روند تحولات اخیر بازار ارز نشان می‌دهد، از ابتدای سال جاری نرخ ارز تقریباً به صورت مستمر و بدون عقب‌گرد، روند افزایشی در پیش داشت تا جایی‌که در اواسط مهرماه هر دلار آمریکا در بازار آزاد به 32 هزار و 600 تومان و هر قطعه سکه تمام بهار آزادی به 16 میلیون و 550 هزار تومان رسید و این گونه رکورد بیشترین میزان تضعیف ریال به ثبت رسید.
با وجود آنکه پیش‌بینی‌ها و سیاه‌نمایی سوداگران بازار ارز بر استمرار وضعیت موجود تا فتح قله‌های 40-45 هزار تومانی برای هر دلار آمریکا، استوار بود؛ از اواخر مهرماه 1399 بازار ارز تغییر جهت داد و هرچه روزشمار تقویم به 13 آبان‌ماه (انتخابات آمریکا) نزدیک‌تر می‌شد، ارز در کانال‌های پایین‌تری جا خوش می‌کرد؛ این در حالی بود که واسطه‌ها انتظار افزایش شدید نرخ ارز را در آستانه انتخابات آمریکا داشتند.
پس از انتخاب نامزد حزب دموکرات و شکست دونالد ترامپ در انتخابات 2020 ایالت متحده آمریکا، تقویت ارزش ریال شدت بیشتری پیدا کرد؛ تا جایی‌که نرخ فروش هر دلار آمریکا در صرافی‌ها به 23 هزار و 700 تومان هم رسید و خریداری در بازار ارز پیدا نمی‌شد.
پس از نزول تقریباً 30 درصدی نرخ ارز، بازار مجدداً روند صعودی به خود گرفت و تا کانال 27 هزار تومان پیش آمد. در این میان عده‌ای بانک مرکزی را مقصر گرانی دلار عنوان و اظهار داشتند: بانک مرکزی عامدانه نرخ ارز را بالا نگه می‌دارد. برخی از کارشناسان اما واردات با ارز متقاضی کالاهای رسوبی گمرکات را عامل افزایش نرخ ارز می‌دانستند و عده‌ای سقوط حدود 30 درصدی نرخ ارز ظرف 1 ماه را عامل جذابیت خرید ارز و صعود مجدد آن اعلام می‌کردند.
بانک مرکزی: فروکش انتظارات منفی!
واکنش سیاست‌گذار حوزه پولی و ارزی به این وقایع اما تأمل‌برانگیز بود؛ نخست آنکه بانک مرکزی با صدور اطلاعیه‌ای تعیین کف قیمتی ارز از سوی بانک مرکزی را ناشی از القائات غلط برخی از افراد سودجو دانست و اعلام کرد: برخی در صدد جبران زیان ناشی از فروکش کردن چشمگیر انتظارات منفی در بازار ارز کشور و متعاقباً سایر بازارها هستند.
در بخش دیگری از این اطلاعیه آمده است: برخی با انتشار اخبار و شایعات سعی در بر هم زدن چشم‌انداز کاهش ریسک‌های غیراقتصادی دارند تا به هر شکل ممکن از کاهش نرخ بازار جلوگیری کنند. نهادهای مسئول باید گروه‌هایی را که سعی دارند با ایجاد شایعات و القائات، نگذارند کام مردم از ایجاد فضای باثبات در اقتصاد کشور شیرین شود، شناسایی کنند.
هرچند در این میان تحلیل برخی از کارشناسان از استعداد ریزش بیشتر در بازار ارز حکایت داشت، اما عده‌ای نیز اقداماتی نظیر واردات کالاهای رسوبی گمرک با ارز متقاضی و محدودیت منابع ارزی با وجود استمرار تحریم‌ها را سرعت‌گیر ریزش بیشتر نرخ ارز می‌دانستند.
اما بررسی فعل‌وانفعالات اخیر بازار ارز حاکی از تمایل نرخ‌ها به حرکت در مسیر کاهشی با وجود استمرار برخی فشارها بر نرخ ارز دارد. این مهم حاکی از شکنندگی نرخ ارز در کانال‌های فعلی با گشایش‌های احتمالی پیش‌رو و تقویت طرف عرضه ارز در بازار است. اتفاقی که هرچند کالاهای احتکار شده را روانه بازار می‌کند، چندان به مذاق سوداگران خوش نیامده و با وجود مقاومت این عده، حباب دارایی‌ها در مسیر تخلیه بیشتر قرار دارد.
جدیت در رعایت ضوابط پول‌شویی توسط بانک‌ها
پس از صدور اطلاعیه بانک مرکزی مبنی‌بر تداوم روند نزولی در بازار ارز، چهارشنبه 21 آبان‌ماه نیز رئیس‌کل بانک مرکزی در نشست دوره‌ای با مدیران عامل بانک‌ها و موسسات اعتباری با تاکید بر ضرورت رعایت همه جانبه ضوابط مبارزه با پول‌شویی اعم از سقف‌های مجاز تراکنش و هویت سنجی مشتریان توسط بانک‌ها، گفت: معاملات شبانه و فردایی در بازار ارز یکی از عوامل مهم افزایش نرخ است. امیدوارم با افزایش همکاری شبکه بانکی و نهادهای امنیتی و اطلاعاتی، تراکنش‌های غیرمجاز بانکی شناسایی و از آنها جلوگیری شود.
بر اساس آنچه مطرح شد، اهمیت اجرای دستورالعمل‌های مقابله با پول‌شویی از سوی بانک‌ها، افزایش حساسیت بانک‌ها در تأیید تراکنش‌های ریالی (که منشأ شکل‌گیری تخلف اقتصادی است) و همچنین تشدید مقابله با سوداگران ارزی در بازارهای شبانه و فردایی از سوی دستگاه‌های نظارتی از اهم خواسته‌های اخیر بانک مرکزی برای تقویت نظارت و مدیریت بازار ارز به شمار می‌رود.
با وجود اراده سیاست‌گذار مبنی‌بر کنترل گردش ریال و چشم‌انداز نزولی بازار، همچنین افزایش ریسک دلالی ارز به واسطه تشدید اقدامات نظارتی، سوداگری در بازار ارز و طلا از سکه افتاده و معامله‌گران انتظار افت بیشتر نرخ‌ها را می‌کشند.
گفتنی است، پس از افت‌وخیزهای اخیر در بازار ارز، در ساعات پایانی روز چهارشنبه 28 آبان‌ماه، هر دلار آمریکا در بازار آزاد 25 هزار و 770 تومان و هر یوروی اروپا 30 هزار و 450 تومان به فروش می‌رسید. همچنین هر قطعه سکه بهار آزادی با کاهش حباب ناشی از نبود تقاضا، به کمتر از 11 میلیون و 750 هزار تومان کاهش یافت.
فعالان بازار معتقدند، با توجه به یک دوره صعود بسیار شدید نرخ‌ها در 3 سال اخیر و چشم‌اندازهای مثبتی همچون افزایش صادرات محصولات نفتی و غیرنفتی، افزایش قیمت نفت و تقویت احتمال گشایش روابط بین‌المللی سرمایه‌گذاری در بازار ارز و طلا از رونق افتاده و شاهد آن را ترکیدن حباب سکه و چسبیدن نرخ اسکناس ارز به نرخ‌ها در سامانه نیما می‌دانند.
