با وجود آتش بسی که با تلاش روس ها منقعد شد، آذربایجان و ارمنستان همچنان در حال جنگ با یکدیگرند.
مهسا مژدهی: سومین هفته از جنگ میان آذربایجان و ارمنستان در حالی به پایان می رسد که از شدت درگیری ها کاسته نشده است. این نخستین باری نیست که این دو کشور همسایه بر سر منطقه قره باغ با یکدیگر تبادل آتش می کنند اما موضوع این بار جدی تر از هر زمان دیگری است و تعداد کشته شدگان و مجروحین و خرابی هایی که به بار آمده نشان از سخت بودن دستیابی به آتش بس دارد.
با این حال دو طرف با پیشنهاد روسها روز هجدهم مهرماه به گفتگو با یکدیگر نشستند. قرار بود آتش بس ایجاد شود اما با تداوم حملات، عملا این اتفاق منتفی شد و جنگ ادامه یافت.
مذاکره میان سه کشور آذربایجان، روسیه و ارمنستان در مسکو روز جمعه با وساطت شخص پوتین برگزار شد که از دو طرف دعوت کرده بود تا برای رسیدن به یک نتیجه بر سر میز گفتگو بنشینند. نشست آنقدر طولانی شد که رسانه ها از دست سیاستمداران کلافه شده بودند و بالاخره بعد از ده ساعت، جلسه مذاکره با خبر آتش بس به پایان رسید. موضوع قره باغ، اتفاق تازه ای نیست و در بیست و شش سال گذشته این زخم همیشه باز بوده است. از زمان پایان جنگ در 1994، به بعد این نخستین بار است که درگیری ها با کشته شدن صدها نفر و کشیده شدن پای غیرنظامیان به میان کشته شدگان، تا این اندازه بالا گرفته است.
مفاد آتش بسی که پوتین تدارکش را دیده بود، محدود به نظر می رسید و تنها شامل چهار بند پایه‌ای بود که مشمول تبادل زندانیان جنگی و لزوم مذاکرات بیشتر در چارچوب گروه مینسک می شد.
این ماجرا در حالی شکل گرفت که بر خلاف خواسته آذربایجان و قواعد بین المللی ارمنستان حاضر به تخلیه نواحی از مرزهای این کشور نشده است. ارمنستان بابت شهروندان ارمنی و زندگی آنان در مناطق مرزی نگران است و آذربایجان هم می خواهد شهرهای خود را پس بگیرد. پس از آتش بسی که در سال 1994 بین دو کشور برقرار شد، گروه مینسک که در سال ۱۹۹۲ توسط کنفرانس امنیت و همکاری در اروپا ، برای تشویق حل و فصل صلح آمیز و مذاکره شده برای درگیری میان آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ ایجاد شده بود، نتوانست دو طرف را به ایجاد یک صلح وادار کند یا حداقل آنها را به پیروی از قطعنامه های سازمان ملل تشویق کند.
ناتوانی گروه مینسک موجب شد تا روس ها پادرمیانی کنند و خواهان مذاکره دو طرف شوند. از آن سو هم نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، با آغاز رایزنی ها برای خاتمه درگیری ها، روز سه‌شنبه پیش در مصاحبه ای با خبرگزاری فرانسه گفته بود که دولتش حاضر است که در صورت موافقت جمهوری آذربایجان با اعطای امتیازات متقابل، به‌منظور حل‌وفصل درگیری‌های نظامی اخیر در منطقه ناگورنو-قره‌باغ امتیازاتی به جمهوری آذربایجان بدهد. این موضوع باعث شده بود تا بسیاری حدس بزنند که آتش بس شکل گرفته در مسکو، جدی گرفته شود. اما دو ساعت بعد از آغاز آتش بس، شلیک یک راکت به گنجه و کشته شدن 9 شهروند غیرنظامی، اوضاع را دوباره بهم ریخت.
گنجه دومین شهر بزرگ آذربایجان بوده و از اهمیت بسیاری برخوردار است. این اتفاق آتش بس را منتفی کرد و باعث شد تا وزیرخارجه ارمنستان دوباره به مسکو برگردد و بر سر آتش بسی مجدد اقدام کند. اما هنوز مشخص نیست که آذربایجانی ها هم بخواهند با وجود حملات راکتی و عدم بازپس گیری مناطق مورد نظر، دوباره تن به آتش بس دهند یا نه. اما ارمنستان به لاوروف و پوتین چشم امید بسته تا بتوانند مناطق مورد نظر خود را حفظ کنند. بیانیه وزارت خارجه روسیه به مذاکره با حضور روسای گروه مینسک اشاره کرده که به معنای مذاکراتی پنج‌جانبه با حضور آذربایجان، ارمنستان، روسیه، آمریکا و فرانسه خواهد بود. اما مشخص نیست با شرایط فعلی چنین مذاکراتی در چه زمانی آغاز شوند.
