خواب‌آشفته اردوغان برای ارس
با وجود آن که در صحنه پیچیده منطقه و جهان و رفتار پیچیده تر بازیگرانی چون ترکیه، «تعامل هوشمند» تنها راهکار پیش روی تهران در مقابل آنکارا است، اما بی شک گزافه گویی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در مراسم رژه مشترک در باکو پیرامون ایران، جزو آن دسته از سخنانی است که علیرغم تمام اقتضائات در روابط تهران – آنکارا نباید بی پاسخ بماند.
رئیس جمهوری ترکیه دیروز پنج شنبه در جشن پیروزی جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ، شعری در رابطه با رود ارس خواند و در آن شعر خطاب به مردم آذربایجان ایران اعلام کرد: « ارس را جدا کردند و آن را با میله های آهنی و سنگ پر کردند/من از تو جدا نمی شدم، ما را به زور جدا کردند و گفت که ارس بزودی قدرت می‌گیرد».
این اقدام دیروز اردوغان در رژه نظامی باکو مبنی بر بازخوانی بیتی از آهنگ «آراز آراز» از آن جهت اهمیت دارد که برای پان‌ترک‌ها سمبل جدایی دو سوی «ارس» و رمز تجزیه ایران است. به هر حال این شعر از جمله اشعاری است که در حوزه ادبیات تجزیه طلبانه قلمداد می شود که می تواند تحریک احساسات ناسیونالیستی و تبعات امنیتی به دنبال داشته باشد.
هر چند که حضور رئیس جمهوری ترکیه در کنار الهام علی اف، همتای خود در جمهوری آذربایجان و ارتش این کشور (ترکیه) در قلب جمهوری آذربایجان، آن هم در رژه پیروزی این کشور در جنگ ۴۵ روزه قره باغ از نگاه پان ترک ها یادآور رژه سال ۱۹۱۹ بعد از نبرد باکو است، ولی بی شک رژه مشترک ارتش دو کشور در قلب جمهوری اذربایجان پیام های جدی تری، هم برای تهران و هم برای ایروان دربر دارد. کما این که اتفاقا در سخنان حماسی اثنای رژه نیز از سوی مجری به «ارک تبریز» و«کوه سبلان» اشاره شد که ارتباطی با جمهوری آذربایجان نداشته و نام بردن از این اماکن تحریک آمیز قلمداد می شود.
شاید در مقام دفاع این گونه مطرح شود که انتخاب این شعر از روی سهو و نتیجه کج سلیقگی ناخواسته بوده است، چون خط قرمز کشور در خصوص سخن و یا اقدامی با رنگ و بوی تجزیه طلبی عیان است. اگر این فرض را هم بپذیریم، بدا به حال کشوری که سرانش در چنین مراسم های مهمی نمی دانند چه بگویند یا بهتر بگوییم چه نگویند! اما به نظر می رسد که این سخنان اردوغان، نه از روی سهو و ناخواسته، بلکه به عمد مطرح شده است. کما این که وی و همتای آذربایجانی اش مکرر به تحقیر ارمنستان پرداختند.
ظريف: هيچ‌كس نمي‌تواند درباره آذربايجان عزيز ما صحبت كند
با این حال محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه هم در واکنشی توئیتری به سخنان نسنجیده رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نوشت که «به اردوغان نگفته بودند شعری که به غلط در باکو خواند مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادری شان ایران است!، آیا او نفهمید که علیه حاکمیت جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟ هیچکس نمی‌تواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند.»
مضافا دیگر مقامات داخلی از جمله جهرمی، وزیر ارتباطات، بطحایی، وزیر سابق آموزش و پرورش و جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت و بسیاری از مقامات دولتی و حکومتی نیز در واکنش هایی این اظهارات اردوغان را محکوم کردند.
اگر چه این واکنش های قابل دفاع و نیز فراخواندن دریا اورس، سفیر ترکیه در تهران و بازخواست از وی به دلیل مواضع رجب طیب اردوغان می تواند پاسخی مقتضی از جانب تهران به این توهمات اردوغان باشد، اما بی شک پاسخ کافی نخواهد بود. خصوصا که در این بین سکوت تلخ و انفعال معنادار سیدعباس موسوی، سفیر ایران در باکو بیش از همه خودنمایی می کند، کما این که نباید وادادگی دیپلماتیک گزنده محمد فرازمند، سفیر ایران در آنکارا را هم نادیده گرفت.
