تیتر شهر/ معلولیت پدیده‌ای بیولوژیکی و انسانی است و سال‌ها است محققان برای افزایش توان جسمی و ذهنی معلولان و ایجاد زمینه مناسب برای مشارکت اجتماعی آنها تلاش می‌کنند البته نقش مدیران شهری امروز با وجود امکانات و پیشرفت‌های علمی برای ایجاد فضایی مناسب برای زندگی با آرامش این افراد در شهر غیرقابل انکار است.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود ۱۵ درصد از کل جمعیت جهان دارای معلولیت‌های مختلفی هستند؛ در ایران آمار دقیقی از تعداد این افراد وجود ندارد، البته آمارهای موجود از آن حکایت دارد که نزدیک به ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت جامعه را معلولان تشکیل می‌دهند.
قانون اساسی و حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران در راستای حفظ کرامت انسانی همچون سایر کشورها مفاد ویژه‌ای را برای افزایش توانمندی‌های معلولان جهت حضور فعالانه در اجتماع وضع کرده است تا مشکلات و موانع اجتماعی این قشر آسیب‌پذیر را روز به روز با محدودیت بیشتری رو به رو نکند.
همه ساله برنامه‌ریزان و مدیران در سطح کلان با تدوین قوانینی جدید در تلاش هستند با فراهم سازی زیستگاه قابل قبول برای شهروندان معلول به کمک این قشر بشتابند. قانون جامع حمایت از معلولان و آئین‌نامه‌های اجرایی آن در سال ۸۳ تصویب شد و بخش‌های مختلف دولتی و عمومی را ملزم به فراهم سازی دستورالعمل‌های ویژه برای حمایت از معلولان در حوزه اقتصادی، اجتماعی و به ویژه مناسب سازی فضای شهری کرده است.
مناسب سازی فضای عمومی یکی از مهمترین مشکلات معلولان است که در صورت اجرا نشدن موجب حضور نیافتن آنها در جامعه و به بار آمدن آسیب‌های جدی برای این قشر می‌شود در این راستا شهرداری‌های سراسر کشور به عنوان یک نهاد خدمات رسان موظف شده‌اند در احداث واحدهای مسکونی، اماکن عمومی و معابر، استانداردهای تخصصی مربوط به حمایت از معلولان را در دستور کار قرار دهند.
چند سالی است که در اقصی نقاط کشور ستاد مناسب سازی شهرها کارگروه‌های ویژه‌ای را برای دستیابی به فضای شهری مناسب برای معلولان آغاز کرده است. مناسب سازی ناوگان حمل و نقل عمومی برای تسهیل رفت و آمد آنها، همسان سازی معابر شهری، طراحی واحدهای مسکونی ویژه معلولان از مواردی است که این افراد خواستار تحقق آن در بافت شهری هستند.
در این میان دو درصد جمعیت استان گیلان را معلولان تشکیل می‌دهند که ۳۵ درصد از این آمار بانوان هس، جمعیتی قابل توجه که نیازمند فراهم سازی بسترهای محیطی آسان برای گذران زندگی روزمره خود دارند.
بررسی‌های میدانی نشان دهنده این امر است که با وجود وضع قوانین لازم، هنوز مدیریت شهری در رشت و دیگر شهرهای گیلان نتوانسته‌اند حداقل امکانات را برای معلولان فراهم کنند، در این رابطه مدیرکل بهزیستی استان گیلان در مصاحبه‌ای با انتقاد از وضعیت خدمات رسانی به معلولان در این استان اظهار کرده بود: «شهر رشت نتوانسته بسترهای زندگی را برای معلولان، سالمندان، نابینایان و حتی ناشنوایان ایجاد کند.
وضعیت نامطلوب تقاطع‌های شهری برای عابران، نبود علائم بصری در مکان‌های عمومی، فقدان یک فضای تفریحی مناسب برای گذران اوقات فراغت و وسایل حمل و نقل عمومی غیر قابل استاندارد چالش‌ها و موانعی ابتدایی هستند که معلولان در گیلان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
«ملیحه پور احمد» یکی از خبرنگاران گیلانی که ناتوانی جسمی سبب نشده از حضور در اجتماع دوری کند از موانع و محدودیت‌های موجود در زندگی روزمره خود این‌گونه می‌گوید: بسیاری از معلولان زندگی خوبی ندارند و برای انجام کارهای روزانه و حضور در جامعه با مشکلات مختلفی رو به رو هستند این در حالی است که طبق لایحه حمایت از جامعه معلولان حقوق آنها پرداخت نمی‌شود.
