آتشفشان ها از کجا آمده اند؟

به گزارش تیترشهر؛ اگر یک کوه آتشفشان شروع به غرش و فوران کند، خبرش در همه جا می‌پیچد. صحنه‌ای که یک آتشفشان می‌آفریند، تحسین و شگفتی زمین‌شناسان و البته مردم عادی را بر می‌انگیزد. «کوه سنت هلن» آتشفشانی خاموش بود تا این که در ۱۸ ماه مه سال ۱۹۸۰ دوباره فعال شده و با فوران مواد مذابش به سمت بیرون، موجب ذوب شدن یخچال‌های طبیعی اطرافش شد.

آتشفشان چیست؟

تصور کنید که کوه آتشفشان مانند دودکش یک کوره یا اجاق است. یک منبع نیرو و انرژی در اعماق زمین وجود دارد که دهانه‌ی آتشفشان‌ها به مثابه‌ی دودکش یا راه خروجی برای آن عمل می‌کند. گوشته، لایه‌ی بین سطح زمین و هسته‌ی آن است. در مثالی که برایتان آوردیم، هیزم‌های در حال سوختن، «گوشته‌ی» آتشفشان ما محسوب می‌شوند. سطح زمین دارای لایه‌ای به ضخامت ۱۸ کیلومتر است. فشاری که این لایه به قسمت‌های داخلی زمین وارد می‌کند، موجب داغ شدن شدید مرکز زمین می‌شود. صخره‌ها و سنگ‌های موجود در مرکز زمین از شدت داغی و حرارت بالای آن ذوب شده و به حالت مایع در می‌آیند که به این مایع، ماگما یا گدازه گفته می‌شود.

در برخی نقاط پوسته‌ی زمین، مکان‌هایی وجود دارند که ضعیف‌تر و نازک‌تر از دیگر نواحی آن هستند. این مناطق، همان جایی هستند که کوه‌های آتشفشانی به وجود می‌آیند. در قسمت‌های پایین‌تر از گوشته و مکان‌هایی از زیر زمین که ضخامتشان به ۲۹۰۰ کیلومتر می‌رسد، گازهایی شکل می‌گیرند که با فشار به سمت بالا می‌آیند. به این ترتیب، گدازه‌ها و گازهای داخل زمین با نیرویی فوق‌العاده زیاد به سطح زمین فوران می‌کنند. به این عمل، «فوران آتشفشانی» می‌گویند. تقریبا ۸۰ درصد از سطح زمین، چه بالاتر از سطح دریا و چه پایین‌تر از آن در پی فوران‌های آتشفشانی به وجود آمده‌اند. فوران‌های گازی و مایعی که از لایه‌های درونی زمین به سطح آن بیرون آمدند، موجب شکل‌گیری تمامی اقیانوس‌ها و کوهستان‌های کنونی شده‌اند. آتشفشان‌ها هنوز هم در حال فوران و ایجاد مناطق دیگر هستند.

قدرت آتشفشان‌ها

تفاوت لاوا و گاز روی زمین قابل تشخیص نیست. گدازه یا ماگما پس از بیرون آمدن به سطح زمین، «لاوا» نامیده می‌شود. اگر گدازه موجب مرگ انسان نشود، خاکستر آتشفشان این کار را خواهد کرد. خاکستر آتشفشان می‌تواند موجب مشکلات تنفسی شود. 

اگر فوران آتشفشانی با یک زمین‌لرزه همراه شود، می‌تواند موجب وقوع سونامی با امواج سهمگین دریایی شده و به تلفات جانی زیادی منجر شود. 

اجازه دهید کمی هم از فواید آتشفشان‌ها بگوییم. موادی که پس از فوران آتشفشان‌ها تولید می‌شود، موجب حاصلخیز شدن خاک و آمادگی آن برای کشاورزی می‌شود. برای نمونه، اطراف کوه آتشفشانی «ماونا لوا» که در «بیگ آیلند» جزایر هاوایی واقع شده، مملو از زمین‌هایی است که برخی از بهترین قهوه‌های جهان در آن رشد می‌کند.

زمین‌های حاصلخیز و بسیار غنی اطراف کوه آتشفشانی «وزوو» در ایتالیا، نتیجه‌ی دو فوران آتشفشانی بزرگ در ۱۲ الی ۳۵ هزار پیش است. این منطقه یکی از بهترین نواحی برای رشد گوجه‌فرنگی است که نتیجه‌ی آن به خوبی در سس‌های کچاپ بسیار خوشمزه‌ی ایتالیایی قابل مشاهده است.