از توهم تجزیه دیگر کشورها تا دیوار کشی دور ترکیه
دیپلماسی ایرانی نوشت: پنج دسامبر/ ۱۵ آذر ماه بود که سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه با انتشار تصویری از دیوار مرزی در توئیتر خود از تکمیل شدن این دیوار ۵۰ مایلی (۸۱ کیلومتری) در مرز ۵۳۴ کیلومتری مشترک با ایران خبر داد؛ عملیاتی که در سال ۲۰۱۷/۱۳۹۵ آغاز شد تا راه چهار استان آغاری، آیگدیر، حاکاری و وان با شهراستان های استان آذربایجان غربی مسدود شود و تنها از ۱۵ دالان تعبیه شده در این دیورا مرزی با طول سه متر و عرض دو متر، ترددها صورت گیرد. این در حالی است که ترکیه در سال ۲۰۱۸ نیز ساخت دیوار بتونی ۷۶۴ کیلومتری در امتداد مرز مشترک خود با سوریه را به پایان رساند. در کنار آن ۲۶۸ کیلومتر مرز مشترک با ارمنستان نیز سال هاست که بسته است. در طول ۳۵۲ کیلومتر مرز مشترک ترکیه با عراق که عمدتا در امتداد خط مرزی اقلیم کردستان عراق می گذرد هم اقتضائات خاص امنیتی حکمفرما است. شرایط خاص مرزی ۲۰۶ کلیومتری یونان و ترکیه هم که بماند.
این وصف حال ترکیه، کشوری است که به دلیل توهمات پان ترکیستی نئوعثمانی گری سران و مقامات آنکارا، خود را محصور در دیوار مرزی می بیند؛ دیواری که هیچ گونه نفعی برای ترکیه در پی نخواهد داشت. مادامی که این اندایشه ها محور عملکرد دولت اردوغان باشد و کارنامه او با تلاش برای دخالت در دیگر کشورها پر شود یقینا دیوارکشی دورتا دور ترکیه هم نمی تواند امنیت این کشور را تامین و تضمین کند. چرا که خود این دیوارکشی نتیجه مستقیم و فوری دخالت و تجویز نسخه برای دیگر کشورها است؛ به هر حال بر کسی پوشیده نیست که جهان بینی، مرام و آرمان های رهبران هر کشوری نقش مهمی در ساخت شالوده سیاست داخلی و خارجی آن کشورها دارد. پیرو این نکته رجب طیب اردوغان با نگاه توسعه طلبانه خود از لیبی تا سوریه از قره باغ تا قبرس، از عراق تا یونان و ...، سیاست داخلی و خارجی ترکیه را به شدت درگیر کرده، غافل از این که کشورش طی این مدت با تلاطمات عدیده ای دست به گریبان بوده است.
اگر چه اردوغان سعی داشته و دارد تا رفتار خود در سوریه، عراق، لیبی، قره باغ را متاثر از تصمیم مستقل و منافع ملی ترکیه تعریف نماید، اما چه کسی باور می‌کند که رفتار فاجعه آمیز آنکارا خصوصا در سوریه با منافع ملی دراز مدت ترکیه در منطقه همخوانی دارد. فارغ از این که حضور میلیون‌ها مهاجر (از جمله عوامل داعش و تندروان وابسته به دیگر جریانات معارض مسلح سوری) به چه چالش های جدی در ترکیه منجر شده است؟ مرزهای ناامن و پرتنشی که ترکیه در طول مرزهای مشترکش با عراق و سوریه برای خود ساخته چه تبعاتی در پی دارد؟ ایجاد درگیری مداوم و ریشه دار با کردهای عراق و سوریه چه تاثیری بر منافع ملی دراز مدت این کشور خواهد داشت؟ و این که چه عملکردی سبب شده بزرگ ترین اقلیت قومی کُرد سابقه سال‌ها مبارزه با دولت مرکزی را در کارنامه خود داشته باشد؟ فقط باید به این نکته اشاره کرد که مخرج مشترک تمام این چالش ها متاثر از نگاه دولت اردوغان است.