وی ادامه می‌دهد: مناسب سازی شهر برای معلولان صفر است چراکه برای مناسب سازی معابر و اماکن برای معلولان هیچ اقدامی نشده است و امروز راه‌ها برای ویلچرنشین‌ها هموار نیست، رمپ مناسب، شبکه ارتباطی پیاده، مناسب سازی ورودی‌ها، ایستگاه اتوبوس، سطل‌های زباله، علائم شهری، صندوق پست و نورپردازی هرکدام باید برای جامعه معلولان در شهر به صورت استاندارد اجرایی شود، که متأسفانه ارگان‌های مختلف برای بهبود زندگی یک معلول حمایتی نمی‌کنند.
دانا با بیان اینکه راه‌های ورودی و خروجی درها، دارای رمپ نیست، تصریح می‌کند: استاندارد سازی درستی در شهر نشده است استفاده سرویس‌های بهداشتی منازل هنوز برای معلولان دردسرساز است البته هزینه‌های مناسب سازی سرویس‌های بهداشتی به حدی زیاد شده که معلول توان پرداخت آن را ندارد.
وی با تاکید بر اینکه در بخش ورزشی و بهداشتی نیز همچون سایر معلولان دغدغه‌های بسیاری دارد، می‌افزاید: دچار ضعف عضلات، زخم بستر و بیماری‌های دیگر می‌شویم. محیط ورزشی به طور رایگان به معلولان اختصاص داده نشده است.
«رضا جوان» یکی دیگر از افراد معلول با ابراز گلایه از وضعیت موجود شهر می‌گوید: طی سال‌های اخیر در فضای شهری برای خدمات رسانی به معلولان هیچ گونه پیشرفتی مشاهده نشده است.
وی با بیان اینکه زمانی که پیاده راه فرهنگی رشت در دست احداث بود و زمانی که اتوبوس‌های شهری دچار تغییر و تحول می‌شدند انتظار داشتیم حداقل المان‌های لازم را در طرح‌های عمرانی به اجرا در آورند، می‌افزاید: همه وضعیت شهر، عابربانک‌ها، پیاده روها، مراکز فرهنگی و تفریحی رشت را می‌بینند در طول این سال‌ها شاهد هیچ تحولی را شاهد نبوده‌ایم.
«امین حسینی کومله» مسئول دبیرخانه ستاد هماهنگی و پیگیری مناسب سازی استان گیلان با بیان اینکه بر اساس آئین نامه ماده اجرایی حمایت از حقوق معلولان وظایفی بر عهده شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور است، می‌گوید: انتظار می‌رود در گیلان نیز شهرداری‌ها وظایف شش گانه مربوط به حمایت از این قشر را در دستور کار قرار بدهند.
وی با اشاره به پیگیری‌های شده در رشت، ادامه می‌دهد: از شهرداری این شهر خواسته شده همسان سازی، مناسب سازی و نصب خط هدایت نابینایان در پیاده‌روها و به ویژه تأمین محل پارک خودروهای معلولان را اجرایی کند.
مسئول دبیرخانه ستاد هماهنگی و پیگیری مناسب سازی استان گیلان از دیگر وظایف شهرداری‌ها نسبت به فضاسازی محیط شهری را نصب چراغ راهنمایی مجهز به اعلام صوتی و فرهنگ سازی در سطح شهر می‌داند و اظهار می‌کند: استانداردسازی اماکن عمومی ازجمله مکان‌های تجاری، فرهنگی و آموزشی توسط شورای عالی شهرسازی و دسترس‌پذیر کردن تمامی پایانه‌های ناوگان حمل نقل عمومی از دیگر خواسته‌های معلولان است.
وی خاطرنشان می‌کند: یکی از اقداماتی که در جهت مناسب سازی فضای شهری به اجرا در آمده است تجهیز ناوگان حمل و نقل و اتوبوسرانی شهر رشت بوده که ۱۵ دستگاه اتوبوس مناسب سازی شده ویژه افراد معلول و ویلچری در نظر گرفته شده است و با هماهنگی نماینده شهرداری دنبال رفع نواقص موجود در این ایستگاه‌ها هستیم.
