سیاست های اشتباه اقتصادی و نبود امنیت روانی دو دلیل مهم در افزایش بی خانمان ها در پایتخت/ طرح جمع آوری ضربتی معتادان 35 درصد از جمعیت گرمخانه ها را کم کرد

به نظر می رسد که همچنان متولیان آسیب های اجتماعی به رغم وجود راهکارهای تاثیرگذار در کاهش معضلات این چنینی همچنان تاکید به اجرای طرح های اشتباه گذشته دارند و با اجرای طرح های ضربتی تنها صورت مساله اصلی افزایش آسیب ها و معضلات اجتماعی مانند فقر، نبود امنیت روانی، امید به زندگی، بیکاری و ... را که ناشی از سیاست های اشتباه دولت ها در بخش های اجتماعی و اقتصادی است را پاک می کنند.

به گزارش تیتر شهر: برای بررسی ریشه بی خانمانی در کشور و به ویژه شهر تهران لازم است تا چندین تابع تاثیرگذار در افزایش این بحران را به صورت همزان بررسی کرد.

طبق آخرین مطالعات انجام شده توسط کارشناسان اقتصادی 40 درصد جمعیت کشور به دلیل سیاست های اجتماع کلان در زیر خط فقر قرار دارند، آمارهای نیروی انتظامی نشان می دهد که بین سال های 80 تا 91 در ایران 41079 نفر اعم از زن و مرد خود کشی کرده اند. این در حالی است که در سال 95 طبق اعلام رسمی 3 میلیون و 203 هزار نفر بیکار در کشور وجود داشته است که در این میان 35 درصد از بیکاران را افراد تحصیلکرده تشکیل می دهند و در هر ساعت 20 ایرانی مطلقه می شوند و طبق آماری که در یکی ، دو سال گذشته ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور اعلام کرده است، در ایران 3 میلیون معتاد وجود دارد، این درحالی است که در همین شهر تهران کمی بیشتر از آنچه که یکی از متولیان کاهش آسیب اعتیاد اعلام کرده است، معتاد و بی خانمان وجود دارد.

همین چند داده آماری کافی است تا به این نتیجه رسید که به رغم تلاش هایی که در دهه های اخیر برای کنترل آسیب های اجتماعی که در نهایت بیشتر آنها به اعتیاد و بی خانمانی ختم می شود، دولت ها و متولیان نتوانسته اند چرخه درستی در پیشگیری طراحی و برنامه های خود را بر مبنای تجربه هایی که در 3 دهه اخیر به دست آورده اند اجرایی کنند.

باید قبول کرد که با توجه به کارهایی که متولیان تاکید دارد از سوی آنها و برابر وظایف قانونی در این حوزه انجام داده اند، اما در حوزه پیشگیری از اعتیاد و در نهایت بی خانمانی موفق عمل نشده و آنچه که همچنان در برنامه های آنها در ورود به حوزه آسیب های اجتماعی اهمیت دارد مربوط به ساماندهی افراد آسیب دیده بعد از اتفاق افتاد معضلات است و حتی می توان به این نکته نیز تاکید کرد که در درمان بیماران آسیب های اجتماعی نیز نتایج دلگرم کننده ای وجود ندارد.

آنطور که سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران اعلام کرده است، از ابتدای امسال تا آذرماه 11 هزار و 908 زن در گرمخانه مختص به این افراد واقع در منطقه 22 تهران پذیرش شده اند. این در حالی است که تعداد مردان بی خانمان پذیرش شده در گرمخانه های تهران در همین مدت 137 هزار و 107 نفر بوده است که عمده این افراد در گرمخانه خاوران پذیرش شده اند.

این داده های آماری نشان می ده که در آذرماه سال جاری 42 هزار و 716 نفر از کارتنخواب ها و بی خانمان ها شب را در گرمخانه گذرانده اند که می توان گفت آذرماه شلوغ ترین ماه از سال جاری در گرمخانه های شهر تهران بوده است.

کارشناسان آسیب های اجتماعی از این اطلاعات این گونه نتیجه گیری کرده اند که در سال جاری 17 درصد میزان پذیرش افراد بی خانمان در گرمخانه ها افزایش داشته است.