در این بین تناقضات حل نشده در حوزه داخلی، سیاست خارجی این کشور را هم به شدت متشتت کرده است. پیرو این نکته و در یک نگاه کلی به صحنه منطقه نقش ترکیه و تحرکاتش در منطقه سردرگم است؛ داشتن ارتباط با رژیم صهیونیستی از یک سو و حملات پر حرارت به امارات برای شروع همین روابط، خرید تجهیزات نظامی از روسیه و مذاکرات مداوم با آن کشور و نیز ایران در عین تداوم حمایت از داعش و دخالت در سوریه، تنش با یونان و اروپا و حفظ روابط قوی با آمریکا بخش کوچکی از این پاردایم پارادوکسیکال در دیپلماسی ترکیه به شمار می رود.
اردوغان و چراغ سبز «شاعرانه» به جدایی‌طلبان
توسعه ایرانی هم در مطلبی آورده است: ارس رود پرآب خروشانی است که در پی عهدنامه ترکمانچای از اول اسفند 1206 به عنوان مرز ایران و امپراطوری روسیه شناخته شد. به دنبال آن تمامی مناطق شمال این رود از ایران جدا و به خاک روسیه افزوده شد. در 22 شهریور 1300 دولت‌های شوروی و ترکیه، عهدنامه قارص را امضا کردند که در کنار آن برخی مناطق از حمله منطقه قره‌سو که به لحاظ قانونی متعلق به ایران بود، به ترکیه واگذار شد.
در طی سالیان، جدایی ساکنان دو سوی ارس دستمایه شعر و شاعری‌های بسیار بوده است. شعری که اردوغان روز پنجشنبه در جشن پیروزی باکو خواند؛ اما یکی از نمادهای جدایی‌طلبی پان‌ترکیست‌ها است.
رویای یکپارچگی دنیای ترک در سر خلیفه!
زمانی که آتش مناقشه در قره‌باغ شعله‌ور بود و ترکیه و آذربایجان در غیاب ایران، جولان می‌دادند، بسیاری نسبت به تحرکات پان‌ترکیسم از سوی آن دو هشدار دادند؛ هشداری که اشاره‌اش به خطرات امنیتی برای ایران بود.
ایران پیش‌تر به دلیل همین تحرکات، اختلافاتی با جمهوری آذربایجان داشته است. حال قدرت گرفتن بیش از پیش ترکیه در قفقاز جنوبی و اتحاد تازه‌اش با باکو، بر شدت و دامنه این تحرکات خواهد افزود.
کار چنان بالا گرفته است که تریبون‌های حزب حاکم ترکیه صریحا از تجزیه ایران می‌گویند. ابراهیم کاراگول در ینی شفق نوشت: «ایران دیگر هیچ مرزی با قره‌باغ ندارد و نباید اجازه داد با ارمنستان نیز مرزی داشته باشد؛ باید نخجوان به آذربایجان متصل گردد و راه آسیای میانه باز شود. باید به دکترین تغییرناپذیر ایران و روسیه مبنی بر جلوگیری از یکپارچگی دنیای ترک، پایان داد.»
این جراید و آن شعرخوانی در کنار رفتارهای توسعه‌طلبانه اردوغان، به باور بسیاری از تحلیلگران به معنی خطر است. نگاهی به عملکرد اردوغان در حوزه سیاست خارجی، این گمان را پدید می‌آورد که او در پی ساختن شکل و شمایلی شبیه به ولادیمیر پوتین برای خود است. او در کنار رویای نئوعثمانی، به دنبال ارائه تصویر یک پدرخوانده از خویش است؛ پدرخوانده‌ای که دستی در سوریه دارد، در درگیری‌های لیبی مداخله مستقیم دارد، عملیاتش علیه نیروهای پ‌ک‌ک در اقلیم کردستان عراق را تشدید کرده، حضور نظامی‌اش در شرق مدیترانه را تقویت کرده و اکنون نیز بازیگر بزرگ قفقاز جنوبی است.
هزينه‌سازي اردوغان براي مردم تركيه
5 سال نخست زمامداري اردوغان در تركيه با رشد و توسعه اقتصادي، دورنماي ثبات و امنيت و صلح پايدار با كردها و نزديك شدن به اتحاديه اروپا همراه بود. اما اين روند در طول ۱۲ سال گذشته به سرعت در حال معكوس شدن است.
