به گزارش تیترشهر : پرونده ثبت جهانی خوشنویسی ایران در میراث ناملموس یونسکو سال 2022 در یونسکو بررسی می‌شود. این در حالی است که چندی پیش رسانه‌های کشور ترکیه از ارسال پرونده هنر خوشنویسی اسلامی برای ثبت به عنوان میراث ناملموس یونسکو در سال 2020 اخباری را منتشر کردند.
در همین راستا یدالله کابلی در گفت و گو با هنرآنلاین با اشاره به نقش بنیادی سازمان جهانی یونسکو در ثبت و ضبط آثار فرهنگی و هنری گفت: مسئولیت اصلی این سازمان ایجاد تعامل و تفاهم و نشر فرهنگ ملت‌های گوناگون جهان برای استقرار آزادی، امنیت و ایجاد صلح میان کشورهای عضو است و بی‌تردید این موسسه فرهنگی عظیم در نگرش‌های کلان بن‌مایه‌های فرهنگی و معاریف کشورهای متمدن، دارای کارشناسان و پژوهشگران بسیاری است که نسبت به تاریخ و تمدن هر سرزمین آگاه هستند.
کابلی ادامه داد: همینطور مورخین و محققین و وقایع‌نگارانی که در اقصی نقاط جهان و موزه‌های کشورهای متمدن با نام معتبر و تاریخی ایران و ایرانی آشنایی کامل دارند، در پژوهشکده‌های خود با پیشینه درخشان و دست آوردهای عظیم این ملت در بسیاری از عرصه‌های علمی و فرهنگی و تاریخی روبه‌رو بوده‌اند و آنچه شرق‌شناسان برجسته جهان در گزارشات خود آورده‌اند حاکی از نقش موثری است که این سرزمین گهر خیز در گسترش و ساختار فرهنگ و تمدن جهانی به خود اختصاص داده است. هنر و فرهنگ در سرزمین ما نهادینه بوده و ایرانی‌ها در هر دوره‌ای فرصتی یافته‌اند در عرصه هنرهای گوناگون با دستاوردهای بسیار ارزشمندی روبه‌رو بوده‌اند.
او درباره سابقه خطوط ایرانی و اسلامی در ایران گفت: کسانی که در حوزه شرق‌شناسی و فرهنگ و هنر ایران پژوهش می‌کنند با هنر قدسی خوشنویسی ایران که نقش بسیار گسترده‌ای در ثبت و ضبط مفاهیم اخلاقی و اجتماعی و تاریخی داشته است روبه‌رو می‌شوند. هنری که تا پیش از صنعت چاپ هر اثر ارزشمند ادبی یا تاریخی توسط هنرمندان چیره‌دست و نامدار این سرزمین محفوظ و مصون شده و ترویج یافته است. این هنر دیرینه با قریب هزار و چهار صد سال تاریخ پیدایش خود در انواع قلم‌های کوفی، نسخ، ثلث، محقق، ریحان، تعلیق تا قرن هفتم و قلم نستعلیق و شکسته تا قرن یازدهم، با سیر تحول و تطور روبه‌رو بوده و در هر دوره‌ای بنا به ضرورت موضوع و کاربرد زمان و مکان طراحی شده و نمونه‌های بسیار متنوع و زیبای آن در فرم‌های قطعه‌پردازی‌های بسیار فاخر و مرقعات بسیار متنوع و کتاب‌آرایی‌های سحرانگیز و کتیبه‌های شکوهمند، گنجینه عظیمی از ذوق و نبوغ استادان بزرگ و صاحب نام این سرزمین و این ملت هوشمند با رنج و ریاضت و سیر و سلوک بسیار به یادگار مانده است و هر بخشی و دوره‌ای با گنجینه‌های ذی‌قیمت و درخشان زینت‌بخش کتابخانه‌های معتبر و موزه‌های عظیم ایران و جهان شده است. بنابراین اگر کسی بخواهد ریشه‌های انواع خطوط را بررسی و شناسایی کند به راحتی می‌تواند با حقیقت روبه‌رو شود.
این خوشنویس ادامه داد: در کتابخانه آستان قدس رضوی قرآن‌هایی از قرن یک تا شش قمری داریم که به انواع خطوط کوفی نوشته شده‌اند. ۴۵ نوع خط کوفی وجود داشته که گونه‌هایی به صورت تحریری در کتابت به کار رفته و بخش‌هایی به صورت طراحی و تزیینی برای تزیین سر سوره‌های قرآن و یا ابنیه تاریخی و بیشتر در کتیبه‌ها و محراب‌های مساجد از آن استفاده شده است. این خط بیش از ۵ قرن دوران طلایی خودش را داشته و تعداد زیادی قرآن به خط کوفی در ایران نگارش شده است. اگرچه بعضی کشورهای اسلامی مدعی تحول این خطوط هستند ولی ما در زمینه خطوط اسلامی نیز می‌توانیم مدعی باشیم.
