با توجه به توسعه تهران، ایجاد زیر ساخت های حمل و نقل عمومی برای تردد آسان شهروندان به مقاصد خود از جمله موضوعاتی است که در اولویت تصمیم گیری های مدیریت شهری قرار دارد. در یک دهه اخیر تلاش شهرداری تهران برای توسعه مترو به عنوان ستون فقرات حمل و نقل عمومی پایتخت باعث شده تا در شرایط کنونی شهر تهران 204 کیلومتر خطوط مترو با 116 ایستگاه دارد که این حجم گسترده از خدمات رسانی در حوزه حمل و نقل عمومی باعث شده تا ایستگاه های مترو به یکی از المان و کالبد شهری تبدیل شود. به گزارش تیتر شهر: شاید بتوان گفت که در طول سال های اخیر خطوط و ایستگاه های مترو به یکی از اماکن عمومی پر رفت و آمد شهروندان تبدیل شود. سرعت توسعه مترو در زیر شهر تهران به اندازه ای بوده است که از آن به عنوان یک شهر زیر زمینی یاد می شود.
اکنون سوال این است که آیا این شهر زیر زمینی که امکان تردد سریع، آسان و قابل دسترس را برای تهرانی ها فراهم کرده است، چقدر توانسته هویت فرهنگی، هنری و تاریخی این کلانشهر را القاء کند؟
به زبان ساده تر ایستگاه های مترو چقدر در معرفی هویت محدوده های شهری، محله ها و فرهنگ این کلانشهر توانسته به مانند المان هایی که در سطح شهر قرار دارند، مانند بناهای تاریخی، مجسمه ها و مبلمان شهری، معماری، طراحی شهری و ... بازگو کننده هویت واقعی تهران در شهر زیر زمینی مترو باشد؟
بررسی ها نشان می دهد ایستگاه های مترو به مانند سایر عناصر شهری در محیط پیرامونی خود از جنبه های کالبدی، فضایی و کارکردی اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل است که طراحان شهری و معماران بر این باورند که باید زمینه محیطی ایستگاه های مترو پیوندی با سایر عناصر شهری داشته باشد تا بتوان از آن در محبث سیمای شهری به عنوان یک نشانه و یا گره شهری نام برد.
این در حالی است که با یک نگاه گذرا به جلوه بصری و ابعاد کارکردی ورودی های ایستگاه های مترو می توان آشفتگی و معضلات زیادی را دید که ناشی از استفاده از سبک ها و فرم های متنوع و ناسازگار با محیط، ابعاد و تناسب های غیر منطقی، تداخل با حریم پیاده و اختلال در ترافیک، عدم رعایت همجواری و ابعاد فرهنگی و کالبدی آن و.... است.
اما داخل ایستگاه های مترو نیز وضعیت خود از نظ معماری و منظر شهری ندارد و بیشتر از آنکه ایستگاه مترو به یک محلی برای گذار شهروندان و مسافران این بخش از حمل و نقل عمومی تبدیل شود، به محلی برای گذر سریع مردم تبدیل شده است. عدم به کار گیری رنگ و طراحی فاخر شهری در ایستگاه های مترو به هیچ وجه حس تعلق خاطر را برای شهروندان در مدت زمانی که داخل این مجموعه ها منتظر رسیدن مترو هستند، ایجاد نمی کند.
این در حالی است که رنگ قالب ایستگاه های مترو خاکستری است که با بهره گیری از کامپوزیت ایجاد شده است. هر چند شهرداری تهران سعی کرده تا با ایجاد غرفه ها و بازارچه هایی داخل ایستگاه های مترو کمی از اثرات منفی رنگ قالب را بکاهد و این شهر زیر زمینی را به شهری انسان محور تبدیل کند، اما ایجاد همین بازارچه های زیر زمینی نیز به آشفتگی بصری در داخل ایستگاه های مترو افزوده است.
به نوعی می توان گفت شکل ظاهری ایستگاه های مترو به مانند تونل هایی است که صرفا شهروندان با ورود به آن تنها به وسیله حمل و نقل عمومی مترو قرار است دسترسی پیدا کنند. در حالی که برابر مطالعات انجام شده استفاده از حمل و نقل عمومی و ایستگاه های متروزمان زیادی از زندگی روزانه شهروندان را در بر گرفته است.
طراحان منظر و معماران شهری بر این باورند که ایستگاه های مترو به مانند سایر ساختمان ها با کاربری های تعریف شده ای مانند کتابخانه، سالن های تئاتر و حتی ورزشگاه ها دارای یک کالبدی هستند که به راحتی برای شهروندان قابل شناسایی است.
البته این کالبد به صورت مستقیسم هیچ ارتباطی با سبک معماری این فضاها ندارد بلکه به کدها و سرنخ هایی مربوط می شود که می تواند به تنها توجه مردم را به سوی این مجموعه ها جلب کند.
اما می توان این ادعا را نیز مطرح کرد در کنار اهمیتی که طراحی ورودی ایستگاه های مترو به عنوان یک فضای عمومی شهر دارند، طراحی داخل ایستگاه ها نیز به همان اندازه اهمیت دارد.
تجربه های جهانی نشان می دهد که ایستگاه های مترو در اکثر شهرهای مطرح دنیا معماری ویژه ای دارد. به عنوان نمونه ایستگاه های مترو در شهر مسکو بیشتر به یک موزه و بنای تاریخی بزرگ شبیه است که به غیر از خدمات حمل و نقلی که به شهروندان در این مجموعه ها ارائه می شود، به یک مرکز فرهنگی، هنری و تفریحی نیز تبدیل شده است.
طراحی داخلی ایستگاه های مترو از جمله موضوعاتی است که جامعه شناسان شهری بر این باورند می تواند به عنوان یه جاذبه سفر برای مردم و مسافران از آن یاد کرد. این جاذبه سفر در کنار سرعت حرکت قطارهای مترو، دسترسی شهروندان به واگن های مترو و تردد آسان، استفاده از پله برقی، آسانسور و سایر امکاناتی که یک شهروندان در هنگام ورود به این شهر زیر زمینی به آن نیاز دارد به ماننددسترسی آسان به شبکه اینترنت، ایجاد مراکز تفریحی، خرید و تجاری و بسیاری موارد این چنینی می تواند به عنوان یک بسته تشویقی تبدیل شود که مجموعه آن می تواند مردم را به جایگزین کردن حمل و نقل عمومی مترو به جای استفاده از خودرو شخصی ترغیب کند.
هر چند مدیران شهری بر این باورند که ایستگاه های مترو تهران از جمله تمیز ترین ایستگاه های مترو دنیا محسوب می شوند، اما تا زمانی که این مجموعه ها عاری از رنگ در مدت زمانی که یک شهروند برای سوار شدن به قطار مترو به مجموعه ای خسته کننده تبدیل می شود، نمی توان انتظار داشت تا سایر شاخصه های دستری مردم به شبکه حمل و نقل عمومی در جای خود عامل ترغیب و انگیزه برای تغییر ذائقه حمل و نقلی شهروندان باشد.