نکته قابل تامل دیگری که در این اطلاعات می توان به دست آورد این است که در سال جاری در سامانسراهای شهر تهران تعداد پذیرش مردان متکدی و بی خانمان حدود 898 مرد که به تفکیک هزار و 177 متکدی و 721 بی خانمان پذیرش شده است. اما تعداد پذیرش زنان در سامانسراها در سال جاری 925 نفر بوده است که شامل 599 متکدی و 326 بی خانمان است.

نکته دیگر این است که رده سنی افراد پذیرش شده در سامانسرای لویزان ویژه خانم ها و سامانسرای اسلامشهر ویژه آقایان به این صورت بوده است که گروه سنی 40 تا 50 سال و 31 تا 40 سال به ترتیب بیشترین فراوانی را در سامانسرای لویزان و گروه های سنی 50 تا 70 سال و 50 تا 60 سال بیشترین تعداد افراد تحت پوشش را در سامانسرای اسلامشهر تشکیل می دهد.

داده های آماری منتشر شده از سوی سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران چند نکته مهم وقابل بررسی در حوزه آسیب های اجتماعی را نشان می دهد. نخست آنکه میزان اعتماد افراد کارتنخواب و بی خانمان به گرمخانه های شهرداری تهران بیشتر شده است. این در حالی است که در سا های گذشته تعداد افرادی که در این مراکز به ویژه در شب های سرد سال مراجعه می کردند، به مراتب کمتر بوده است.

دومین مساله این است که تعداد افراد بی خانمانی که در شهر تهران زندگی می کنند به نسبت سال های گذشته افزایش داشته است. عمده این افراد که در نهایت مصرف کننده مواد مخدر نیز شده اند، مهاجرانی هستند که از روستاها و شهرهای کوچک و بزرگ کشور به امید کسب کار و درآمد راهی تهران شده اند، اما به دلیل عدم تحقق این مساله در نهایت ناامیدانه بی خانمان و مصرف کننده شده اند.

اما سوال اصلی این است که با توجه به اینکه کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی در کشور یکی از منویات مقام معظم رهبری بوده و بارها این مساله را به مسئولان و متولیان این امر گوشزد کرده اند، اما چرا به جای کاهش تعداد افرادی که درگیر آسیب ها می شوند، شاهد افزایش آن در کشور هستیم؟

آیا می توان گفت که سیاست های اشتباه دولت ها در دهه های اخیر در ابعاد مختلفی مانند اقتصادی، اجتماعی باعث شده است تا به جای مهار مضلات اجتماعی با افزایش این پدیده شوم در کشور و شهرهای بزرگ به ویژه تهران روبه رو شده ایم؟

آیا متولیان به رغم مطالعات و اطلاعات آماری ای که هر چند وقت یک بار منتظر می کنند، هنوز به این موضوع پی نبرده اند که نمی توان یک برنامه واحد را برای قربانیان آسیب های اجتماعی در تمام حوزه ها پیاده کرد بلکه برای خروج این افراد از منجلابی که گرفتار آن شده اند به ازای هر فرد یک راهکار باید در نظر گرفته شود؟

سوال مهم دیگری که در این میان وجود دارد، این است که چرا در برنامه ریزی برای کاهش نشانه های آسیب های اجتماعی به جای اینکه ورود قوی ای در امر پیشگیری و ارائه راهکارهای تاثیر گذار درامر درمان کنند، تنها به دنبال ارائه طرح هایی برای ساماندهی و یا به قول متولیان جمع آوری آسیب دیدگان از سطح شهر می کنند که باز هم این چرخه به دلیل ناقص بودن باعث می شود که این افراد رنجور تر و آسیب دیده تر به چرخه معضلات باز گردند؟

رویای کسب درآمد و شغل دروازه ورود مهاجران به آسیب های اجتماعی

مطالعات کارشناسان آسیب های اجتماعی نشان می دهد که حدود 60 تا 65 درصد از کارتنخواب ها را افراد مهاجری از روستاها، شهرها تشکیل می دهند. افراد که به دلیل بروز حاد مشکلات اقتصادی به امید به دست آوردن کار و درآمد راهی شهرها و بعد از آن به عنوان حاشیه نشین وارد کلانشهرها می شوند.

وقتی این افراد وارد تهران می شوند، اما به دلیل اینکه مطابق با تحصیلات و توانایی ای که دارند، نمی تواند شغل مناسبی پیدا کنند، در نهایت به عنوان کارگرانی با دستمزد اندک مشغول به کار می شوند. این افراد بعد از گذشت 5 سال در شرایط ناامیدانه ای که در تهران گیر می افتند، دچار فرسودگی روانی و جسمی می شوند و در این میان روی آوردن به اعتیاد و موارد مخدر برای کاهش درهای روحی، روانی و جسمی به آخرین راهکار تبدیل می شود.

