به گزارش تیتر شهر: در دوره گذشته مدیریت شهری طرح هایی با هدف کاهش آسیب های اجتماعی در کلانشهری همچون تهران از سوی شهرداری تهران و با همکاری نیروی انتظامی، قوه قضائیه، وزارت کشور، فرمانداری و سازمان بهزیستی اجرایی شد. طرح هایی که انجام آن به صورت هماهنگ و توسط سازمان های مسئول انعکاس وسیعی در رسانه ها داشت اما بعد از گذشت مدتی از زمان اجرای آن هیچگاه درباره نتایج به دست آمده از آن به دست خبرنگاران نرسید چرا که این طرح ها به دلیل معیوب بودن چرخه ساماندهی آسیب های اجتماعی در تهران و در کل کشور هیچ وقتبه نتیجه مطلوبی نرسید.
نگاه مدیران اصلاح طلب شهرداری به آسیب های اجتماعی
با آغاز به کار دوره اصلاحات در شهرداری تهران، مدیران ارشد پایتخت اعتقاد داشتند شهرداری برابر قانون تنها وظیفه توسعه مراکز نگهداری آسیب دیدگان اجتماعی و مشارکت در ساماندهی آن را برعهده دارند و نباید در موضوعات دیگر به مانند سازمان بهزیستی که متولی اصلی این بخش است؛ ورود پیدا کند.
در واقع این ایده از فعالیت هایی که محمد باقر قالیباف، شهردار پانزدهم شهر تهران با هدف کاهش آسیب های اجتماعی و بازگشت انضباط شهری در تهران و یا نیروی انتظامی انجام داده بود؛ گرفته شده است.
به عنوان مثال محمد علی نجفی نخستین شهردار اصلاح طلب پایتخت بعد از مدیریت 12 ساله قالیباف بر این باور بود که ورود بیش از اندازه شهرداری تهران به موضوعات از این دست اشتباه بزرگی بود که شهردار اسبق شهر تهران مرتکب شد چرا که برابر قانون وظایف هر کدام از سازمان های متولی مشخص است و در نتیجه شهرداری تهران در غیاب سازمان های مسئول نمی تواند یک تنه هم در این راه هزینه کند و هم متولی کاهش و یا در شرایط ایده آل از بین برنده این موضوعات در کلانشهری همچون تهران باشد.
بخشی از این موضوع از سوی مدیران اصلاح طلب شهرداری تهران قابل قبول و درک است چرا که در طول 12 سال گذشته سازمان های متولی با توجه به بودجه ای که برای کاهش آسیب های اجتماعی از اعتیاد گرفته تا کودکان کار و متکدیان دریافت می کردند، اما به این دلیل که همیشه شهرداری تهران در اجرای طرح های ساماندهی پیش قدم می شد؛ تمام وظایف را به گردن مدیریت شهری می انداختند و در شرایطی که حضور تنهای شهرداری تهران در مقابله و ساماندهی معضلات اجتماعی به نتیجه دلخواه و ایده آل نمی رسید شروع به انتقاد می کردند.
اما موضوع دیگری که در این میان وجود دارد و شهردار تهران ملزم به شفاف سازی درمورد آن است، این است که با توجه به همسویی دولت و شهرداری تهران و تمایل به اجرای طرح های مشارکتی در حوزه های مختلف از نوسازی بافت فرسوده گرفته تا مقابله با آسیب های اجتماعی زیاد است، اما هنوز این چرخه ساماندهی معیوب است و به رغم صرف هزینه های زیاد هنوز نتایج حداقلی از اجرای چنین طرح هایی در کلانشهر تهران حاصل نشده است.
در ابتدای فعالیت محمد علی نجفی شهردار شانزدهم شهر تهران سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران اقدام به اجرای طرح ساماندهی کودکان کار و متکدیان کرد. البته در اجرای این طرح فرمانداری تهران و سازمان بهزیستی، قوه قضائیه و نیروی انتظامی نیز درگیر شدند، اما در نهایت به اذعان مددکاران اجتماعی و آسیب شناسان این طرح ها یک بار دیگر شکست خورد و اجرای ان متوقف شد.
چرخه معیوب ساماندهی آسیب های اجتماعی
با قبول کرد که حوزه آسیب های اجتماعی نه تنها در تهران بلکه در کل کشور وسیع است و سازمانی مانند بهزیستی که هم وظیفه کمک به معلولان را دارد و هم وظیفه ساماندهی آسیب دیدگان اجتماعی؛ این سازمان کوچک با مسئولیت های وسیع نمی تواند به تمامی وظایف قانونی خود رسیدگی کند.
