با رسیدن موج گرما که مناطق گسترده‌ای از ژاپن تا انگلیس و الجزیره تا کالیفرنیا را در برگرفته، از گوشه و کنار توصیه‌های زیادی برای خنک شدن می‌شنویم. اما کدام یک از آنها پایه علمی دارند؟
باید نوشیدنی‌های گرم را به‌کل کنار گذاشت
مصرف میزان زیاد آب و مایعات در طی موج گرما ضروری است: باید برای مراقبت از کلیه‌ها به‌اندازه کافی آب بنوشیم. اما بحث بر سر این است که نوشیدنی‌های مصرفی باید سرد باشند یا گرم.
دلیل نظریه مصرف نوشیدنی گرم این است که شما را موقتاً از درون گرم می‌کند. این سبب می‌شود بیشتر عرق کنید و درنهایت خنک شوید. بدن انسان می‌داند هر ساعت بیش از دو لیتر عرق تولید کند که راهی مؤثر برای کاهش دمای داخلی بدن است.
اما اگر آبی که بدن ازدست‌داده جایگزین نشود، با مشکل روبرو می‌شوید. به همین دلیل عده‌ای پیشنهاد می‌کنند از مصرف نوشیدنی‌های گرم خودداری شود. برخی نیز معتقدند نباید زیاد چای و قهوه مصرف شود، زیرا حاوی کافئین هستند و باعث کم آبی بدن می‌شود. اما شواهد محکمی وجود ندارد که ثابت کند میزان متوسط کافئین ادرارآور است.
برخی تحقیقات نشان داده مصرف نوشیدنی‌های سرد بهتر است. مطالعاتی انجام‌شده که در آن افراد ورزش سنگین انجام دادند و سپس حرارت درونی بدنشان در حین خوردن نوشیدنی‌ها گرم و سرد اندازه‌گیری شد: مشخص شد که نوشیدنی‌های سرد مؤثرترین روش برای خنک کردن بدن هستند.
اما یک مشکل احتمالی در این یافته‌ها وجود دارد و آن نیز روش اندازه‌گیری دما است. به داوطلبان شجاع ترمومتر رکتوم داده شد. همان‌طور که "اولی جی" استاد فیزیولوژی در دانشگاه داتاوا اشاره کرد، نوشیدنی سرد مستقیم وارد معده می‌شود که فاصله زیادی با دماسنج موجود در رکتوم ندارد؛ بنابراین جای تعجب نیست که درجه حرارت پایین بیاید.
اعضای تیم او این آزمایش را با هشت دماسنج در قسمت‌های مختلف بدن تکرار کردند و به این نتیجه رسیدند که نوشیدنی‌های گرم بدن را بیشتر خنک می‌کردند، زیرا سبب تعرق بدن می‌شدند.
پس نوشیدنی‌های گرم با تحریک تعرق، دمای بدنتان را بیشتر کاهش می‌دهند. اما یک حالت وجود دارد که در آن نوشیدنی‌های گرم بدنتان را خنک نمی‌کنند: اگر محیطی که در آن قرار دارید مرطوب باشد یا لباس‌های زیادی به تن داشته باشید که عرق فرصت تبخیر شدن را نداشته باشد. در این شرایط بهتر است از نوشیدنی‌های خنک استفاده کنید.
پنکه ؟
باد پنکه مسرت‌بخش است، اما هوا را خنک نمی‌کند. تنها هوا را به گردش درمی‌آورد تا روش‌های معمول بدن در خنک کردن را ارتقا دهد، مانند انتقال گرما و تبخیر عرق از روی پوست.
پنکه طرفداران زیادی دارد. اما شواهد قانع‌کننده‌ای برای اثبات مؤثر بودنشان وجود ندارد.
درمجموع گفته می‌شود که پنکه تا دمای هوای 35 درجه سانتی‌گراد مؤثر است. اما در دماهای بالاتر تنها سبب وزش باد گرم به پوست می‌شود که جذب گرما را افزایش داده و شرایط را بدتر می‌کند. پس در روزهایی بسیار گرم، پنکه تنها شرایط را بدتر می‌کند.
تأثیرگذاری پنکه در هوای مرطوب کاهش می‌یابد. بااینکه هوا همچنان در گردش است، اما مملو از رطوبت است که تبخیر عرق از روی پوست را دشوار می‌کند.
اما تا وقتی آزمایش‌های کنترل‌شده انجام نشوند، نمی‌توانیم از تأثیر پنکه مطمئن شویم. انجام چنین تحقیقات و آزمایش‌هایی آسان نیست. اما آنچه در حال حاضر می‌دانیم این است که پنکه راه‌حلی مناسب و عاری از خطا نیست. در سال 1999 هفده نفر به دلیل موج گرما در سینسیناتی جان خود را از دست دادند. از این هفده نفر، ده نفر پنکه داشتند که هنگامی که جسدهایشان پیدا شد روشن بودند. البته نمی‌دانیم که آیا این افراد بدون پنکه زودتر می‌مردند یا خیر.