یک کارشناس آسیب های اجتماعی در این باره به خبرنگار تیتر شهر گفت: می توان اینگونه بیان کرد افرادی که با یک مهاجرت بی برنامه وارد کلانشهرها به ویژه تهران می شوند آن هم بدون پشتوانه علمی، مالی و اقتصادی؛ در نهایت تبدیل به کارگرانی می شوند که بعد از گذشت چند سال به دلیل ناامیدی از تغییر شرایطی که در آن گرفتار شده اند، به مواد مخدر روی آورده و در نهایت از خانواده ترد شده و به عنوان کارتنخواب و یا بی خانمان زندگی دیگری را شروع می کنند.

مطالعات آماری حسین مهاجر حکایت از آن دارد که 90 تا 93 درصد از مردان بی خانمان و 75 تا 80 درصد از زنان کارتنخواب مصرف کننده مواد مخدر هستند.

در بررسی ریشه های افزایش آسیب های اجتماعی هم باید به شاخصه های جهانی و هم به عوامل ملی توجه کرد. برابر مطالعات جهانی عواملی مانند فقر، ورشکستگی، نبود امنیت روانی و مسائل این چنینی از جمعه عوامل تاثیرگذار در تبدیل شدن یک شهروند به یک بی خانمان است. اما به غیر از این شاخصه های جهانی عوامل ملی نیز باید مد نظر قرار گیرد که در کشور ما اعتیاد به مواد مخدر، بیماری های روانی، پایین بودن امید به زندگی نیز در تبدیل شدن یک فرد به کارتنخواب تاثیرگذار است.

این کارشناس آسیب های اجتماعی اعتقاد دارد که نه تنها در دنیا بلکه در ایران با پدیده کودک کارتنخواب روبه رو نیستیم چرا که کودکان کار روزها برای کسب درآمد راهی خیابان ها و مراکز عمومی شهر می شوند و شب ها نزد خانواده های خود باز می گردند. اگر هم کودکی فاقد خانواده باشد، سازمان بهزیستی موظف است تا 18 سالگی از این فرد نگهداری کند.

حرکت جزیره ای سازمان های متولی برای شکستن شاخ آسیب های اجتماعی

در شرایط کنونی چرخه معیوب آسیب های اجتماعی بیشتر از خود معضلات بحران ایجاد می کند. باید قبول کرد که در شهر تهران بحث آسیب های اجتماعی بسیار گسترده است که بنا بر قوانین بالا دستی سازمان های زیادی به عنوان متولی انتخاب شده اند که باید به وظایف خود برای کاهش این بحران کمک کنند.

مهاجر به این سوال که چرا در سه دهه اخیر در کاهش آسیب های اجتماعی موفق نبوده ایم، این گونه پاسخ می دهد: مدیریت آسیب های اجتماعی نیاز به یک طرح جامع و سند کشوری دارد تا ریشه آسیب های اجتماعی را از نقاط کوچک کشور مانند روستاها تا شهرهای کوچک و بزرگ و در نهایت کلانشهرها مورد بررسی قرار دهد.

از سوی دیگر تمامی سازمان های متولی ملکف به ورود به این حوزه با هم افزایی مدیریتی هستند نه اینکه هر کدام به صورت جزیره ای عمل کرده و در این میان انتظار داشته باشیم تا معضلات اجتماعی در تهران ریشه کن شود. تمامی مشکلات این حوزه ناشی از عدم پایش متولیان در امر آموزش و پرورش و داشتن نگاه جدی تر به سرمایه های اجتماعی است.

این کارشناس آسیب های اجتماعی بر این باور است که آنچه که در سال های اخیر در این حوزه در کشور اتفاق افتاده این است که زمانی که یک فرد آسیب دیده از شهر و روستای خود وارد تهران می شود، بدون اینکه در زادگاه و شهری که در آن زندگی می کرده است، آسیب وی مورد بررسی دقیق قرار گیرد. تازه این فرد در تهران آن هم توسط سازمان خدمات اجتماعی شهرداری مورد پایش قرار می گیرد.

