به گزارش تیترشهر : دولت‌های جهان٬ برای اداره کشورها٬ نیاز به منابع درآمدی کوچک و بزرگی دارند که با اتکای به آنها٬ بودجه را ببندند و کاری کنند که خرج و دخل مملکت با هم بخواند و دچار کسری بودجه نشوند.
مالیات٬ در واقع یک نوع پرداخت و هزینه اجتماعی است که آحاد یک ملت در راستای بهره‌برداری از امکانات و منابع یک کشور موظف به پرداخت آن هستند.
به عبارتی دیگر٬ مالیات٬ انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی است که به عنوان پرداختی الزامی و بلاعوض٬ وارد خزانه دولت میشود و اقتصاددانان معمولاً از مالیات بر مصرف در مقابل مالیات بر درآمد حمایت می‌کنند. یعنی به قول قدما٬ هر که بامش بیش٬ برفش بیشتر.
دخل و خرج
نکته ظریفی در مورد شباهت کشورهای جهان در خرج و دخل وجود دارد. شباهت ظریف این است که نه در کشورهای مرفه و توسعه یافته و نه در کشورهای فقیر و در حال توسعه٬ دخل و خرج با هم نمی‌خواند! اما به چه شکل؟
به این صورت که در کشورهای مرفه و دارای اقتصاد قوی و پویا٬ دولت از محل درآمدهای مختلفی همچون مالیات و غیره و ذالک٬ دخل خود را چنان پر می‌کند که نه تنها خرج کشور تامین میشود٬ بلکه بخشی از درآمد هم برای آیندگان٬ بیمه٬ پژوهش و روز مبادا٬ ذخیره میشود.
اما در کشورهای کمتر توسعه یافته٬ معمولاً خرج و میزان خروجی٬ بیشتر از دخل و مقدار ورودی است و نه تنها پس‌اندازی صورت نمی‌گیرد٬ بلکه معمولاً کسری هم وجود دارد. به همین خاطر٬ دولت‌ها سعی می‌کنند نظام مالیاتی خود را دقیق‌تر و کارآمدتر کنند.
یکی از این کشورها ترکیه است که در دو دهه اخیر٬ با رویکردی جدید٬ نظام مالیاتی مدرنی را دنبال کرده تا درآمدهای بیشتری برای ارائه خدمات و تامین بودجه‌های عمرانی در اختیار دولت قرار بگیرد و نظم مالی را بر اقتصاد خود مستولی کند.
آن کشور٬ نفت ندارد
یکی از بزرگترین پاشنه آشیل‌های ترکیه٬ این است که برخلاف ایران و بسیاری دیگر از کشورهای منطقه٬ منابع نفتی غنی ندارد و بخش عظیمی از درآمد دولت٬ صرف خرید نفت و تامین گاز٬ سوخت و حامل‌های انرژی میشود و بنزین و گازوئیل در این کشور٬ قیمت بالایی دارد.
در حال حاضر یک لیتر بنزین در ترکیه٬ نزدیک به 15 هزار تومان خرید و فروش میشود و شهروندان ترکیه‌ای نمی‌توانند مانند ما ایرانی‌ها با خیال راحت٬ 24 ساعته کولر روشن کنند! چرا که نرخ برق نیز سر به فلک می‌زند و خلاصه این که اگر ترکیه‌ای‌ها بخواهند در مصرف برق٬ گاز٬ بنزین٬ آب و دیگر چیزها مانند ما ایرانی‌ها زندگی کنند٬ ظرف چند ماه٬ به طور کامل ورشکست خواهند شد.
ترکیه در سال 2018 میلادی٬ رقمی نزدیک به 43 میلیارد دلار را به خرید و واردات نفت اختصاص داده است.
اما برگردیم به بحث مالیات. گفتیم که ترکیه نفت و گاز ندارد و چنین چیزی برای اقتصاد ترکیه یک پاشنه آشیل است. اما خوب...این مساله ابعاد و جوانب دیگری نیز دارد.
در سال 2018 میلادی٬ در بخش‌های مختلف صنایع نفت از جمله ترانزیتی٬ پالایشگاهی٬ پتروشیمی٬ جایگاه‌های سوخت و بخش تولیدات٬ درآمد مالیاتی ترکیه از محل مالیات بر مصرف٬ به رقم 57 میلیارد لیره رسیده است که با احتساب قیمت هر 5 لیره برای 1 دلار در آن سال٬ چیزی نزدیک 11 میلیارد دلار است.
ترکیه‌ای‌ها با فهم این که نداشتن نفت و گاز تا چه اندازه اداره کشور را برایشان دشوار کرده٬ صنعت توریسم خود را تقویت کرده و درآمد سالانه این بخش را به 30 میلیارد دلار رسانده‌اند٬ در تولید و صادرات و تجارت بسیار فعال هستند و در کنار این‌ها٬ یک نظام مالیاتی قدرتمند هم ایجاد کرده‌اند که درآمد کلانی نصیب دولت می‌کند.
به گونه‌ای که درآمد مالیاتی دولت ترکیه از رقم 536 میلیارد لیره در سال 2017 به رقم 758 میلیارد لیره در سال 2018 رسیده است.
یعنی در واقع٬ در شرایطی که ترکیه با بحران اقتصادی و افزایش ناگهانی قیمت دلار و پایین آمدن ارزش لیره٬ مواجه شده بود٬ اما با وجود همه این مشکلات توانست اندکی بیش از 20 درصد٬ درآمد مالیاتی خود را بالا ببرد.