کابلی با اشاره به سابقه دیرین کتابت قرآن در ایران گفت: در سال ۱۳۸۰ به کوشش محقق و پژوهنده ارجمند شادروان سیدمحمد باقر نجفی شوشتری با بیست‌وپنج سال کوشش در راه شناسایی قرآن‌های نفیس ایرانی در موزه‌ها وکتابخانه‌های معتبر ایران، قرآنی را به چاپ رساند با نام"هزار سال مصحف ایران" که این اثر جاودانه از ۱۸۶ جلد از نفیس‌ترین قرآن‌ها گردآوری شده که در طول هزار سال توسط کاتبان و مذهبان این دیار گهرخیز با دنیایی از عشق و ایمان کتاب‌آرایی شده است. به صورتی که هر چند آیه از یکی از این قرآن‌ها تصویربرداری شده که در تاریخ نشر این هنر قدسی خوشنویسی در جهان مانند ندارد. این مجموعه در شهر کلن آلمان به نفیس‌ترین صورت ممکن به زیور چاپ آراسته شده است. این کتاب یکی از عظیم‌ترین مجموعه‌های هنری تاریخ جهان است. در این کتاب ترتیب صفحه‌آرایی به ترتیب پیدایش قلم‌ها و خطوط است که مشتمل بر خطوط کوفی، محقق، ریحان، نسخ و حتی شکسته نستعلیق وجود دارد و جهانی از معنا و عشق و زیبایی و معرفت گرد هم آمده‌اند که همه و همه در تقدیس ذات زیبایی و حضرت احدیت به سر پنجه استادان پاک‌نهاد صورت اتمام یافته است.
او با بیان اینکه خوشنویسان کم‌نظیر تاریخ خوشنویسی ایران آثار دیگری هم به شکل هزاران قطعه مرصع را در قلم‌های دیگر خلق کرده‌اند، افزود: ما هنرمندان بسیار برجسته‌ای در خطوط مختلف داشتیم که حتی در نشر و گسترش خطوط ایرانی در سایر کشورهای اسلامی نقش مهمی داشتند و جزء سر قله‌های اقلام محقق، ریحان و ثلث بودند. همانند احمد سهروردی، عبدالله صیرفی، علاالدین تبریزی، علیرضا عباسی در ثلث و رقاع و احمد نیریزی در نسخ. نمونه ثلث جلی علیرضا عباسی در اماکن متبرکه و مساجد خراسان دیده می‌شود و قرآن بایسنقری متعلق به قرن نهم هجری نیز از نمونه‌های درخشانی است که در حمله نادر ورق ورق و غارت شد و تعدادی از این اوراق هم اکنون در موزه‌های دنیا و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شود.
کابلی با اشاره به چند قلمی بودن خوشنویسی در ایران گفت: پیدایش خط نستعلیق در ایران به مرور شکل گرفته وگرچه تذکره‌نویسان پیدایش آن را قرن هشتم و به دست میرعلی تبریزی دانسته‌اند ولی در سفری تحقیقی به ایالت بوستون امریکا من در کتابخانه "براوون"دانشگاه هاروارد نمونه‌ای از یک کتاب متعلق به خط قرن هفتم دیدم که خط نستعلیقی بود که هنوز صورت تکاملی نداشت. لذا وقتی هنرمندی یک هنر را به نقطه کمال می‌رساند آن هنر یا آن خط به نام او ثبت می‌شود و در قرن هشتم این اتفاق توسط میرعلی تبریزی رخ داد و خط نستعلیق به نام او ثبت شد. در قرن ۹ جلوه‌های بسیار درخشانی از این خط پدیدار شد و یکی از کسانی که جلوه‌های درخشانی از خط نستعلیق را صورتی تازه بخشید سلطانعلی مشهدی است. میرعلی هروی نیز از زبدگان تحول قلم نستعلیق به شمار می‌رود که خوشبختانه در کتاب بسیار نفیسی به نام "باغ طرب" به همت آقای مهدی زارع‌دار در انتشارات رواق هنر نمونه‌هایی درخشان از این هنرمند برجسته تاریخ خوشنویسی منتشر شده است. سیر تکامل خط نستعلیق با هنرمندانی مانند شاه محمود نیشابوری و باباشاه اصفهانی که جزء سرآمدان قلم کتابت بودند و نیز شاگردان شاخص آنها ادامه پیدا کرده و سرانجام در قرن دهم و اوایل یازدهم توسط میرعمادحسنی با کثرت آثار او در قطعه‌پردازی به قدری درخشان و تابنده شد که از مرزهای ایران گذر کرد و علاقه‌مندان قلم نستعلیق در کشورهای دیگر پیروی قلم میرعماد را کردند.