موضوع دیگری که در این میان اهمیت دارد، این است که هنوز سازمان آموزش و پروش به عنوان یکی از متولیان کاهش آسیب های اجتماعی در کشور حاضر نشده تا در کتاب های درسی خود کودکان را آشنا به معضل اعتیاد و آسیب ها کند. به همین دلیل است که آمار مصرف مواد مخدر در یک دهه اخیر به رنج سنی 12 تا 15 سال رسیده است.

سال 95 بود که مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش بالاخره اعلام کرد:‌ ۱۳۶ هزار نفر از دانش‌آموزان در معرض خطر ابتلا به مصرف مواد مخدر هستند و از این میان ۳ هزار و ۶۰۰ نفر حداقل یکبار مصرف کننده مواد مخدر بوده‌اند. این در حالی است که طبق اعلام مدیرکل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدرسالانه ۷۵۰۰ نوزاد معتاد در کشور متولد می شوند.

حمید رضا صرامی سال گذشته اعلام کرده بود وضعیت شیوع مصرف مواد در ۹ استان کشور از میانگین نرخ کشوری که ۵.۴ درصد است بالاتر است که به ترتیب استان‌های خوزستان، گلستان، چهارمحال و بختیاری، کرمان، فارس، خراسان شمالی، مرکزی، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان می شود.

این در حالی است که میزان شیوع مصرف مواد در دانش‌آموزان متوسطه دوم کشور ۲.۱ درصد است که این نرخ در استان خراسان‌رضوی به ۲.۲۵ درصد می‌رسد که از میانگین متوسط بالاتر است.

حسین مهاجر در این باره به خبرنگار تیتر شهر توضیح داد: آموزش نسبت به آسیب های اجتماعی باید از دوران کودکی و در دبستان ها درکتب درسی انجام شود تا دانش آموزی که به سن دبیرستان می رسد، کتردر معرض این آسیب قرار گیرد. با تمام این مسائل اما هنوز نتوانسته ایم آموزش و پرورش را به عنوان یکی از متولیان کاهش آسیب های اجتماعی متقاعد کنیم تا آموزش های لازم را وارد کتب درسی دانش آموزان کند.

نبود سازمان های تخصصی در حوزه آسیب های اجتماعی در شهرهای کوچک و بزرگ باعث شده تا سیل آسیب دیدگان اجتماعی و یا آنهایی که در معرض آسیب قرار دارند روانه تهران شوند. این در حالی است که بنا بر طرح جامع ساماندهی آسیب دیدگان اجتماعی قرار بود تا اردوگاه هایی برای نگهداری بی خانمان ها و افراد معتاد در شهرهای مختلف ایجاد شود که هنوز این کار انجام نشده است و تنها در شهر تهران است که مراکزی مانند گرمخانه و یا سامانسرا راه اندازی شده است.

این رویکرد بدان معناست که وقتی فردی از یک شهر و یا روستا روانه تهران می شود، این شهرداری تهران است که باید به آسیب وی رسیدگی کند آن هم در شرایطی که سایر سازمان های متولی مانند بهزیستی، کمیته امداد امام، نیروی انتظامی، آموزش و پرورش، سازمان فنی و حرفه ای و ... به طور کامل به وظایف قانونی خود در این حوزه یا رورد نکرده اند و یا متناسب با حجم آسیب هایی که در پایتخت وجود دارد، ورود نکرده اند.

این کارشناس آسیب های اجتماعی اعتقاد دارد؛ به هر حال آسیب های اجتماعی در تمام شهرهای دنیا به شکل های محتلف وجود دارد. اما ما باید این هنر را در کشور و شهر تهران داشته باشیم که بتوانیم افراد آسیب دیده را بعد از طی کردن یک فرآیند سالم از این چرخه خارج و به جامعه بازگردانیم. اما متاسفانه در شرایط کنونی این امکان وجود ندارد و از همه مهمتر خروج از چرخه آسیب وظیفه شهرداری تهران نیست.

آسیب شناسی مهاجرت معکوس ضروری است

در حال حاضر مسئولان دولتی امیدوار هستند با آغاز مهاجرت معکوس از شهرهای بزرگ به شهرهای کوچک و روستاها، قدر از معضلات کلانشهرها مانند حاشیه نشینی و آسیب های اجتماعی کم شود. اما سوال این است که چه امکاناتی در شهرها و روستاهای مبدا مهاجران ایجاد شده است که آنها را پایبند به ماندن در زادگاه خود کنند؟ مهمتر اینکه آیا آسیب دیدگان اجتماعی نیز به شهرها و روستاهای خود باز می گردند؟

پاسخی که کارشناسان به سوالات این چنینی می دهند، به شیرینی خیال بافی مسئولان از روند مهاجرت معکوس و تاثیرات مثبتی که از این روند عنوان می کنند، نیست!

