در سفر به تبریز،‌ این جاذبه‌ها را از دست ندهید

شهر تاریخی تبریز،‌ قطب گردشگری شمال غرب کشور است که به دلیل موقعیت ممتاز جغرافیایی و تاریخی این شهر و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، در طول قرن‌های گذشته همواره یکی از مهم‌ترین مراکز تجارت و بازرگانی آسیای غربی به‌شمار می‌رفته است. طبیعت زیبا، کوهستان‌های فوق‌العاده و خود شهر و بخش‌های اطراف آن، جزو مقاصد گردشگری آذربایجان به‌حساب می‌آیند. میراث فرهنگ غنی این شهر را می‌توان در مساجد، کلیساها و قلعه‌های خارق‌العاده‌ی تبریز مشاهده کرد؛ اما این همه‌ی ماجرا نیست و در سفر به این خطه می‌توانید از جاهای دیدنی تبریز که تعدادشان کم نیست،‌ دیدن کنید.

بازار تبریز

بازار تبریز به طول حدود یک کیلومتر، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده‌ی جهان است که در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این بازار در سال ۱۱۹۳ هجری قمری بر اثر زلزله با خاک یکسان شد؛ اما طولی نکشید که معماران زبردست آن را بازسازی کردند و بازار کنونی مربوط به اواخر حکومت زندیه و عصر قاجار است.

طاق‌ها و گنبدهایی با کاربندی‌های زیبا و ارتفاع بلند، سازه‌های آجری به‌ هم‌ پیوسته، آرایش مغازه‌ها، کثرت تیمچه‌ها و وجود تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سراهای بازرگانی جای گرفته‌اند، این بازار را به‌عنوان نمونه‌ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی به یادگار گذاشته‌اند.

این بازار از سمت شرق به عالی‌قاپو (مجموعه کاخ‌های ولیعهدنشین)، از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از شمال، بخش‌هایی از شمال رودخانه‌ی مهران‌رود را شامل می‌شود و این دو بخش به‌وسیله‌ی پل‌های چوبی که در امتداد راسته‌ بازار قرار دارند، به یکدیگر متصل می‌شوند.

اغلب تیمچه‌ها و سرای‌ها بازار دارای سه طبقه هستند که طبقه‌ی زیرین مخصوص انبار کالا، طبقه‌ی دوم تجارتخانه و محل کار و طبقه‌ی سوم جهت استراحت و آسایش طراحی شده‌ است. راسته‌های اصلی توسط راسته‌های فرعی به هم متصل شده‌اند و در فضاهای بین آن‌ها تیمچه‌ها و سراها قرار دارد. تقاطع راسته‌ها در سه راهی‌ها و چهار راهی‌ها را طاق‌های آجری گنبدی پوشانده که بزرگ‌ترین گنبد بازار، گنبد تیمچه امیر و زیباترین نوع معماری آن تیمچه‌ی مظفریه است.

• زمان بازدید: ۶:۳۰ صبح تا ۲۱ شب
• آدرس: خیابان جمهوری اسلامی

مسجد کبود

مسجد کبود یا مسجد جهانشاه از مسجدهای تاریخی تبریز مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است و تنوع و ظرافت کاشی‌کاری و انواع خطوط و نقش‌های به‌کار رفته در آن و نیز زیبایی و هماهنگی رنگ‌ها به‌ویژه رنگ لاجوردی کاشی‌کاری‌های معرق سبب شده است تا به فیروزه‌ی اسلام شهرت یابد. این مسجد با کاشی‌های معرق فیروزه‌ای و لاجوردی، انواع خطوط عالی مانند ثلث، نستعلیق، نسخ و طرح‌های بدیع هندسی و اسلیمی مورد توجه ارباب ذوق و هنر است و یکی از آثار ارزشمند معماری ایرانی به‌شمار می‌رود که به لحاظ شیوه‌ی معماری از سایر نمونه‌های معماری مسجد متمایز است.

این بنا با نام‌های مختلف از جمله گوی مسجد (به ترکی همان مسجد کبود)، مسجد شاه ­جهان، عمارت و مسجد مظفریه معروف و مشهور بوده است. مسجد کبود در اصل، عضوی از یک مجموعە معماری بزرگ‌تر به نام «مجموعە مظفریه» بود. این مجموعه عبارت بود از مسجد، خانقاه، صحن، کتابخانه و جز آن که اکنون از آن همه، تنها ویرانه‌های مسجدی به نام مسجد کبود بازمانده است.

