آیا استفاده از داروهای گیاهی، واقعاً بی‌خطر است؟

به گزارش تیترشهر : استفاده از گیاهان برای درمان بیماری‌ها قدمتی دیرینه دارد. به‌طوری‌که لوح‌های گلی مربوط به ۵۰۰۰ سال پیش، کاربرد حدود ۱۰۰۰ داروی گیاهی را در درمان بیماری‌ها نشان می‌دهند. امروزه نیز حدود ۸۰ درصد از جمعیت دنیا عمدتاً در کشورهای درحال‌توسعه از فرآورده‌های گیاهی استفاده می‌کنند. عدم موفقیت کامل داروهای شیمیایی، عوارض جانبی متعدد، خلأ داروهای شیمیایی در درمان بیماری‌های مزمن و صعب‌العلاج و همچنین سهولت دسترسی به فرآورده‌های گیاهی سبب افزایش مصرف ترکیبات با منشأ طبیعی بدون مراجعه به پزشک شده است.

اما به گفته محققان، ریشه این پدیده در این باور نادرست اما رایج در نزد مردم نهفته است که داروهای گیاهی چون‌که طبیعی‌اند، حتی اگر فایده‌ای نداشته باشند، ضرری نیز ندارند! درصورتی‌که گیاهان دارویی اگر زیر نظر افراد آگاه مصرف نشوند، چه‌بسا می‌توانند حال بیمار را بدتر کنند. بر این اساس، از سال ۱۹۸۳ تا ۲۰۰۹ بیش از ۲ میلیون مورد مسمومیت درنتیجه مصرف گیاهان به سازمان کنترل مسمومیت آمریکا گزارش شد که از این تعداد، ۴۵ مورد منجر به مرگ شده است. بااین‌حال تولید و فروش فرآورده‌های گیاهی در دنیا صنعتی چند میلیارد دلاری است و کمتر به مضرات احتمالی آن‌ها اشاره می‌شود.

این موضوع با توجه به اهمیت بالایی که در کشور ما دارد، توسط گروهی از پژوهشگران مورد بررسی علمی قرار گرفته است. در این بررسی، محققانی از دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه آزاد اسلامی این شهر مشارکت داشته و نقش گیاهان دارویی در ایجاد عوارض سوء کلیوی را مطالعه کرده‌اند.

این محققان، برای انجام پژوهش خود، به‌مرور یافته‌ها و داده‌های موجود در مقالات علمی پژوهشی بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۸ و از طریق موتورهای جستجوی علمی پرداخته‌اند.

طبق نتایج این بررسی‌ها، استفاده از گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی در نظام سلامت بسیاری از کشورهای جهان، ازجمله ایران، رواج یافته است. این واقعیت در کنار این انگاره عامیانه که مصرف گیاهان دارویی به علت طبیعی بودن مفید و بی‌ضرر است، تبدیل به یکی از آفات بزرگ نظام سلامت شده است.

محمود هورمند، عضو هیئت‌علمی گروه فارماکولوژی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران و همکارانش در این خصوص می‌گویند: «تجارب و یافته‌های مختلف حاکی از آن است که برخی از گیاهان که برای مصارف دارویی و درمانی به کار می‌روند، خود سبب آسیب‌های جدی به کلیه می‌شوند و یا امراض کلیوی را تشدید می‌کنند. دو نکته مهم به‌ویژه در استفاده از گیاهان دارویی وجود دارد. نخست آن‌که در بسیاری از موارد گیاه دارویی که به مقصود درمان یک عارضه یا بیماری به کار می‌رود ازلحاظ طبقه‌بندی علمی آن گیاهی نیست که در طب گیاهی، سنتی و یا فولکلور بدان نیت استفاده شده است. دوم اینکه در بسیاری موارد، فرآورده‌های گیاهی در طی روند کشت و بهره‌برداری، آغشته و آلوده به آفت‌کش‌های شیمیایی، فلزات سنگین و آلودگی‌های قارچی می‌شوند».

این محققان می‌افزایند: «موضوعی که از دو مورد فوق خطیرتر است، وجود تقلبات در فرآورده‌های گیاهی با هدف افزایش کارایی و ثمرات فارماکولوژیک است که آن فرآورده‌ها را با ترکیبات و داروهای فعال صنعتی آمیخته و آلوده می‌کنند تا بیمار اثربخشی فراورده مصرفی را باور کند. تمامی این موارد لزوم بازنگری جدی و سخت‌گیرانه در قوانین ساخت، توزیع و مصرف فرآورده‌های گیاهی اعم از داروهای گیاهی و گیاهان دارویی و مکمل‌های حاوی عصاره یا ترکیبات فعال گیاهی را، از سوی مراجع نظارتی و قانون‌گذاری می‌طلبد».

هورمند و همکارانش، در آخر و با تأکید فراوان متذکر شده‌اند: «از همه مهم‌تر، با توجه به حجم بالای تبلیغات رسانه‌ای مبنی بر اثرات درمانی کارآمد و ایمن فرآورده‌ها و مکمل‌های گیاهی، آموزش و اطلاع‌رسانی از طرف مراجع ذیصلاح درباره مصرف درست و منطقی فرآورده‌های گیاهی با لحاظ خطرات و عوارض احتمالی آن‌ها، امری ضروری است که بایستی به‌خوبی توسط متولیان امر مورد توجه قرار گیرد».

این یافته‌های علمی، در قالب یک مقاله علمی مروری در فصل‌نامه «گیاهان دارویی» متعلق به پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی منتشر شده‌اند.