانی و اسلامی کمک می‌کند و تاریخ و هویت قزوین را زنده نگه می‌دارد و از آنجایی که زنده نگه داشتن تاریخ شهر بخشی از حق شهروندان است بی شک غفلت مدیریت شهری نسبت به این بنا و بناهای مشابه نقض حقوق شهروندی نیز محسوب می شود.
