ممکن است اولین بار با شنیدن فحشی رکیک از زبان کودکتان شوکه شوید، اما نمی‌دانید چگونه با او رفتار کنید که این عادت نامناسب را ترک کند. اغلب کودکان چیزی را که شنیده‌اند تکرار می‌کنند. کودکان بزرگ‌تر با بد دهنی به‌دنبال ارزیابی واکنش شما هستند. در این مقاله روش‌های موثر طرز برخورد با کودکان بد دهن را بررسی می‌کنیم.
اصول طرز برخورد با کودکان بد دهن
قبل از هر چیز، پیش از آنکه از خشم برافروخته شوید، به‌یاد داشته باشید کودکان سنین پیش‌دبستانی معنای ناسزایی را که گفته‌اند، نمی‌دانند. علاوه‌براین، شما تنها پدرومادری نیستید که با این مشکل مواجه‌‌اند. بسیاری از والدین هرازگاهی ناچارند کودک‌شان را در این سنین به‌خاطر بددهنی سرزنش کنند.
یک کودک ۳ یا ۴ ساله کم‌کم متوجه این نکته می‌شود که بعضی کلمات توجه اطرافیان را برمی‌انگیزد و پدرومادر را به پاسخ وا می‌دارد. این یافته، کودک را که به‌دنبال امتحان حدومرزهاست، به‌هیجان می‌آورد. در نظر کودکی که حس شوخ طبعی او درحال شکل‌گیری است، نام برخی از اندام‌های خصوصی بدن صرفا خنده‌دار می‌آید. در هر صورت، این طرز برخورد با کودکان بد دهن است که نهایتا باعث تعدیل این رفتار یا تشدید آن خواهد شد.
۱. درباره‌ی ارزش‌های خانوادگی‌تان فکر کنید
ارزش‌های خانواده نقش مهمی در چگونگی واکنش انتخابی شما به بد دهنی دارد. برای برخی خانواده‌ها، اینکه بچه‌ها، ناسزاهای متداول را به‌کار می‌برند اهمیت خاصی ندارد. در برخی دیگر از خانواده‌ها کاربرد این کلمات به‌سرعت با واکنش روبهرو خواهد شد. در هر حالت شما باید با فرزندان‌تان درباره‌ی ارزش‌های متفاوت افراد مختلف صحبت کنید تا آنها بدانند کلمات کاربردی‌شان ممکن است برای دیگران آزاردهنده باشد. اگر خانواده‌ای هستید که مطلقا این کلمات را ممنوع می‌دانید با فرزندتان صحبت کنید تا از این موضوع آگاه شود.
۲. دلیل بد دهنی کودکتان را بیابید
زمانی که می‌خواهید به بددهنی فرزندتان رسیدگی کنید، به دلایل احتمالی این کار او فکر کنید. اینکه چه وقت و چگونه بد دهنی می‌کند، اهمیت دارد. رفتار کودک ۵ سالهای که فحشِ شنیده در اتوبوس را تکرار می‌کند، بسیار متفاوت از پسر ۱۵ سالهای است که به معلمش فحش داده.
گاهی کودکان به این دلیل فحش می‌دهند که فاقد برخی مهارت های مهم زندگی مانند مهارت برقراری ارتباط و مهارت‌های اجتماعی هستند. اگر دلیل بددهنی این باشد، بسیار مهم است که این مهارت‌ها را بدون اتلاف وقت به او یاد بدهید. درغیر‌این‌صورت، ممکن است عواقب این ضعف مهارت در تمام زندگی دامن‌گیر او شود.
بزرگ‌سالانی که مهارت‌های اجتماعی و خودکنترلی ضعیفی دارند ممکن است به‌دلیل بددهنی از کار اخراج شوند. آنها احتمالا به این دلیل که با زبان بدشان دیگران را آزار می‌دهند، در رابطه‌هایشان به مشکل برمی‌خورند.
