روز اول هفته گذشته گرچه با شایعه استعفای رییس کل بانک مرکزی شروع شد، اما همتی رییس کل ماند، دستور تزریق دلار به بازار را داد، به عراق سفر کرد و به این ترتیب نرخ دلار که برای اولین بار به ۳۳ هزارتومان رسیده بود، به کانال ۳۱ هزارتومان بازگشت. دامنه نوسان دلار نیز که در اول هفته به هزارتومان رسیده بود، همچنان حول و حوش ۲۰۰ تومان می‌چرخد. در معاملات روز چهارشنبه هر دلار با قیمت ۳۱ هزار و ۵۰۰ تومان قیمت خورد که تقریبا نسبت به دو روز قبل خود ثابت مانده است. ثبات چند روزه قیمت ارز آن هم در روز‌هایی که پیش‌بینی‌ها حول جهشی‌ماندن نرخ می‌چرخید، شوک بزرگی به بازار بود که فعالان اقتصادی را به آینده ارز امیدوار کرد. اما بازار ارز همچنان با نگرانی‌ها و ابهام‌های خاص خود مواجه است، از جمله اینکه بانک مرکزی از عرضه روزانه ۵۰میلیون دلار به بازار ارز خبر داد و در هر زمان دیگری همین خبر کافی بود تا جهش قیمت‌ها در بازار عوض شود، اما هنوز این اتفاق در بازار ارز ایران اتفاق نیفتاده و این عرضه محرک قوی برای پایین آمدن قیمت دلار نبود.
معاملات دلار روز یکشنبه هفته گذشته با افزایش ۶۰۰ تومانی نسبت به روز شنبه، برای اولین بار وارد کانال ۳۲ هزارتومان شد، اما این نرخی نبود که در بازار تثبیت شود؛ روز دوشنبه نرخ دلار به ۳۰هزارتومان بازگشت. اما میان این رفت و آمد‌ها چه اتفاقاتی در پشت صحنه بازار رخ داد؟
نقطه شروع ماجرا را از نقطه‌ای فرض بگیریم که نرخ دلار به بالای ۳۰ هزارتومان (یک هفته پیش) رسید و بانک مرکزی که تا قبل از آن کج‌دار و مریز فقط در اظهارنظرات شفاهی اطمینان بازگشت ثبات به بازار ارز می‌کرد، اما در عمل به گفته کارشناسان کاملا منفعلانه عمل می‌کرد، دست به کار شد و اعلام کرد روزانه ۵۰میلیون دلار به بازار ارز تزریق خواهد کرد. همه این اتفاقات در همین دو هفته اخیر افتاد. به نظر می‌رسد، نرخ بالای ۳۰ هزارتومان دلار برای بانک مرکزی یک خط قرمز بوده و قیمت دلار از خط قرمز سیاست‌گذار عبور کرده است.
روزهای ابتدایی هفته جاری خبر از شدت‌گیری خیز افزایش قیمت دلار می‌داد، روز شنبه دلار ۲۰هزار و ۷۰۰ تومان معامله شد و روز یکشنبه با افزایش ۶۰۰ تومانی از حوالی ۳۱ هزار و ۳۰۰ کار خود را آغاز کرد و تا نیمه روز ۳۲هزارتومان نیز معامله شد. سفته‌بازان و سوداگران بازار آزاد هم که سودشان در نوسانات دامنه تغییر قیمت دلار است، سعی کردند با پراکندن یک شایعه به نوسان قیمت دامن بزنند؛ «رییس کل بانک مرکزی استعفا کرد.». این خبری بود که در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌چرخید. نوسان‌گیران سعی کردند با مانور تبلیغاتی مبنی بر اینکه عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک‌مرکزی در دفتر محمود واعظی استعفای شفاهی داده است، نرخ دلار را افزایشی نگه دارند. این شایعه منبع مشخص و معتبری نداشت و پیگیری‌های رویداد۲۴ هم نشان می‌داد که استعفایی صورت نگرفته است. با این حال، در ساعات ابتدایی روز نوسان‌گیران با انتشار این خبر کمی هیجان قیمت‌ها را بالا بردند.
این شایعه‌پراکنی دقیقا در زمانی انجام شد که احتمال اتخاذ سیاست جدید بانک مرکزی برای مهار افزایش قیمت ارز می‌رفت. زمزمه‌هایی از افزایش عرضه ارز توسط بانک مرکزی به گوش می‌رسید، اما هنوز اطلاع رسمی پیدا نکرده بود تا بالاخره بانک مرکزی اطلاعیه آن را در سایت خود منتشر کرد.