هرچند آذربایجان و ارمنستان به دنبال خواسته های سرزمینی خود در منطقه قره باغ هستند، اما بازیگران خارجی، از این جنگ توقعات دیگری دارند. انتشار خبر حضور تکفیری ها در این درگیری ها از یک سو و دخالت رژیم صهیونیستی از سوی دیگر و بی عملی گروه مینسک باعث شده تا بسیاری از ناظران بگویند، منطقه قره باغ حتی اگر باز هم آتش بسی صورت بگیرد، در آینده خطرساز خواهد بود. آتش بس به معنای این است که دو طرف برای مدتی به خاطر مذاکرات، دست از حملات خود می کشند. تجربه نشان داده که چنین وضعیتی میان آذربایجان و ارمنستان بسیار ناپایدار است و در هر زمان می تواند دوباره به درگیری بیانجامد.
تجربه گروه مینسک نشان داده که رسیدن به یک صلح در این ناحیه کار ساده ای نیست. کارشناسان می گویند خود گروه مینسک هم نخواسته آن طور که باید و شاید خود را درگیر این دو کشور کند اما با باز شدن پای بازیگران فرا منطقه ای، نگرانی ها بابت اینکه زمین بعدی برای جنگ پس از افغانستان، سوریه و عراق، ناحیه مورد مناقشه میان ارمنستان و آذربایجان باشد، بالا گرفته است. از آن سو حمایت روسیه از ارمنستان و حمایت ترکیه از آذربایجان باعث شده تا تعادل بر هم خورده و اختلافات رنگ جدی تری به خود بگیرند.
کشته شدن 400 نفر در طول کمتر از سه هفته نشان می دهد که این منطقه پتانسیل بالایی برای درگیری های گسترده دارد و اگر بازیگران بی طرف پا در میانی نکنند، آتش جنگی که در مهرماه 1399 به راه افتاد، می تواند دامن این دو کشور را بگیرد.
این تنها اروپائی ها نیستند که به خاطر دو خط گاز و نفتی که از جمهوری آذربایجان به اروپا می رود و از نزدیکی مناطق مورد مناقشه عبور می کند، نگرانند. بحران بین المللی که می تواند در پی این جنگ در قره باغ رخ دهد، بسیاری از کشورها را نگران کرده. از سوی دیگر برای ایران موضوع علاوه بر نگرانی از ایجاد جنگی تازه، موضوع هم مرز بودن با هر دو کشور هم مطرح است. تهران از ابتدای این درگیری ها با اتخاذ موضع بی طرفی دو طرف را به صلح و سازش فرا خواند.
هفته پیش ایران اعلام کرد که طرحی را برای قره باغ آماده کرده است. سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه در مورد این طرح گفته بود: ایران از روز اول به همه طرف‌ها اعلام کرد که مسیر نظامی برای حل و فصل این منازعه چند دهه‌ای وجود ندارد. ما مجدداً ضمن احترام به تمامیت ارضی آذربایجان و خروج نیروها از شهرهای اشغالی، تاکید می‌کنیم که باید هرچه زودتر توقف درگیری‌های نظامی برای آغاز گفتگوهای سیاسی فراگیر و زمان‌دار اتفاق بیافتد. ایران در این زمینه طرحی را آماده کرده است که این طرح در چارچوبی که عرض کردم با جزئیات آماده شده است که با مشورت هر دو طرف موضوع و همچنین همسایگان و دولت‌های منطقه پیگیری خواهد شد.
ناظران می گویند طرح ایران مشتمل بر مواردی چون ایجاد آتش بس و خروج ارمنستان از 7 ناحیه در جمهوری آذربایجان است و بر ایجاد صلح و تامین منافع دوطرف تمرکز دارد. از سوی دیگر پارلمان منطقه قره باغ که از سوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته نمی شود از ایران، روسیه و ارمنستان درخواست کرده که مرکز مشترکی برای مبارزه با تروریسم تشکیل دهند. به نوشته اسپوتینیک در این بیانیه با تاکید بر صلح و امنیت بین المللی و همکاری مفید میان کشورهای منطقه برای مقابله با تروریسم، ادعا شده است که برخی تروریست های بین المللی و مجموعه های تندرو از سوریه و عراق و لیبی به کمک ترکیه وارد این منطقه شده اند.
از سوی دیگر سید عباس موسوی سفیر کشورمان در جمهوری آذربایجان درباره نقض آتش بس در منطقه قره باغ نوشت: ایران از نقض آتش بس از سوی جمهوری آذربایجان و ارمنستان متاسف است و حمله به غیرنظامیان و مناطق مسکونی را محکوم کرد.
موسوی در ادامه اظهار کرد: ایران آمادگی اش برای تسهیل مذاکرات میان طرف های در جنگ را بر اساس قوانین بین‌المللی، احترام به تمامیت ارضی و تخلیه مناطق اشغال شده اعلام می دارد.
موضع ایران در مورد جنگ قره باغ روشن است، تهران بدون اینکه طرف هیچ یک از دو طرف را بگیرد بر اصل بی طرفی پافشاری کرده و اهمیت آتش بس و رسیدن به یک راه حل نهایی را دنبال می کند که در آن اختلافات مرزی بین اذربایجان و ارمنستان، دیگر آتش زیرخاکستر نباشد و دو طرف بر اساس اصول و قواعد بین المللی موضوع را حل کنند.