اگر گمان می‌کنید بددهنی نشانه‌ای از یک مشکل بزرگ‌تر، برای مثال مهارت ضعیف در مدیریت خشم است، این مهارت‌ها را به‌عنوان بخشی از استراتژی تربیتی‌تان به کودک بیاموزید.
۳. الگوی خوبی باشید
مراقب رفتارهایتان به‌عنوان الگویی برای کودکان باشید. اگر خیلی فحش می‌دهید، احتمالا کودکتان هم همین کار را خواهد کرد. به‌صرف اینکه به او بگویید: «این حرف‌ها مال بزرگ‌‌ترهاست؛ به‌خاطر همین من می‌تونم بگم اما تو نه»، بددهنی او را متوقف نخواهد کرد. کودکان می‌خواهند مانند بزرگ‌سالان باشند و کار شما را تکرار خواهند کرد.
اگر تا به امروز به زبانی که با آن حرف می‌زنید دقت نداشته‌اید و کودکتان از شما الگو گرفته است، اولین قدمِ مقابله با این وضع، تغییر زبان خودتان است. اگر شما الگویی برای مدیریت خشم و ابراز احساسات و افکار، بدون بد دهنی باشید، کودکتان هم همین کار را یاد خواهد گرفت.
علاوه‌براین، مراقب راه‌های دیگری باشید که کودک با زبان نامناسب مواجه می‌شود. اگر به کودکتان اجازه می‌دهید فیلمی ببیند یا مشغول بازی ویدئویی‌ای باشید که بددهنی در آن به‌فراوانی است، احتمالا از آنها الگوبرداری خواهد کرد. اگر می‌خواهید بددهنی‌اش را کم کنید، نگذارید درمعرض هر چیزی قرار بگیرد.
۴. اگر کودک به‌دنبال جلب‌توجه است، کارش را نادیده بگیرید
کودکان اغلب مرتکب رفتارهایی می‌شوند که توجهات زیادی را جلب می‌کند. اگر شما به کلمات بدی که به‌کار می‌برد، بخندید یا واکنش افراطی نشان بدهید، تقریبا تضمین کرده‌اید که باز هم آن کلمه را تکرار کند.
بی‌توجهی می‌تواند به‌عنوان اولین قدم برخورد مقابله‌ای خوبی باشد؛ به‌خصوص برای بچه‌های کم‌سال‌تر. اگر فحش تکرار شد، در عین اینکه توجه خاصی نشان نمی‌دهید، برایش توضیح دهید که این کلمه‌ی خوبی نیست و دیگر نباید آن را تکرار کند.
۵. برای فحش دادن قانون داشته باشید
اگر بد دهنی کودک به مشکل تبدیل شده، ممکن است به وضع قوانینی نیاز باشد. قانونی که می‌گوید «از زبان مناسب استفاده کن»، می‌تواند کمک‌کننده باشد. ممکن است کودک به هشدارها و یادآوری نیاز داشته باشد تا بفهمد «مناسب» یعنی چه. پدرومادرهای دیگر ممکن است قانونی را ترجیح بدهند که می‌گوید «فقط در اتاقت می‌تونی فحش بدی تا کس دیگه‌ای اونها رو نشنوه.»
۶. عواقبی را برای بد دهنی در نظر بگیرید
اگر قانونی برای بد دهنی گذاشتید ولی تغییری ایجاد نشد، ممکن است درنظرگرفتن عواقب منفی برای این کار ضرورت پیدا کند. اگر کودک در عصبانیت فحش می‌دهد، از محل دورش کنید تا یاد بگیرد چطور پیش از آنکه چیزی دردسرساز بگوید، خودش را آرام کند.
«شیشه‌ی حرف بد» راه دیگری برای برخورد با بد دهنی است. هر کسی در خانه حرف بدی بزند، باید مقداری پول درون شیشه بیندازد. این کار زمانی شدنی است که کودک پولی در اختیار داشته باشد که بتواند از مقدار آن محروم شود.