در بررسی اثرات مثبت یا منفی آغاز مهاجرت معکوس باید دید که چه دسته از افراد تمایل به بازگشت به زادگاه خود دارند؟ آیا این افراد اقشار تحصیل کرده هستند یا افراد سالخوارده، جمعیت فعال هستند یا افرادی که دچار ناتوانی شده اند و چاره ای جز بازگشت به شهر خود ندارند.

از همه مهمتر اینکه این افراد در بازگشت به شهر خود با چه شرایط و ویژگی هایی به عنوان بسته های تشویقی برای ماندن بهره مند می شوند؟ همچنین سوال اینجاست که آیا این افراد بعد از بازگشت به شهر دیار خود وقتی با موج بزرگتری از مشکلات روبه رو می شوند، آیا سرخورده تر از قبل دوباره به سمت شهرهای بزرگ تر و با آسیب های بیشتر مهاجرت نمی کنند؟

حسین مهاجر اعتقاد دارد که روند مهاجرت معکوس حاشیه نشین ها و شهروندان شهرهای بزرگ به شهرهای خود نیاز به آسیب شناسی دقیق تر دارد. اما آنچه که از همان ابتدا مشخص است، این است که افراد غرق شده در آسیب های اجتماعی به محل زندگی اصلی خود باز نمی گردند.

اجرای طرح های ضربتی و پراکنده شدن آسیب ها در شهر تهران

در سال های اخیر با افزایش مراکز نگهداری بی خانمان ها و افراد معتاد در شهر تهران و سعی در تغییر رویکرد برخورد با این افراد به عنوان یک انسان بیمار و آسیب دیده باعث شده تا اعتماد آسیب دیدگان به این مراکز بیشتر از قبل شود. اما اجرای طرح های ضربتی برای کاهش نشانه های اعتیاد و آسیب ها در شهر تهران مانند طرح جمع آوری معتادان از محله های آسیب دیده هرندی و ... باعث شده است تا این افراد برای اینکه توسط نیروی انتظامی جمع آوری نشوند، در سطح محله های شهر تهران پخش شوند.

بررسی ها نشان می دهد که در جریان اجرای این طرح حتی بسیاری از معتادان از مقابل گرمخانه ها روانه مراکز ترک اعتیاد اجباری شده اند و همین مساله باعث شده بین 30 تا 35 درصد افرادی که شب ها در گرمخانه می ماندند کم شود.

به زبان ساده تر این افراد در شرایط کنونی ترجیح می دهند تا در پارک ها، فضای سبز میان بزرگراه ها، زیر پل ها و سایر فضاهایی که از نظر آنها امن است، بروند و همین موضوع باعث خواهد شد تا شهرداری تهران به عنوان مسئول ساماندهی کارتنخواب ها با صرف هزینه بیشتر اقدام به شناسایی دوباره این افراد در سطح وسیع تری از شهر کند. مهمتر از همه این رفتارها باعث از بین رفتن اعتماد اجتماعی بی خانمان ها به مراکز گرمخانه می شود که در طولانی مدت باعث انتقال آسیب در سطح وسیع تری از شهر خواهد شد.

نمونه این تاثیرات را می توان در آمار پذیرش کارتنخواب ها در گرمخانه خاوران به خوبی مشاهد کرد. به رغم آنکه تا قبل از اجرای طرح ضربتی جمع آوری معتادان از سطح شهر تا 950 نفر کارتنخواب و معتاد در این گرمخانه پذیرش می شدند اما بعد از اجرای این طرح میزان پذیرش شبانه این گرمخانه به 500 نفر رسید.

کاهش 400 نفری از میزان پذیرش شدگان گرمخانه خاوران به این معنا نیست که تمامی این افراد توسط نیروی انتظامی به مراکز ترک اجباری منتقل شده باشند، بلکه نهایت 100 تا 150 نفر ازاین افراد وارد این پروسه شده اند و مابقی برای در امان ماندن در سطح شهر و مکان های امنی که خود سراغ دارند، پراکنده شده اند.