از سوی دیگر نیروی انتظامی که هر چند وقت یک بار طرح های ضربتی ای در حوزه آسیب های اجتماعی انجام می دهد مانند جمع آوری متکدیان و یا معتادان؛ به دلیل کمبود مراکز نگهداری و ساماندهی این افراد مجبور است به رغم حکم های قضایی ای که در این رابطه دارد؛ آسیب دیدگان اجتماعی را رها کند و در نتیجه به گفته ساکنان محله های در معرض آسیب معتادان زودتر از نیروی انتظامی دوباره به محل باز می گردند.
از سوی دیگر اقدامات شهرداری تهران نیز در مراکز نگهداری و ساماندهی معتادان نشان می دهد که تعداد بازگشت معتادان به جامعه بسیار کمتر از افرادی است که بعد از طی کردن زمان سم زدایی و پاک شدن دوباره به آغوش اعتیاد باز می گردند.
نمره منفی متولیان ساماندهی متکدیان در پایتخت
موارد از این دست نشان می دهد که سازمان های متولی توفیقی در اجرای طرح های ساماندهی آسیب های اجتماعی نداشتند که این عدم توفیق به برنامه ریزی های مدیریتی باز می گردد که هیچ گاه اصلاح نمی شود.
به تازگی نیز معاون حمایت های اجتماعی سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران در جریان افتتاح ساختمان جدید مجتمع فوریت های خدمات اجتماعی در منطقه 9 خبر از اجرای طرح ویژه ساماندهی متکدیان پایتخت از ابتدای هفته جاری داده است.
به گفته علی صادقی؛ براساس دستورالعمل های مصوب، یکی از برنامه ها و وظایف سازمان خدمات اجتماعی شناسایی و جذب متکدیان شهر تهران است که این امر به طور روزانه در سه شیفت انجام می شود.
آمارهای سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران حکایت از آن دارد که روزانه حدود 50 متکدی از سوی شهرداری تهران جذب و به مراکز نگه داری تحویل داده می شوند.
مطالعات کارشناسان آسیب های اجتماعی شهرداری تهران نشان می دهد افزایش تعداد متکدیان نتیجه رفتار شهروندان نسبت به این آسیب های اجتماعی است.
معاون سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران اعتقاد دارد که طرح جدید ساماندهی متکدیان با طرح هایی که در دوره های قبل در تهران اجرا می شده، کاملا متفاوت است.
به گفته صادقی؛ در این دوره شاهد همکاری مستقیم تمام دستگاه ها و نهادها در اجرای طرح و آموزش ویژه به نیروهای روانشناس و مددکاری مستقر در خودروهای گشت هستیم و امیدواریم با چنین اقداماتی از اشکالات و ایرادات طرح های گذشته کاسته شود.
از قرار معلوم این طرح در سه شیفت اجرا شده که در هر شیفت شهرداری 15 خودرو به همراه مددکار و مامور یگان حفاظت را به اجرای طرح ساماندهی متکدیان اختصاص می دهد.
طبق برنامه ریزی های انجام شده نیز قرار است پس از جذب آسیب دیدگان اجتماعی و انتقال افراد به ساختمان مجتمع فوریت های خدمات اجتماعی، مسئولیت رسیدگی به آسیب دیدگان که محوریت آنها را متکدیان تشکیل می دهند، با توجه به شرایط مشخص می شود به طور مثال، فردی که بیمار یا معلول باشد به بهزیستی و وزارت بهداشت ارجاع داده می شود و متکدیان حرفه ای که بیماری خاصی نداشته باشند به سامانسراهای شهرداری منتقل می شوند.
ساماندهی متکدیان یک طرح 30 ساله
بررسی ها نشان می دهد ۱۱ دستگاه اجرایی در ساماندهی متکدیان نقش دارند اما ساماندهی این معضل اجتماعی همواره با شکست مواجه شده است. با گذشت نزدیک به دو دهه برنامه ریزی برای جمع آوری متکدیان از سطح خیابان ها و ساماندهی آنها آنچه بیش از همه به چشم می آید بازگشت دوباره این افراد بر سر چهارراه ها و خیابان هاست.
مشاهدات تاریخی حکایت از ان دارد که در ایران برای مقابله با افزایش تعداد متکدیان در سطح شهرها در دهه 70 اقداماتی انجام شد در سال 1378 در راستای ایجاد هماهنگی میان نهادهای مرتبط طرحی در شورای عالی اداری به تصویب رسید که بر اساس آن حدود 11 دستگاه مختلف در حوزه ساماندهی متکدیان به عنوان مسئول مانند سازمان بهزیستی، فرماندار، شهرداری، استانداری، نیروی انتظامی، دادگستری، مرکز بهداشت، کمیته امداد، اداره کار و امور اجتماعی و فنی و حرفه ای شناخته شدند.