به‌خوبی درباره‌ی کاری که می‌توانید با پول جمع‌شده انجام دهید فکر کنید. از این پول برای سفر خانوادگی استفاده نکنید. اگر کودک بداند این پول قرار است صرف کاری سرگرم‌کننده شود با احتمال بیشتری فحش خواهد داد تا در نتیجه‌ی نهایی سهیم باشد.
گرچه اهدای پول به خیریه در ابتدا ایده‌ی خوبی به‌نظر می‌رسد، اما ممکن است این پیام اشتباه را به کودک منتقل کند «ما با فحش دادن به دیگران کمک می‌کنیم». احتمالا این پیامی نیست که می‌خواهید از این کار به او انتقال بدهید. بنابراین این پول را صرف چیزی مانند پرداخت قبض‌های خانه کنید.
۷. برای فحش‌ندادن کودک پاداش درنظر بگیرید
روش دیگر تربیتی این است که برای خوب حرف زدن به کودک پاداش بدهید. کودکی که بد دهنی در مدرسه برایش مشکل‌ساز شده یا وقتی از کسی عصبانی است به او فحش می‌دهد ممکن است از روش گرفتن پاداش برای فحش‌ندادن سود ببرد.
سیستم اقتصاد ژتونی (که در آن کودک بابت رفتارهای مثبت خود ژتون‌هایی دریافت می‌کند که در مجموع به پاداش بزرگ‌تری ختم می‌شود) هم راه خوبی برای انگیزه دادن به بچه‌ها برای گفتن کلمات مهربانانه و فحش‌ندادن در طی روز است.
هدف بلندمدت شما باید این باشد که به کودکتان بیاموزید که زبان او بر دیگران تأثیر می‌گذارد و اگر به کسی یا در زمان نامناسبی فحش بدهد، ممکن است با عواقب جدی روبهرو شود.
چند مثال در برخورد با کودک بد دهن
تا اینجا خواندیم اگر نسبت‌به کلمات خاصی واکنش افراطی نشان بدهیم، کودک‌مان را حتی به استفاده‌ی بیشتر از آن ترغیب خواهیم کرد. رفتار ما برای آنها الگوست و باید برای برخورد با بددهنی کودک به دلایل آن توجه داشت. در اینجا می‌خواهیم چند مثال را مرور می‌کنیم.
مثالی از آنچه کودک گفته است: «بو پی‌پی میدی»!
آنچه رخ داده است: احتمالا به‌تازگی کودک را از پوشک گرفته‌اید، بنابراین موضوع توالت برای او هنوز تازگی دارد و احتمالا اغلب این موضوعات به خاطرش می‌آید. بچه‌ها در این سن زمان زیادی را صرف آموختن برای توالت رفتن می‌کنند؛ به همین دلیل منطقی است که مجذوب عملکردهای بدن باشند و در‌این‌باره فکر کنند و حرف بزنند.
طرز برخورد اولیه: خون‌سرد باشید. نباید کاری کنید که کودک فکر کند اینها کلمات بدی هستند. زیرا درباره‌ی رفتارهای مربوط به توالت لازم خواهد شد با آنها در این موارد صحبت کنید: اینکه آیا شکمش خوب کار کرده یا به او درباره‌ی نفخ دردناک شکمش کمک کنید. اما اگر کودکتان کلمات این‌چنینی را سر میز غذا و در مقابل مهمانان بیان می‌کند، بهتر است به او یادآور شوید که آدم‌ها دوست ندارند این کلمات را بشنوند، پس اگر می‌خواهد این کلمات را به‌کار ببرد، باید به جایی خصوصی برود. تکرار چندمرتبه‌ای این کلمات در خلوت اتاق خواب به‌سرعت جذابیت کاربرد آنها را ازبین می‌برد.
همچنین به رفتارهایی که درباره‌ی توالت رفتن او بروز می‌دهید دقت کنید. اگر هنگام تعویض پوشکی که خیلی کثیف است به نحوی رفتار می‌کنید که چندش‌تان شده است، کودک این رفتار شما را می‌فهمد و مسائل مرتبط با توالت برای او هم بزرگ جلوه می‌کند. در صحبت بر سر موضوعات مربوط به توالت، احساساتی رفتار نکنید و زمانی که کودک از لغاتی استفاده می‌کند که مربوط به چهارچوب توالت است، بحث را عوض کنید.