روزنامه اعتماد در این رابطه نوشت: نرخ برابر لير تركيه با دلار امريكا نسبت به سال ۲۰۰۸ كه اردوغان در اوج دستاوردهاي اقتصادي و سياسي دولتي قرار گرفته بود، شش و نيم برابر كاهش يافته است. براي دولتي مانند ايران كه تحت تحريم‌هاي گسترده و ظالمانه يك قدرت جهاني قرار دارد شايد چنين نوسان‌هايي در نرخ ارز، چندان دور از ذهن نباشد، حتي بزرگ‌ترين منتقدان سياست‌هاي قوه مجريه هم معتقدند كه دست‌كم نيمي از مشكلات اقتصادي كشور ناشي از تحريم‌ها و فشارهاي خارجي است و دولت فقط مقصر نيمي از آنهاست. اما براي تركيه، همه جناح‌هاي سياسي متفق‌القول معتقدند كه سقوط اقتصادي سال‌هاي اخير تركيه يكسره به دليل سياست‌هاي غلط اقتصادي و ديپلماتيك رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور اين كشور است.
اردوغان طي سال‌هاي گذشته به صورت پيوسته و مستمر، رويكرد خصمانه خود را عليه همسايگان و دولت‌هاي پيرامون خود به نمايش گذاشته است. بگومگوهاي اردوغان و مكرون در هفته‌هاي گذشته در حالي كه از جانب اردوغان به اظهارات سخيف و طنزآميز تنزل پيدا كرده ا اما از سوي فرانسه به مطرح شدن تحريم‌هايي در نشست سران اتحاديه اروپا منتهي شد كه هر چند ممكن است اردوغان و اطرافيانش را هدف بگيرد اما در نهايت به مردم تركيه آسيب خواهد رساند كه در طول ساليان گذشته هزينه جاه‌طلبي‌هاي سياسي و شخصي اردوغان را پرداخت كرده‌اند.
تحريم‌هاي جديد اروپا عليه دولت اردوغان
اظهارات اردوغان در شرايطي بيان مي‌شود كه دولت تركيه در طول سال‌هاي گذشته به دليل تنش‌آفريني و دخالت‌هاي نظامي گسترده در مناطق پيراموني با مشكلات زيادي مواجه شده است. سران دولت‌هاي عضو اتحاديه اروپا، روز پنجشنبه در بروكسل تصميم گرفتند كه مجموعه‌اي از تحريم‌هايي عليه تركيه به دليل اقدامات خصمانه عليه همسايگانش در شرق مديترانه طراحي كنند. به گزارش يورونيوز جوزپ بورل هماهنگ‌كننده روابط خارجي اتحاديه اروپا، ماموريت دارد «تا زمان برگزاري اجلاس سران در ماه مارس» راه‌هايي براي اعمال و بسط تحريم‌ها عليه تركيه ارايه كند. قرار است در نشست بعدي سران اروپا در ماه مارس ۲۰۲۱ تحريم‌هاي جديد عليه دولتمردان آنكارا اعلام شود. اين اقدام دولت‌هاي اروپايي پس از آن صورت مي‌گيرد كه دولت‌هاي يونان و قبرس نسبت به اعزام كشتي‌هاي اكتشاف ذخاير نفت و گاز تركيه به آب‌هاي مورد مناقشه مديترانه، خواستار حمايت اتحاديه اروپا از تماميت ارضي خود شدند.
سفیر ترکیه به وزارت خارجه احضار شد
بعدازظهر روز گذشته نیز سفیر ترکیه به وزارت خارجه احضار شد تا مراتب اعتراض ایران به صورت دیپلماتیک به گوش ترکیه برسد. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه از احضار سفیر ترکیه در جمهوری اسلامی ایران در واکنش به اظهارات مداخله‌جویانه و غیرقابل قبول رئیس‌جمهور ترکیه در سفر به باکو خبر داد.
پاسخ نمایندگان ولی فقیه در شمال‌غرب به اردوغان
نمایندگان ولی فقیه در استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و زنجان در پی اظهارات اردوغان در باکو بیانیه‌ای مشترک صادر و اعلام کردند: در روزگاری که امت اسلامی به خاطر انواع عقب ماندگی‌های مفرط در موضوعات صنعتی، اقتصادی، تکنولوژی و ... در محاصره دشمنان کینه توز و انتقام‌جو قرار دارد ایجاد هرگونه تنش، اختلاف، بدبینی، تدابر و تنافر بین کشورها و ملت‌های اسلامی گناه نابخشودنی است. فن خطابه و اصول سیاست اقتضاء می‌کند که خطیب مطالبه خود را بعد از امکان سنجی دقیق بر زبان بیاورد تا وزن علمی، سیاسی و اجتماعی او تنزل نکند.