بنای مسجد كبود بر اثر زلزله سال ١١٩٣ هجری قمری دچار آسیب فراوان شده و گنبدهای آن فرو ریخته است. اگرچه امروزه از این بنا جز سردر و چند پایه، چیزی باقی نمانده؛ ولی این باقی‌مانده اندک نیز شاهدی بر شکوه و زیبایی این مسجد از قرن ۸۷۰ هجری قمری است.

• آدرس: خیابان امام خمینی، نرسیده به میدان ساعت

ارگ علیشاه

ارگ علیشاه با قدمتی ۷۰۰ ساله، یکی از بلندترین و قدیمی‌ترین دیوارهای تاریخی کشور و همچنین از جمله مهم‌ترین دیدنی‌های تبریز است. بنا به نقل قول‌ها و یادداشت‌های جهانگردان تاریخی، ارگ علیشاه تنها بنای مرتفع شهر تبریز بوده که حتی از دوردست دیده می‌شده است. این مجموعه بی‌نظیر، ابتدا به صورت مسجدی عظیم بنا شده بود که در اثر گذر زمان، همچنین زمین‌لرزه‌های متعدد این شهر (در حدود ۴۰ زمین‌لرزه) و نیز جنگ‌ها تا حدود زیادی تخریب شده است. در حال حاضر، تنها بخش باقی‌مانده از این بنا دیوار مرتفعی است که به نام ارگ علیشاه خوانده می‌شود.

بنای نخستین ارگ در میان سال‌های ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجری قمری با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد علیشاه تبریز در هنگام وزارت علیشاه انجام شد. با فروریختن سقف بنا به هنگام ساخت و با مرگ علیشاه، ادامه ساخت بنا در آن زمان متوقف شد. این مجموعه به اقتضای ویژگی‌های هر دوره، کاربری‌های متفاوتی نیز داشته است. برای مثال، در دوران سلطنت قاجاریه، این مسجد و محوطه آن به انبار غلات و انبار مهمات نظامی تبدیل شده و ازاین‌رو، حصاری دور آن کشیده شد و به همین دلیل نام آن به ارگ تغییر یافت.

• ساعت بازدید: از ۸ صبح تا ۱۷ عصر
• آدرس: تبریز، خیابان امام، چهارراه شریعتی، به سمت میدان ساعت، جنب مصلی امام

مسجد جامع تبریز

مسجد جامع تبریز که به مسجد جمعه و جامع کبیری نیز شهرت یافته است، از جمله کهن‌‌ترین عمارات تاریخی این شهرستان محسوب می‌شود. موقعیت مکانی این عمارت شگفت‌انگیز به گونه‌ای است که بازار تبریز آن را احاطه کرده است. طبق اسناد تاریخی موجود، قدمت این بنای زیبا و باشکوه را به دوران حکومت پادشاهان سلجوقی (قرون پنجم تا ششم هجری) تخمین زده‌اند. متأسفانه به‌دلیل زمین‌لرزه‌ای که در سال ۱۱۹۳ هجری در شهرستان تبریز به وقوع پیوست، قسمت‌هایی از این اثر تاریخی ازجمله چندین طاق آن، دچار تخریب و آسیب‌دیدگی شد. البته مدت زمانی پس از زلزله و مصادف با دوران آغازین پادشاهی قاجار، فردی به نام حسینقلی خان دنبلی که از حاکمان وقت این دیار به‌شمار می‌آمد، این مسجد کهن را مورد ترمیم و بازسازی قرار داد و مسجد کنونی را احداث کرد. به‌هرحال حضور طاق‌های بلند و آجرهای بسیار بزرگی که در ساخت آن استفاده شده است و همچنین پایه‌های قطور مسجد، به‌وضوح نشان‌دهنده‌ی پیشینه‌ی طولانی و قدمت بسیار این عمارت ایران کهن هستند.