حسینی کومله با اشاره به ایجاد پارکینگ‌های ویژه معلولان در سطح شهر رشت می‌افزاید: در ۷۰ نقطه شهری پارکینگ‌هایی ویژه معلولان شناسایی شده که در آینده‌ای نزدیک تکمیل می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه پیگیر هستیم که شهرداری رشت تمامی پیاده‌روهای در دست احداث را بر اساس ضوابط موجود شهرسازی مناسب معلولان به اجرا در آورد، خاطرنشان می‌کند: خط ویژه نابینایان در پیاده روها و ایجاد رمپ های مشخص از دیگر خواسته‌های مورد توجه است.
مسئول دبیرخانه ستاد هماهنگی و پیگیری مناسب سازی استان گیلان با بیان اینکه در حال رایزنی هستیم که همه شهرهای گیلان مناسب سازی فضای شهری را به اجرا در آورند، می‌گوید: اگر شهرداری‌ها به وظایف خود به درستی عمل کند ۷۰ درصد مشکلات معلولان رفع خواهد شد.
وی با اشاره به ضوابط موجود در خصوص مناسب سازی فضای شهری که از جمله وظایف مهم شهرداری‌هاست، تصریح می‌کند: مناسب سازی فضای شهر برای معلولان رضایت بخش نیست و به صورت میانگین تا ۴۰ درصد معابر شهری رشت استانداردسازی شده است.
حسینی کومله ادامه می‌دهد: در قوانین طرح‌های بسیار ایده عالی برای مناسب سازی فضای شهری تدوین شده است اما بسیاری از دستگاه‌های دولتی واقف به کلیات مناسب سازی و دسترس پذیری نیستند.
وی با بیان اینکه باید مدیریت شهری تلاش بیشتری در خصوص مناسب سازی فضاهای شهری برای معلولان کند تا زندگی راحت و با آرامشی را برای آنها رقم بزند، می‌افزاید: در دیگر ادارات گیلان نیز برای رفع مشکلات معلولان عزمی دیده نمی‌شود.
«علی اکبر سالاری پور» عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه گیلان با بیان اینکه حقوق معلولان در اکثر شهرهای کشور نادیده گرفته شده است، اظهار می‌کند: با وجود اینکه قوانین مختلفی در راستای حمایت از این قشر تدوین شده است، اما توسط مسئولان اجرایی نشده است.
وی با تاکید بر اینکه شهر رشت نیز همچون دیگر شهرها به اقداماتی بیشتر و با عزم و اراده جدی‌تر برای تسهیل حضور معلولان در فضای شهری نیاز دارد، می‌گوید: در بخش‌هایی از شهر به ویژه ورودی ساختمان‌های عمومی و بعضی از نقاط دیگر مناسب سازی فضای شهری به اجرا در آمده است.
عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه گیلان با بیان اینکه اقدامات موجود برای گذران بی‌دغدغه زندگی معلولان در شهر کافی نبوده است، خاطرنشان می‌کند: فضا سازی ۴۰ درصدی پیاده‌روها و معابر شهری دور از واقعیت بوده و آمار واقعی به ۱۰ درصد می‌رسد.
وی به هم پیوستگی فضای شهری مناسب سازی شده را بسیار مهم می‌داند و می‌گوید: معلول با ورود به شهر شاید در یک مسیر طولانی، بخشی از شهر را مناسب سازی شده ببیند، اما نقاط زیاد دیگر وجود دارد که ممکن است استفاده از آنها برای این افراد مشکل ساز باشد.
سالاری پور تصریح می‌کند: توجه طول معابر و ارائه درصد، تنها بخشی از ارزیابی شده است باید توجه داشته باشیم چند نقطه از مناطق شهری در یک شبکه بهم پیوسته مناسب سازی شده به اجرا درآمده است.
وی مناسب سازی فضای شهری برای معلولان را مستلزم تدوین یک جامعه با هدف مشخص می‌داند و پیشنهاد می‌کند: با رویکرد مشارکتی از ظرفیت معلولان در خلق فضا سازی شهری استفاده شود.