وقتی می‌گوید: «کوله‌پشتی لعنتی‌ام کوش؟»
آنچه رخ داده است: ممکن است شوکه شوید که کودکتان فحشی را به‌کار برده که حتی فکرش را هم نمی‌کردید آن را بلد است. اما کودکان در این سنین به‌سرعت فحش‌ها را به‌خاطر می‌سپارند. شاید وقتی که ماشینی جلویتان پیچیده، شما فحشی از دهان‌تان بیرون پریده و شاید از دهان برادر بزرگ‌تر دوستش در زمین بازی آن را شنیده است. کودکان پیش از دبستان حتی اگر ندانند که معنای این فحش‌ها چیست، متوجه آن هستند که این لغات بار احساسی دارند.
طرز برخورد اولیه: وقتی برای اولین بار اتفاق می‌افتند واکنشی نشان ندهید. کودک اگر ببیند که این کلمه برایتان جذابیتی ندارد، احتمال کمتری دارد که بار دیگر آن را تکرار کند. اگر بار دیگر فحش داد، آرام باشید و بگویید: «این کلمه‌ی خوبی نبود و ما این کلمه رو توی خونه‌مون نمی‌گیم.»
اگر بدزبانی ادامه پیدا کرد، سعی کنید شما و سایر بزرگ‌سالان اطراف کودک، الگوی خوبی برای او باشید. اما اگر گاهی ناسزا از دهان‌تان بیرون پرید، دستپاچه نشوید. اشاره‌ی مختصری به لغزش‌تان داشته باشید: «نباید این حرف رو می‌زدم.» و سپس طوری رفتار کنید که انگار اتفاقی نیفتاده است.
مثالی از آنچه کودک گفته است: «سروش احمقه»!
اغلب اوقات کودکان در این سنین قصد آزردن عمدی دیگری را ندارند. اگر اجازه ندهید کودکتان شیرینی اضافه بردارد ممکن است به شما بگوید: «احمق یا خر»، چون می‌داند که این کلمات توجه شما را جلب می‌کند. نگران نشوید، یک بچه‌ی بدجنس بار نیاورده‌اید. بسیاری از کودکان ۳ یا ۴ ساله تازه دارند متوجه می‌شوند که گفتن چنین کلماتی اشتباه است. درحقیقت، بسیاری از کودکان در این سنین در نهایت این‌طور گمان خواهند کرد که کلمه‌ای مانند احمق یک فحش رکیک است و قرار نیست آن را به‌کار ببرند. بااینحال، هنوز مهارت همدلی در آنها پرورش نیافته و به همین دلیل نمی‌دانند بعضی کلمات چطور می‌تواند دیگران را آزار بدهد.
چگونه با کلمات نامهربانانه‌ای که کودک آن را به‌کار می‌برد برخورد کنیم؟ مداخله کنید و به او یادآور شوید که نباید این کلمات را به کسی بگوید. به او کمک کنید تا بفهمد وقتی این القاب را به دیگران نسبت می‌دهد، آنها آزرده و ناراحت می‌شوند. بگویید:« اگر سروش به تو بگوید احمق چه احساسی می‌کنی؟» «می‌تونی یکم مهربون‌تر توضیح بدی که چرا ناراحتی؟»
مثل مورد قبل، سعی کنید خودتان به‌عنوان الگوی کودک این القاب را به‌کار نبرید. کودکتان را تشویق کنید تا وقتی ناراحت و عصبانی است، بدون کاربرد کلمات آزاردهنده خودش را ابراز کند. به‌یاد داشته باشید، او دائما در حال دریافت اطلاعات تازه است و کلماتی که امروز توجه او را به مقدار زیاد جلب می‌کند، سرانجام جاذبه‌اش را از دست خواهد داد.