آقای اردوغان! خوش‌رقصی می‌کنی؟!
روزنامه کیهان با اعتراض شدید به سخنان اردوغان نوشت: رئیس‌جمهور ترکیه که تاریخ بلد نیست و برخلاف شعارها و ادعاهای ضد صهیونیستی‌اش، برای اسرائیلی‌ها خوش‌رقصی می‌کند، گویا کم‌حافظه و قدرناشناس هم هست و فراموش کرده که در کودتای 2016 ترکیه، اگر کمک ایران نبود، هیچ‌وقت نمی‌توانست شب کذایی 15 جولای 2016 را به صبح برساند!
روزنامه جوان در یادداشتی با تیتر «سلطان توهم» نوشت: رئیس‌جمهور جاه‌طلب ترکیه که با ماجراجویی‌های نظامی خود از شاخ آفریقا و مدیترانه گرفته تا قفقاز به دنبال تشکیل دولت متوهم خویش است، این بار نیم نگاهی کورکورانه به آذربایجان عزیز ایران داشته و با شعرخوانی تجزیه‌طلبانه خود در باکو که به خیال او مضمون آن به نقض تمامیت ارضی ایران و جدایی آذربایجان اشاره داشت، سعی کرد برای این منطقه هم در امپراطوری «نوعثمانی» خود جایی خیال‌پردازی کند.
رزونامه فرهیختگان هم در مطلبی با عنوان «یاشاسین ایران» نوشت: اردوغان برای فراموشی مشکلات داخلی خود دست به یک انتحار بزرگ در سیاست خارجی زد، اما اظهارات خارج از عرف رئیس‌جمهور ترکیه سبب وحدت بیشتر ایرانی‌ها شد.
واکنش چهره‌های سیاسی ایرانی به اظهارات اردوغان
رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام: «اگر آقای اردوغان از خواندن شعر ارس منظورش ایران بزرگ است، درست است. زیرا آذربایجان در قلب ملت ایران و در کنار برادران دیگرش از قوم، لر و کرد و بلوچ و عرب قرار دارد. اگر نظرش تکرار تجربه شکست‌خورده داعش در سوریه است، حرف غلطی است.»
آشنا، مشاور رئیس‌جمهور: «نتیجه تکیه بر مشاوره‌های شبه اندیشکده‌هایی چون ایرام بهتر از این نمی‌شود.»
رمضان‌زاده، سخنگوی دولت اصلاحات: «خلیفه عثمانی می‌گوید که دو سوی ارس را از هم به زور جدا کرده‌اند، باید به او گفت درست‌تر آن است که بگویی: باکو و بسیاری از مناطق اطراف آن را به زور از ایران جدا کرده‌اند.»
منوچهر مرادی، سفیر ایران در اوکراین: «احسنت! نظامی گنجوی شاعر بزرگ پارسی‌گوی ایران که برخی نابخردانه در پی مصادره او و دیگر مفاخر ایرانی هستند، چه زیبا می‌گوید: همه عالم تن است و ایران دل، نیست گوینده زین قیاس خجل/ چون ایران دل زمین باشد، دل ز تن به بود، یقین باشد.»
کامبیز مهدی‌زاده، داماد رئیس جمهور: آقای اردوغان؛ این را بدان کسی نمی تواند درباره آذربایجان به غلط صحبت کند و شعر بخواند و تاریخ را تحریف کند. تاریخ را با دقت بخوان و نقشه خوانی ات را قوی کن. غم تجزیه ی ایران ۲۰۰ ساله شد. آذربایجان سَرو سِر ایران است.
اظهارات اردوغان و دغدغه منافع ملي ایران
داوود هرميداس باوند، استاد حقوق بين‌الملل درباره اظهارات اردوغان و واکنش نسبت به اين موضوع به «آرمان‌ملي» مي‌گويد:
* اظهارات اردوغان بيشتر شبيه به يک شوخي بي‌مزه است. اولا که ماوراي ارس و اترک مرز‌ها مطرح هستند. رودخانه مگر گرفتني است؟ ارس مرز مشترک است، اين قرار نيست به کسي داده شود. به نظر مي‌آيد ترکيه به خاطر مشکلات بسياري که اين روزها با اتحاديه اروپا پيدا کرده است، تاجايي که حتي اردوغان مي‌گويد باکي از اينکه در اتحاديه اروپا نباشد، ندارد و خود را در مقابل اروپا قرار داده است، تلاش دارد تا با مطرح کردن مسائل ديگر مانند موضوع آذربايجان، مشکلات خودش را بي‌رنگ‌تر کند. از همين‌رو موضع‌گيري‌هاي بي‌ارتباطي چون آنچه دوروز پيش انجام داده است مي‌کند.