فوران های آتشفشانی بزرگ اخیر

علاوه بر آتشفشان سنت هلن واشنگتن، فوران‌های آتشفشانی دیگری نیز وجود داشته که موجب مختل شدن زندگی روزانه‌ی مردم و حتی خسارات بسیار زیاد شده است.

در ۱۱ ژوئن سال ۱۹۹۱، فوران آتشفشان «کوه پیناتوبو» در فیلیپین موجب مرگ ۸۴۷ نفر شد که علت کشته شدن آن‌ها مستقیما با گدازه‌های آتشفشانی و خاکستر آن در ارتباط بود. تاثیرات این فوران آتشفشانی به دهکده‌ها و شهرهای اطراف نیز رسید. گاز و خاکستری که در پی این فوران وارد جو زمین شده بود، موجب کاهش دمای جهانی تا ۵ درجه‌ی سانتی‌گراد در سال بعد از آن شد. علاوه بر این، باران‌های اسیدی نیز در سراسر زمین باریدند.

در آوریل سال ۲۰۱۰، کوه آتشفشانی «ایافیاتلایوکوتل» شروع به فوران کرد که تاثیرات زیادی در کوتاه‌مدت بر محیط اطراف نداشت اما نقل و انتقالات هوایی را دچار اختلال کرد. از آنجایی که مقادیر زیادی خاکستر آتشفشانی وارد جو زمین شده بود، هواپیماها به دلیل تشکیل ابرهای خاکستر قادر به رد شدن از آن‌ها نبودند. پروازهای اروپایی و پروازهایی که از روی اقیانوس اطلس انجام می‌شد، به مدت ۶ روز از ۱۵ تا ۲۰ آوریل دچار تاخیر یا به کلی لغو شدند که خود به زیان مالی ۱٫۷ میلیارد دلاری منجر شد.

چند نوع آتشفشان وجود دارد؟

تعداد دقیق کوهستان‌های آتشفشانی زمین مشخص نیست، چرا که برخی از آن‌ها پایین‌تر از سطح آب اقیانوس‌ها قرار دارند. با این حال، طبق تخمین دانشمندان، حدودا ۱۵۰۰ کوه آتشفشانی فعال در زمین وجود دارد. تقریبا نیمی از این آتشفشان‌ها در «حلقه‌ی آتش» در اقیانوس آرام و حوالی ژاپن واقع شده‌اند.

چند نوع کوه آتشفشانی وجود دارد که عبارتند از:

• آتشفشان مخروط خاکستر یا سیندر: این آتشفشان‌ها، کوچکترین کوهستان‌های آتشفشانی هستند که ارتفاعشان نهایتا ۳۰۰ متر بوده و دهانه‌ای کاسه‌مانند دارند.
• آتشفشان چینه‌ای یا ترکیبی: این آتشفشان‌ها بسیار بزرگ هستند. ارتفاع برخی از این آتشفشان‌ها تا ۲۴۰۰ متر نیز می‌رسد. نمونه‌ی آتشفشان چینه‌ای، کوه فوجی در ژاپن است.
• آتشفشان سپری: این آتشفشان‌ها دارای قطری به طول ۶/۵ کیلومتر هستند که می‌توانند مواد مذاب را به تمامی جهات بیرون فرستند.
• آتشفشان گنبد گدازه: هنگامی که لایه‌های ضخیم گدازه و مواد مذاب نمی‌توانند از دهانه‌ی آتشفشان به سمت بیرون فوران کنند، به شکل یک گنبد در می‌آیند که ممکن است بعدها شکسته شده و به سمت پایین سرایز شوند.
• کاسه‌ی آتشفشانی یا غول‌دهانه: پس از وقوع یک فوران آتشفشانی، ممکن است به جای یک دهانه‌ی آتشفشانی، یک کاسه یا غول‌دهانه ایجاد شود. این دهانه‌ی بزرگ، یک گودال به عرض ۲۵ کیلومتر و عمق چندین کیلومتر است که به آن کاسه‌ی آتشفشانی گفته می‌شود.
• برخی از آتشفشان‌ها «منقرض» شده‌اند. این عنوان، برای آتشفشان‌هایی به‌کار می‌رود که تا بیش از ۱۰ هزار یا ۸۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح فوران نکرده‌اند. از رد این آتشفشان‌ها می‌توان اطمینان حاصل کرد که هرگز فوران نخواهند کرد.
• آتشفشان خاموش به آتشفشانی گفته می‌شود که مابین آتشفشان‌های منقرض شده و فعال قرار دارد. این نوع از آتشفشان‌ها، مدت زیادی است که غیرفعال و خاموش هستند اما ممکن است روزی دوباره فعال شوند.