تنها افراد مسن باید نگران تأثیر گرما بر سلامتشان باشند
مراجعه به بیمارستان در طی فصول گرم بیشتر می‌شود و بسیاری از مریض‌ها افراد مسن هستند. بدن در دمای 36 تا 3705 درجه سانتی‌گراد بهترین عملکرد را دارد. گیرنده‌های دمایی در سراسر پوست و در عمق بافت‌ها و اندام‌ها به‌سرعت افزایش دما را (حتی به‌اندازه 1 درجه) تشخیص می‌دهند.
اگر دمای محیط بالاتر از دمای بدن باشد، شروع به عرق کردن می‌کنیم تا بدن خنک شود. همچنین با افزایش ارسال خون به دست‌ها و پاها گرمای بیشتری از آنها ساطع می‌شود، به همین دلیل است که شب‌ها بسیار داغ می‌شوند. هر دو روش اندازه‌گیری نیاز دارند که قلب کار بیشتری انجام دهد، به همین دلیل است که گاهی افراد مسن دچار حملات یا نارسایی‌های قلبی می‌شوند. این اتفاق خیلی سریع رخ می‌دهد: بیشترین آمار مرگ‌ومیر در 24 ساعت اول موج گرما اتفاق می‌افتند.
مسئله دیگر این است که تنظیم دمای بدن برای افراد مسن بسیار دشوار است و در بسیاری از موارد حتی متوجه نمی‌شوند که بدنشان بیش‌ازحد داغ شده است؛ بدین ترتیب خیلی زودتر از افراد جوان آب بدن خود را از دست می‌دهند.
اما این بدان معنا نیست که تنها افراد مسن درخطر هستند. کودکان و افراد دارای بیماری‌های مزمن نیز درخطر هستند. معلولین و افراد ناتوان در مهارت‌های حرکتی نیز در این دسته قرار می‌گیرند، زیرا رفتن به‌سوی پنجره یا تهیه یک لیوان آب برایشان ناممکن یا دشوار است. اگر گرمای روز در طول شب هم ادامه یابد، خنک شدن بدن بسیار سخت می‌شود. موج گرمای سال 2003 در اروپا جان حداقل 30 هزار نفر را گرفت. از 15 هزار کشته در فرانسه، 1321 نفر زیر 64 سال سن داشتند.
تمام پنجره‌ها را بازکنید
باز کردن پنجره اولین کاری است که اکثر ما انجام می‌دهیم. اما این کار در طول روز به ضررمان تمام می‌شود. تنها زمانی باید پنجره‌ها را بازکنید که هوای بیرون از هوای درون خانه خنک‌تر باشد که معمولاً در شب اتفاق می‌افتد. در هوای خیلی گرم باید پنجره‌ها را در طول روز ببندید، زیرا در خانه سایه‌های بیشتری وجود دارد و احتمالاً هوا خنک‌تر است. حتی اگر نسیمی وارد خانه یا محل کارتان می‌شود، اگر گرم باشد تأثیری بر خنک شدن شما نخواهد داشت.
نوشیدن ماءالشعیر
در فیلم "Ice Cold Alex” ساخته سال 1958، شخصیت اصلی داستان منتظر است از بیابانی که در آن گیر افتاده فرار کند و یک ماءالشعیر خنک بنوشد. وقتی سرانجام به یک کافه می‌رسد و لیوان بزرگی از این نوشیدنی روبرویش قرار می‌گیرد، این جمله معروف را می‌گوید: "ارزش صبر رو داشت."
اما آیا این نوشیدنی کمکی به خنک شدن بدن می‌کند؟ نه دقیقاً.
اگر تنها یک شیشه بنوشید، ضرری ندارد. محققان در مطالعات زیادی افراد را وادار به ورزش سخت کردند تا گرمشان شود و سپس خنک شدن بدنشان با نوشیدن ماءالشعیر الکلی یا غیرالکلی را بررسی کردند. در مطالعه‌ای که سال 1985 پس از افراد در حال ورزش در محیط‌های گرم و مرطوب انجام شد، مشخص شد که بیشترین میزان ادرار پس از مصرف ماءالشعیر رخ‌داده است که اصلاً خوب نیست. زیرا نشان می‌دهد بدن بیش از آنکه آب جذب کند، دفع کرده است. تفاوت در نوشیدنی‌های الکلی و غیرالکلی بسیار اندک بود.
مطالعه‌ای که اخیراً انجام شد نیز یافته‌های مشابهی داشت. بااینکه نوشیدنی‌های ورزشی ایزوتونیک و آب معمولی در آب‌رسانی به بدن مؤثرتر بودند، اما ماءالشعیر ازآنچه انتظار می‌رفت آب‌رسان‌تر بود. مطالعه‌ای اسپانیایی که شامل 40 دقیقه ورزش روی تردمیل می‌شد نتیجه گرفت که میزان آب‌رسانی ماءالشعیر و آبجو به یک‌میزان است. هیچ‌کس دلیلش را نمی‌داند. یک نظریه این است که آب بدن تخلیه‌شده و به مایعات نیاز دارد و آن را از هر مایعی که واردش شود تأمین می‌کند.
تمام این مطالعات در ابعاد کوچک انجام شدند و درجه حرارت بدن را به‌صورت مجزا موردبررسی قرار ندادند. بنابراین اثبات نشد که ماءالشعیر بدن را خنک می‌کند. اما مطمئنیم که یک یا دو شیشه از این نوشیدنی آب بدن را کم نمی‌کند.