طبق مصوبه شورای عالی اداری، برای ساماندهی متکدیان مجتمع اردوگاهی پیش بینی شد. این مجتمع زیر نظر فرمانداری در شهرهای بزرگ تشکیل می شود و مسئولیت نگهداری موقت ، شناسایی وضعیت، گروه بندی و تعیین تکلیف افراد موضوع این مصوبه که به جز متکدیان شامل افراد دارای معلولیت، مجهول الهویه، بی سرپرست، افراد نیازمند غیرحرفه ای، ولگردان، متواری، گمشده و در راه مانده است را بر عهده دارد.
مسئولیت جذب و تامین مکان و مدیریت داخلی اردوگاه ها با شهرداری است اما سازمان های دیگری از جمله بهزیستی، کمیته امداد امام خمینی (ره)، دادگستری و دانشگاه های علوم پزشکی در این اردوگاه ها مسئولیت هایی برعهده دارند و باید مددکاران و پزشکان و کارشناسان قضایی خود را آنجا مستقر کنند تا بتوانند افرادی را که وارد اردوگاه می شوند شناسایی کرده و به دستگاه های ذیربط ارجاع دهند.
با توجه به تعیین وظایف قانونی 11 سازمان متولی؛ اما سوال اینجاست که چرا طرح ساماندهی متکدیان در تهران یک طرح شکست خورده 30 ساله محسوب می شود؟ در ای نشرایط وقتی سازمان های متولی با انتقاد کارشناسان و رسانه ها روبه رو می شوند؛ هر کدام سعی دارند تا سازمان دیگری را متولی این شکست بدانند.
براساس گفته های مسوولان شهرداری این سازمان تنها وظیفه دارد متکدیان سطح شهر را جمع آوری و براساس شرایط به بهزیستی و کمیته امداد معرفی کند از سوی دیگر سازمان بهزیستی نیز از کمبود بودجه خود همیشه نالان است. به همین دلیل یک چرخه معیوب هر بار از سوی سازمان های متولی در حال تکرار شدن است.
خلاء های قانونی ساماندهی متکدیان
خلاء های قانونی مشکل دیگری است که در کاهش آسیب های اجتماعی به ویژه در حوزه متکدیان وجود دارد. با توجه به اجرای طرح ساماندهی متکدیان به ادوار مختلف اکنون افراد متکدی بسیار بیشتر از سازمان های متولی در جریان قوانین حوزه خود واقف هستند و با بهره گیری از خلاء های قانونی ای که در این زمینه وجود دارد، زودتر خود را از چنگال قانون رها می کنند.
به عنوان مثال با توجه به اینکه اکنون پذیرش متکدیان دختر از سوی بهزیستی و یا شهرداری تهران به سختی انجام می شود، مافیای باند متکدیان پایتخت به خوبی به این موضوع اشراف دارند و از دختران برای مقاصد خود استفاده بیشتری می برند.
یا برخی از متکدیان با استفاده از کودکان خود برای جمع کردن پول یک راه فرار دیگری را نیز برای خود قرار داده اند. چرا که وقتی یک متکدی با خانواده اش که شامل چند فرزند می شود اقدام به این کار کند، ساماندهی این افراد به سختی انجام می شود و از سوی دیگر امکان دارد این اقدام ماموران شهرداری از سوی شهروندان مورد سرزنش قرار گیرد در نتیجه ماموران ترجیح می دهند که به سراغ این افراد نروند. همچنین در این شرایط متکدیانی که گیر ماموران می افتند نیز وانمود می کنند که دستفروش هستند نه متکدی.
اما زمانی که متکدیان جمع اوری و به مراکز نگهداری ارجاع داده می شود نیز مشکلات و خلاء های قانونی دیگری وجود دارد. به عنوان مثال متکدیانی که دارای سرپرست هستند بعد از چند روز دوباره آزاد می شوند. آمارها نشان می دهد که 85 درصد از متکدیان دارای سرپرست هستند و به دلیل خلاء قانونی دوباره ای نافراد به چرخه تکدی باز می گردند.
در سال گذشته رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایرانیان اعلام کرد امارهای جذب متکدیان در متجمع های اردوگاهی بین سه تا 5 هزار نفر در سال است.
به گفته موسوی چلک این در حالی است که رده سنی متکدیان بین 31 تا 40 سال قرار دارند. رتبه بعدی از آن متکدیانی است که بین 7 تا 16 سال بوده اند.
با تمام این شرایط باید قبول کرد که فقر مهمترین عامل تکدی گری در ایران است و به نظر می رسد که در کنار اجرای طرح های ضربتی و ویژه مسئولان دولتی باید فکری به حال رشد فقر در جامعه کنند.