کابلی ادامه داد: ایران کشوری است که چنین مجموعه عظیمی از خوشنویسی را در این ابعاد گسترده به خود اختصاص داده است و مجموعه‌های ارزشمندی از این هنر به عنوان میراث معنوی ایران در گنجینه‌های دنیا وجود دارد. شاید از هزاران اثر درخشانی که در اقصی نقاط جهان نگهداری می‌شود بتوان به مجموعه هنری ایران در مصر به تحقیق مرحوم نجفی شوشتری نام برد که در کتابی ۷۶۰ صفحه‌ای نشان می‌دهد که این سرزمین چه گستره عظیمی از آثار هنرمندان ایرانی را به خود اختصاص داده است. عالی‌ترین مرقعات خوشنویسی حضرت میرعماد در موزه سن پترزبورگ روسیه نگهداری می‌شود و یا ۱۷ هزار اثر خوشنویسی ما در شبه‌قاره هند وجود دارد. معادل همین مجموعه در کتابخانه ملی فرانسه یا موزه‌های ملی انگلیس، ترکیه و... قرار دارد. ما صاحب عالی‌ترین کرسی‌های تاریخی و فرهنگی هستیم. مسجدی در سمنان مربوط به قرن چهارم هجری کتیبه‌ای به خط کوفی دارد که در آن هرکدام از گره‌های موجود در الف‌ها دارای یک نقش است. این نشان می‌دهد که هنرمندان ایرانی به قدری در زیبایی‌شناختی بی‌نظیر بودند که قرن‌ها پیش از بروز و ظهور ترکیبات گرافیک، عالی‌ترین نمونه‌های آن را در یک کتیبه به وجود آورده‌اند. با چنین گستردگی که در خوشنویسی ایران وجود دارد حال چگونه ممکن است سرزمینی مدعی شود که می‌تواند این اقلام را به نام خودش ثبت کند؟
این هنرمند افزود: بی‌تردید کشور ما به عنوان مظهر و چشمه و سرزمینی که بیشترین دستاورد را در هنر خوشنویسی به خود اختصاص داده است باید مظهر گسترش و نمایش و جشنواره‌های جهان خوشنویسی باشد، نه اینکه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که یک اثر فرهنگی و هنری حتی با قدمت ۱۰۰ ساله در کشور آنها دیده نمی‌شود بخواهند مرکز ارتباطات و معرفی این هنر شوند. این مسئله باعث می‌شود که ما با یک فاجعه تلخ تاریخی مواجه شویم. امروزه حتی در جشنواره بزرگ خوشنویسی که موسسه ارسیکا در کشور ترکیه با حمایت عربستان برگزار می‌کند، بیشتر برگزیدگان نمونه‌های مختلف خطوط در این جشنواره استادان جوان و پویای ایرانی هستند که با داوری همان کشورهای اسلامی انتخاب می‌شوند. این موضوع نشان می‌دهد که هنر خوشنویسی نه تنها درگذشته تاریخ ایران جایگاه مهمی داشته است، بلکه امروز هم انجمن خوشنویسان ایران در چارگوشه کشور مصدر خدمات شایسته‌ای در نیم قرن گذشته تا به حال بوده و هنرمندان طراز اول ایرانی هنر خوشنویسی را میراث‌داری می‌کنند و نقش مهمی در گسترش این هنر دارند.
کابلی ادامه داد: متاسفانه مسئولین فرهنگی و متولیان هنری کشور بیشتر در پی سیاست‌زدگی بوده و در حفظ این هنر معنوی و دیگر هنرهای مستظرفه اهمال کرده‌اند. بسیاری از آثار هنری درخشان این عصر از مرزها خارج شده و کشورهای دیگر با قیمت‌های کلان هنرمندان درجه اول معاصر را به سمت خود سوق می‌دهند. بیشتر هنرمندان نیز به دلیل بی‌حرمتی یا بها ندادن به یک عمر تلاش‌شان، جلای وطن می‌کنند. وقتی در جشنواره‌های خارجی شرکت می‌کنیم می‌بینیم هنرمندان ترکیه یا دیگر کشورها با چنان مدیریت کلانی حضور پیدا می‌کنند که به خوبی معرفی می‌شوند، در حالی که کشور ما چنین برنامه و حمایتی از هنرمندان ایران ندارد. شرایط نامطلوب تا به حدی است که در جشنواره‌های مذهبی یا همایش‌های آیینی نیز با این کم‌توجهی روبه‌رو هستیم و جایزه‌های خوشنویسی یا خیلی از هنرهای ملی با کمترین مبالغ روبه‌روست که جای تاسف بسیار است.
این هنرمند افزود: جشنواره جهانی خوشنویسی سال‌ها پیش در ایران آغاز به کار کرد و قرار بود که به صورت مرتب برگزار شود اما به بوته فراموشی سپرده شد. پیداست که وقتی مسئولین اینقدر به این هنر بی‌توجه هستند کشورهای دیگر موقعیت را مناسب می‌بینند تا بتوانند این عرصه را به نام خودشان ثبت و ضبط کنند.
او با بیان اینکه ایران در خط نستعلیق هیچ رقیبی ندارد افزود: مقدمات ثبت خط نستعلیق در میراث فرهنگی یونسکو انجام شده و منتظر زمان ثبت حقیقی آن هستیم. اما در خطوط اسلامی نیز با وجود اینکه کشورهای ترکیه، افغانستان، عراق و... در این زمینه سابقه تاریخی دارند، اینگونه نیست که خطوط اسلامی تنها متعلق به آنها باشد و ایران در این خطوط هم جایگاه ارزشمندی دارد.
منبع : هنر آنلاین