* شايد اردوغان هم‌اکنون به فکر حرف‌هاي تحريک‌آميز براي برخي واکنش‌ها باشد که مطمئنا به ثمر نخواهد نشست. همانطور که سوداي قدرتش و احياي امپراتوري نئوعثماني را فقط در خواب و خيال و عکس‌هاي روياپردازانه‌اش در کاخ مي‌گيرد باقي خواهد ماند. اساسا اردوغان نشان داده که چندان قابل اعتماد نيست؛ اين را در نشست آستانه در قبال سوريه نشان داد فراموش هم نکرديم که زماني حتي پنهاني و آشکار از داعش حمايت مي‌کرد. وي ادامه مي‌دهد: اما نکته قبول اين مطلب است که عده‌اي از مقامات ما در زمان جنگ از اين روند حمايت کردند. نکته بعدي اينکه امروز همان‌ها و يا برخي از مقامات و مسئولان در قبال اظهارات اردوغان از خود هيچ واکنش جدي نشان ندادند؛ مساله‌اي که مشخص مي‌کند برخلاف آنچه به نمايش درمي‌آيد برخي در حد مطلوب و مورد انتظار دغدغه منافع ملي ندارند.
سهم ما از توهمات اردوغان!
سردبیر روزنام همدلی هم درباره سخنان اردوغان نوشت:
* اردوغان گاه‌به‌گاه با تحریک بخشی از گسل‌های قومی و سیاسی منطقه - که خود به سبب بی‌تدبیری برخی از رهبران این بخش از جهان به انبار باروت تبدیل شده- سیاست‌های تفرقه‌افکنانه‌اش را دنبال می‌کند در اینکه رجب طیب اردوغان نیز بخشی از این بازی است و خود نیز اهدافی را دنبال می‌کند، شکی نیست؛ اما برای رد‌یابی انگیزه‌هایی که رئیس جمهور ترکیه را وادار به اتخاذ این مواضع می‌کند، باید در داخل نیز به دنبال مقصری بگردیم.
* نظام سیاسی و اجرایی کشور در شرایطی متاثر از تحریم‌های ظالمانه و جولان کرونا و البته برخی تنش‌های جناحی داخلی و مهم‌تر از همه تضعیف رابطه حاکمیت و مردم - که هم در حوادث آبان 98 و هم در آخرین انتخابات خود را نشان داد - در وضعیت خاصی قرار گرفته است که پیامهای متناقضی را به خارج ارسال می‌کند. یکی از این پیام‌ها این است که گویی دولت مستقر کاره‌ای نیست و دستگاه دیپلماسی کشور نماینده حاکمیت نیست. این امر این موضوع را به خارج و به‌خصوص همسایگان منتقل می‌کند که گویی نهادهای منتخب مردم ایران، محلی از اعراب ندارند و برای ارتباط با ایران باید با برخی نهادها و محافل خاص مذاکره کنند.
* مهم‌ترین پیامی که از این‌خرده‌پیام‌ها به خارج منتقل می‌شود، القای ضعف در حاکمیت است؛ همان که گروهک‌های تجزیه‌طلب، دولت‌های متخاصم و برخی همسایگان مزور را تشویق می‌کند تا به فکر اجرای منویات ذهنی خود در داخل ایران بیفتند؛ همان‌که طمع را در آنها تحریک می‌کند. در جریان یک آسیب‌شناسی بی‌طرفانه- ضمن مذموم دانستن سخنان اردوغان و لزوم ارسال یک پیام دندان‌شکن- حاکمیت جمهوری اسلامی و نهادهای تاثیر‌گذار باید بخشی از تقصیرات این زیاده‌گویی اردوغان را بر عهده بگیرند و برای جلوگیری از تکرار این مواضع از سوی دیگر متجاوزان و طمع‌کاران به خاک ایران، ابراز یک واکنش منسجم و محکم را در دستور کار قرار دهند.