قدیمی‌ترین بخش آن شبستان وسیعی شامل طاق و گنبدهایی برفراز ستون‌های هشت‌گوش آجری است که زینت‌بخش آن گچ‌بری‌های ظریف و هنرمندانه‌ی دوره‌ی روادیان (مقارن سلجوقیان) است. در بخشی از محراب (بر فراز طاق محراب)، کتیبه‌ای با تزئینات گچبری به خط کوفی وجود دارد که مستندات تاریخی نشان از قدمت این کتبیه به دوران فرمانروایی ایلخانان مغول دارد. دو مناره‌ی بلند سه لایه و آثار فوق‌العاده کاشی‌کاری در ورودی مسجد نیز در همان بدو ورود توجه هر گردشگری را به خود جلب می‌کند.

• آدرس: تبریز، خیابان شهید مطهری، انتهای بازار تبریز، بخش جنوبی صحن مدرسه‌ی طالبیه و در حد فاصل مسجد حجت الاسلام و مسجد میرزا اسماعیل خاله اوغلی

موزه آذربایجان

موزه‌ی آذربایجان یکی از مهم‌ترین موزه‌های ایران و دومین موزه باستان‌شناسی کشور پس از موزه ملی ایران شناخته می‌شود. زیربنای موزه آذربایجان ۲۴۰۰ مترمربع بوده و دارای سه طبقه و یک سالن نمایش در هر طبقه به ابعاد ۳۷ در ۱۲ متر، چند اتاق اداری و کتابخانه است.

موزه‌ی آذربایجان دارای آثار تاریخی و هنری متعلق به دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی است. در حال حاضر، این موزه گنجینه‌ای مهم و با ارزش حاوی دوازده هزار قطعه اشیای عتیقه و هنری دارد که ۲۳۰۰ قطعه‌ی آن به ثبت رسیده است و به‌دلیل کمبود فضا بخش محدودی از این آثار در بخش‌های مختلف موزه در معرض نمایش قرار دارند. در طبقه‌ی همکف موزه آذربایجان، آثار و اشیای تاریخی مربوط به دوران پیش از تاریخ و دوران پیش از اسلام گردآوری شده‌اند که سفالینه‌های تپه اسماعیل‌آباد با قدمت هفت هزار ساله از تاریخی‌ترین آثار این بخش به‌‌شمار می‌‌روند. در سالن نمایش طبقه‌ی اول و در امتداد آثار تمدن‌های باستانی ایران، اشیای به جا مانده از تمدن نیشابور در قرن چهارم هجری قرار دارد که مشخصه‌ی آن‌ها به‌کارگیری لعاب سفیدرنگ با نقش و نگارهای اسلامی و خط کوفی است. طبقه‌ی زیرزمین موزه‌ از دیرباز تاکنون محل نمایش و نگهداری مجسمه‌های نفیسی است که توسط مجسمه‌ساز شهیر تبریزی «احد حسینی» خلق شده‌اند.

• زمان بازدید: بهار (۸-۲۰) تابستان (۸-۱۴ و ۱۶-۲۱) پاییز و زمستان (۹-۱۸)
• آدرس: خیابان امام، جنب مسجد کبود

مقبره‌الشعرا

مقبره‌الشعرا (آرامگاه شاعران) یکی از گورستان‌های تاریخی شهر تبریز در محله‌ی سرخاب است. این آرامگاه هم‌اکنون پیرامون تکیه‌ی حیدر در تقاطع خیابان‌های ثقةالاسلام و عارف و در ضلع شرقی بقعه سیدحمزه و مقبره قائم مقام و ملاباشی قرار دارد. بیش از ۴۰۰ شاعر، عارف و رجال نامی ایران و کشورهای منطقه از ۸۰۰ سال پیش به‌ترتیب از حکیم اسدی طوسی تا استاد شهریار (آخرین فرد دفن‌شده در این آرامگاه)، یکی پس از دیگری در اینجا به خاک سپرده شده‌اند. درواقع شهر تبریز در قرن ششم و پس از تبدیل به مرکز حکومت اتابکان آذربایجان، پناهگاه شاعرانی شد که زندگی آرام و آسوده‌ای را دور از جنگ و نزاع می‌جستند.