روز یکشنبه بانک‌مرکزی با انتشار خبری، افزایش احتمالی عرضه ارز را تایید کرد. بیانیه بانک‌مرکزی اهمیت زیادی برای بازار داشت، چرا که نشان می‌داد این نهاد به‌صورت هفتگی قصد دارد ۳۰۰ میلیون دلار در بازار عرضه کند. تاکنون سابقه نداشته است که سیاست‌گذار با این حد از شفافیت از میزان عرضه ارز خود رونمایی کند. تا قبل از این معمولا بانک مرکزی به‌صورت پشت پرده در بازار مداخله می‌کرد و هیچ زمان هم عنوان نمی‌شد که میزان این عرضه به چه صورت و در چه اندازه‌ای بوده است. حالا بانک مرکزی با اعلام میزان سطح عرضه ارز و تاریخ ورود به بازار، سطح شفافیت خود را بالاتر برد و هم زمان به بازار فرصت داد که خود را با شرایط جدید هماهنگ کند.
در کنار تمامی این‌ها اتفاق دیگری نیز تاثیرگذار بود و البته تاثیر بیشتر آن را می‌توان در روزهای آینده مشاهده کرد و آن هم سفر رییس کل بانک مرکزی به عراق است.
کارشناسان یکی از مهم‌ترین عواملی که در توضیح رشد شتابان نرخ ارز در ماه‌های اخیر عنوان می‌کند، کمبود مضاعف ارز ناشی از شیوع ویروس کرونا و بسته شدن مرزهاست. بسیاری از صادرات ایران در روزهای تحریم به کشور‌های همسایه بوده و بعد از کرونا عملا این مراودات مختل شده است. روز دوشنبه همزمان با آغاز عرضه روزانه بانک مرکزی به بازار، رییس کل بانک مرکزی به عراق سفر کرد. در پی همین سفر این سوال پررنگ شد که آیا همتی می‌تواند منابع ارزی ایران در عراق را به کشور بازگراند؟
طی ماه گذشته، رئیس‌کل بانک مرکزی عراق و مدیرعامل بانک تجارت عراق (TBI) تغییر کردند؛ این دو تغییر مهم می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای بازگشت منابع ارزی ایران که در کشور عراق مسدود شده است. مصطفی غالب مخیف، رئیس بانک مرکزی و سالم چلبی، مدیرعامل بانک تجارت عراق TBI شدند؛ منابع بانکی معتقدند تغییرات اخیر در بدنه بانکی کشور عراق می‌تواند در وصول منابع بسیار زیاد بانک مرکزی در عراق مؤثر باشد. همتی همچنین پیش از این و پس از سفر به عراق اعلام کرده بود: «از منابعی که در کشور عراق داریم برای خرید کالا‌های غیرتحریمی و اساسی استفاده می‌کنیم.» این درحالی است که بر اساس قرارداد ایران و عراق، عراقی‌ها موظف هستند پول گاز را با یورو و پول برق را با دلار به ایران پرداخت کنند، اما با آغاز روند جدید تحریم‌ها عراقی‌ها اعلام کردند امکان پرداخت دلار را ندارند و پیشنهاد پرداخت با دینار را مطرح کردند و حالا مسئله دینار هم مطرح نیست و ایران قرار است کالای اساسی بخرد.
اما این موضوعات در توافقات با رئیس قبلی بانک مرکزی عراق بوده است. حالا باید منتظر بود و دید آیا همتی می‌تواند موافقت رییس جدید بانک مرکزی عراق را جلب و پول‌های بلوکه شده ایران را به صورت دلار و یورو آزاد کند. گفته می‌شود ایران حدود ۱۲ میلیارد دلار صادرات به عراق انجام داده و سه میلیارد دلار آن هنوز تسویه نشده است.
به گفته رئیس کانون صرافان، آزادسازی منابع بلوکه‌شده ایران کمک شایانی به تامین منابع مالی بانک مرکزی جهت تامین نیاز‌های ارزی کشور در بخش‌های مختلف خواهد کرد و بر همین اساس، آزادسازی منابع بلوکه شده ایران در عراق، خبر مساعد و خوبی است و می‌توان امیدوار بود که دسترسی به منابعی که آزاد شده می‌تواند در تعدیل نرخ ارز و افزایش اعتماد فعالان و خریداران در بازار ارز کمک کند.