آیا این افزایش درآمد مالیاتی با استقبال و حمایت مردم روبروشده است؟ البته که خیر. اما در عین حال٬ راهپیمایی و اعتراض خیابانی به راه نیفتاده است و مردم ترکیه در بسیاری از استان‌های این کشور٬ نه تنها در حوزه‌های مختلف خدمت‌رسانی شهری و روستایی٬ بلکه در اجرای پروژه‌های کلان عمرانی٬ ساخت تونل‌ها و بزرگراه‌ها٬ ساخت پارک‌های بزرگ ملی و بسیاری از نمونه‌های دیگر٬ مثال‌های برجسته‌ای از اقدامات دولت کارآمد را دیده و حس کرده‌اند.
در ترکیه نیز همچون ایران٬ مالیات بر درآمد٬ مالیات بر مصرف٬ مالیات بر واردات و مالیات بر ارزش افزوده٬ از مهم‌ترین بخش های درآمد مالیاتی دولت به شمار می‌‌آیند. در بخش مالیات بر کالاهای وارداتی نیز دولت درآمد بالایی دارد و همچنین در بخش‌هایی همچون سیگار و مشروبات الکلی٬ نرخ مالیات٬ قابل توجه است و نکته جالب اینجاست که دولت٬ کاری کرده که هزینه تمام شده سیگار داخلی و وارداتی و همچنین برخی برندهای مشروباتی داخلی و خارجی٬ فاصله عمیقی با هم نداشته باشند.
همچنین در بخش خرید و فروش٬ اجاره ماهیانه و همچنین تملک مسکن در ترکیه٬ مالیات قابل توجهی از مالکین دریافت میشود و چنین نیست که فردی به راحتی پنجاه واحد آپارتمان را اجاره دهد و از قِبل آن مالیاتی به دولت ندهد یا بخواهد با نوشتن اجاره‌نامه‌های دستی و فرار مالیاتی٬ درآمد خود را از چشم دولت پنهان کند.
لیست رکوردشکن‌های پرداخت مالیاتی
در بخش خصوصی اقتصاد ترکیه٬ رقابت آشکاری بین شرکت‌های بزرگ وجود دارد و این رقابت٬ منجر به شفافیت میشود. چرا که غول‌های اقتصادی برای آن که قدرت و موفقیت خود را به اثبات برسانند٬ درآمدهای خود را در اظهارنامه‌های مالیاتی به وضوح ثبت می‌کنند و با انتشار لیست رکوردشکن‌های پرداخت مالیات٬ مشکلی ندارند و اتفاقاً این را نشانه‌ای از موفقیت خود می‌دانند که مثلاً یکی از صد نفری باشند که در لیست رکوردشکن‌های مالیات دهنده٬ از آنها یاد میشود.
در نتیجه نه تنها تجار و پیمانکاران بزرگ و فعالان بخش صنایع٬ مسکن و توریسم٬ بلکه هنرمندان و سوپراستارهای مشهور نیز٬ با رقم پرداخت مالیات٬ خودنمایی کرده و پز می‌دهند. در سال 2017 میلادی٬ شارق تارا سرمایه‌دار ترک با پرداخت 54 میلیون لیره مالیات بر پله نخست ایستاده است و رتبه دوم نیز از آنِ رحمی کوچ فعال بخش صنعت و تجارت بوده که اندکی بیش از 45 میلیون لیره٬ مالیات داده است.
در بخش هنرمندان و فعالان سینما و رسانه٬ شکری افشار صاحب موسسه سینمایی افشار فیلم٬ با 22 ملیون لیره بر پله نهم لیست ایستاده٬ آجون اللیجالی صاحب چند برنامه شو تلویزیونی با پرداخت 8 میلیون لیره مالیات در ایستگاه چهل و دوم مالیات دهندگان است و سوپراستار و بازیگری همچون کوانچ تاتلی توغ٬ در سال 2017 میلادی در لیست صدنفره مالیات دهندگان برتر٬ با پرداخت 5 میلیون لیره مالیات٬ بر پله 97 ایستاده است.
البته مالیات‌دهندگان می‌توانند بر اساس تمایل شخصی خود٬ از دولت بخواهند که نام آنها در لیست پنهان بماند و در سال 2018 میلادی٬ 45 نفر از یکصد مالیات دهنده برتر٬ از دولت خواسته‌اند در لیست منتشر شده٬ به جای اسم آنها یک ستاره گذاشته شود و فقط به میزان پرداخت مالیات اشاره شود.
مقایسه‌ای کوتاه بین درآمد مالیاتی در ایران و ترکیه
گفتیم که درآمد مالیاتی ترکیه در سال 2018 میلادی به رقم 758 میلیارد لیره رسیده که با اندکی گردکردن و تساهل و تسامح می‌توان آن را به 130 میلیارد دلار آمریکا تبدیل کرد.
این در حالی است که ایران در سال 1397 با تحقق 97 درصدی میزان وصول مالیات‌های پیش‌بینی شده٬ توانست به رقم 109 هزار میلیارد تومان دست پیدا کند که در صورت تبدیل آن به دلار آمریکا٬ می‌توان فهمید که درآمد مالیاتی ایران با ترکیه٬ اصلاً قابل مقایسه نیست و این موضوع نیاز به تجدیدنظر و نگرش بنیادین دارد.
نگرشی که در آن٬ نه تنها تعهد ملی و اخلاقی مالیات‌دهندگان٬ بلکه نظارت‌های دقیق حاکمیتی و تعهد و کارآمدی دولت و نیز تلاش برای مبارزه با فساد٬ رانت و شفافیت و نظم پولی را نیز دربرمی‌گیرد.