به‌‌دلیل متروکه ‌شدن مقبره‌الشعرا پس از زمین‌لرزه‌های سال‌های ۱۱۹۳ و ۱۱۹۴ هجری قمری و مدفون شدن بسیاری از شاعران و عارفان بزرگ در این گورستان، در شهریور ۱۳۵۰ خورشیدی، مسابقه‌‌ای برای طرح یک بنای یادبود در مقبره‌الشعرا برگزار شد و پس از چندی طرح غلام‌رضا فرزان‌مهر انتخاب و عملیات احداث بنای یادبود آغاز شد.

نماد مقبره‌الشعرای تبریز تلفیقی از هنر معماری سنتی و مدرن است که در بلندای این مجموعه‌ی فرهنگی و تاریخی خودنمایی می‌کند و همه ساله در تعطیلات نوروزی پذیرای یک میلیون گردشگر داخلی و خارجی است. مقبره استاد شهریار وسط این مجموعه تاریخی و فرهنگی واقع شده که بیش از ۳۰ متر ارتفاع دارد.

پارک ائل‌ گلی

شاه گلی یا ائل‌ گلی یکی از مهم‌ترین گردشگاه‌های شهر تبریز است که در جنوب شرق آن و در ۷ کیلومتری مرکزشهر واقع شده‌ و به یکی از نماد‌های این شهر تبدیل شده است. این مکان در ابتدا استخری بود که در زمان آق قویونلوها ایجاد شد و در دوران صفویه نیز گسترش یافت. پیش از روی کار آمدن صفویان، این استخر بزرگ‌ترین منبع ذخیره آب جهت آبیاری باغ‌های شرق تبریز بود.

در فصل زمستان آب دریاچه یخ می‌زند و نمای متفاوتی به محیط اطرافش می‌بخشد. در این مدت ماهی‌هایی که در آب آن زندگی می‌کنند، نمی‌توانند به بخش بالایی آب برسند و در نتیجه روند رشدشان آرام‌تر می‌شود. در وسط استخر ائل گلی بنایی به شکل هشت ضلعی و دو طبقه وجود دارد که با نام کاخ ائل گلی شناخته می‌شود. این بنا در حال حاضر به‌عنوان رستوران مورد استفاده است. مسیری در وسط استخر ائل گلی وجود دارد که انتهای آن به این بنا متصل می‌شود و در واقع امارت مذکور در وسط استخر و به‌صورت شبه‌جزیره قرار گرفته است که بر حس و حال جالب آن می‌افزاید. عمق دریاچه‌ی شاه‌ گلی ۱۲ متر برآورد می‌شود و در محوطه‌ی آن می‌توان قایقرانی کرد. همچنین شهربازی (لوناپارک)، غذاخوری، فست‌فود و کافی‌شاپ‌های متعددی در داخل این گردشگاه وجود دارند و دارای یک هتل و مسافرخانه و دفتر جهانگردی فعال است.

• آدرس: تبریز، آزادراه کنارگذر جنوبی تبریز، ایستگاه مترو ائل گلی

روستای کندوان

کندوان یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی (۶۰ کیلومتری جنوب‌غربی شهر تبریز) در شهرستان اسکو است که پیشینه‌ی تاریخی هفت هزار ساله دارد که عمده شهرت خود را مرهون خانه‌هایی است که به شکل کندوی عسل در دل صخره‌های سنگی کنده شده‌اند. آنچه کندوان را از نمونه‌های مشابه آن متمایز می‌کند، جریان زندگی و سکونت بالغ بر ۱۱۷ خانواده در داخل این صخره‌ها است و اهالی آن به مشاغل روستایی مانند کشاورزی، دامداری و تولید صنایع دستی اشتغال دارند. این روستا به دلیل معماری و بافت خاص خود در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

از نکته‌های جالب توجه در مورد این معجزه طبیعی این است که روستای کندوان در اثر فعل و انفعالات آتشفشانی کوه‌ سهند و سایر کوه‌های آتشفشانی منطقه طی هزاران سال در یکی از خوش آب و هواترین مناطق استان به وجود آمده است؛ مواد مذاب و گدازه‌های حاصل از فعالیت کوه‌های آتشفشانی به بیرون پرتاب شده و در طول سال‌ها روی هم انباشته شده‌اند. همچنین این توده‌ها بر اثر عوامل طبیعی مانند باد و باران دچار تغییر شکل و تبدیل آن‌ها به کران‌هایی شده‌ است که امروزه در منطقه قرار دارند. هر چند کران‌های ناحیه ورودی روستا به دلیل عوامل جوی دچار آسیب شده‌اند، ولی کران‌های ناحیه شرقی و انتهایی روستا به دلیل وجود تپه‌های مرتفع نسبتا سالم‌تر باقی مانده‌اند. در طول زمستان به خاطر بارش برف مناظر خیره‌کننده‌ای در این منطقه به‌وجود می‌آید که ارزش دیدن دارند.

کلیسای استفانوس مقدس

جامعه‌ی بسیار بزرگی از ارامنه در تبریز و آذربایجان وجود دارد و به همین دلیل چندین کلیسا در این منطقه به‌چشم می‌خورد. تعدادی از این کلیساها در خود تبریز قرار دارند؛ اما با یک ساعت و نیم رانندگی به سمت شهر جلفا به کلیسای بسیار معروفی خواهید رسید. کلیسای استفانوس مقدس یا کلیسای سن استپانوس،‌ دومین کلیسای مهم ارمنی‌های ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌کلیسا قرار می‌گیرد. این بنا در استان آذربایجان شرقی در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله‌ی ۳ کیلومتری کرانه‌ی جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام «قزل وانک» (صومعه سرخ) واقع شده‌ است. کلیسای مذکور در سده نهم میلادی ساخته شد؛ ولی به علت زلزله آسیب‌های جدی دید که در دوران صفویه مرمت و بازسازی شد. این اثر در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۴۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است.

سنت استپانوس برگرفته شده از نام استپانوس (یا همان استفان در زبان ارمنی) شهید اول راه مسیحیت است و در اغلب کشورهای جهان کلیساهای متعددی با همین نام وجود دارد. همچنین به‌دلیل متروکه بودن محل، به خارابا کلیسا نیز شهرت دارد. باتوجه به شیوه‌ی معماری بنا، مصالح ساختمانی و تزئینات مفصل و زیبای آن می‌توان قدمت این بنا را بین قرن چهارم تا ششم هجری (دهم تا دوازدهم میلادی) دانست.

کلیه محوطه‌ی کلیسا در قلب کوه‌ها و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار دارد. این کلیسا مورد احترام تمام مسیحیان و کم و بیش تمامی ادیان است؛ اما در واقع به کلیسای حواری ارمنی تعلق دارد. در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این نقطه گردهم می‌آیند تا ضمن زیارت، مراسم و مناسک خاص خود را به‌جای آورند.

کوه عون بن علی

کوه عون بن علی که با نام کوه عینالی نیز شناخته می‌شود، با رنگی سرخ در ناحیه‌ی شمالی تبریز قرار دارد و ارتفاع بلندترین نقطه آن از سطح دریا ۱۹۶۰ متر است. در واقع کوه عینالی به مجموعه‌ای از قله‌ها، تپه‌ها، دره‌ها و... گفته می‌شود که در مجموعه‌ی جغرافیایی معینی قرار گرفته‌اند. این کوه از سمت شمال به رودخانه تلخه رود (آجی چای)، دریاچه ارومیه و دره‌های شهرستان اهر، از شرق به چشمه کهلیک (کهلیک بولاغی)، از جنوب به طرف فرودگاه تبریز و از غرب به خیابان‌ها و شهرک‌های شهر تبریز منتهی می‌شود.‌ علاوه‌بر بقعه عون بن علی، امکانات رفاهی نظیر تله‌کابین و رستوران این منطقه را به یکی از تفرجگاه‌های محبوب شهر تبدیل کرده است.

با توجه به موقعیت کوهستانی بقعه عون بن علی، علاقه‌مندان به ورزش می‌توانند از مسیر کوهنوردی و صخره‌نوردی به این مکان دست یابند. همچنین، راه دسترسی ماشین‌رو و آسفالته از مسیر اتوبان پاسداران (کمربندی شمالی) تا بالای کوه و محوطه امامزاده امتداد داشته و روشنایی آن به طور کامل تامین شده است که شب‌ها جلوه‌ای خاص به کوه می‌بخشد.

• آدرس: آذربایجان شرقی، تبریز، اتوبان پاسداران