تیتر شهر- افسانه قانع: هر چند 37 سال پیش دولت تصمیم گرفت تا طرح توسعه دانشگاه تهران را اجرایی کند؛ اما شروع این برنامه به صورت جدی از 21 سال پیش کلید خورد. در زمان فعالیت دولت هفتم و هشتم بود که دولت وقت تصمیم گرفت تا طرح ساماندهی اطراف دانشگاه تهران را که اکنون از آن به عنوان طرح شهر دانش یاد می شود؛ اجرایی کند. اما به رغم آنکه این طرح در سال‌هایی که گفت و‌گوی تمدن‌ها به عنوان یکی از طرح‌های شاخص علمی مطرح و مد نظر دولتمردان بود؛ اما اولین اقدامات برای اجرایی شدن این طرح یک دهه بعد در دولت نهم انجام شد.
در سال 84 تا 86 دانشگاه تهران توانست با بودجه‌ای که دولت در اختیارش قرار داد؛ تعداد زیادی از املاک اطراف را از بلوار کشاورز و خیابان کارگر گرفته تا خیابان وصال شیرازی و انقلاب خریدار کرد. هر چند تصور روسای دانشگاه تهران این بود که با تزریق بودجه از سوی دولت برای اجرای این طرح در مدت زمان بسیار کوتاهی میتواند تمامی املاک را خریدار کند؛ اما این تصور تنها رویای شیرینی بود که مسئولان دانشگاه تهران در سر داشتند.
در واقع دولت هایی که به سر کار آمدند نتوانستند بودجه خرید املاک معارض طرح را در اختیار دانشگاه قرار دهد و نتیجه این شد که خانه های متروکه خریداری شده اطراف دانشگاه به مرور بلای جان همسایگان بزرگترین مرکز علمی کشور شد. شهروندان ساکن در این محدوده اعتقاد دارند دانشگاه با اجرای نیمه تمام این طرح نه تنها منطقه کل شش بلکه ساکنان محدوده دانشگاه را در یک برزخ عذاب آوری قرار داده است.
زمین‌های مخروبه واقع در خیابان 16 آذر، بلوار کشاورز، خیابان وصال شیرازی، پورسینا، آذین، بهنام، فردانش و انقلاب شب‌های ناامنی را برای همسایگان همجوار بزگترین قطب علمی کشور به ارمغان آورده است. به زبان ساده تر زمین‌های مخروبه در محله وصال تنها خدماتی که به شهروندان می‌دهد فقط یک جای پارک است. این در حالی است که ساکنان محله اعتقاد دارند که اگر دانشگاه این زمین‌ها را به صورت موقت برای ارائه خدمات شهری به شهرداری منطقه اجاره دهد؛ امنیت به محدوده قدیمی‌ترین دانشگاه کشور بازخواهد گشت.
نماد صدساله علمی کشور در بلاتکلیفی
دانشگاه تهران تنها نماد علمی کشور و شهر تهران نیست بلکه نمادی از تاریخ کشور است. فکر تاسیس دانشگاه تهران توسط دکتر سنک نماینده مجلس در دوره پهلوی اول و در سال 1305 مطرح شد. اما کلیات طرح تاسیس دانشگاه تهران از سال ۱۳۰۷ توسط محمود حسابی به وزیر فرهنگ وقت علی اصغر حکمت پیشنهاد شد.
طرح تفصیلی تاسیس دانشگاه تهران هم در سال ۱۳۱۰ تهیه و به وزیر فرهنگ تقدیم شد و با تلاش‌های دکتر حسابی و مذاکرات وی با نمایندگان مجلس، این طرح در سال ۱۳۱۲ به مجلس رفت و در سال ۱۳۱۳ از تصویب مجلس گذشت.
از آن سال‌ها نزدیک به یک قرن می‌گذرد و این پردیس علمی با طراحی سردرمعروف خود به بزرگترین نماد علمی کشور تبدیل شد به گونه ای که نمای سردر آن روی اسکانس‌های ایرانی نقش بست. همسایگان این نماد علمی نیز با گسترش دانشکده‌هایش شاهد حوادث فرهنگی، اجتماعی و سیاسی زیادی بودند و راسته‌های فرهنگی مانند خیابان انقلاب با دانشگاه تهران شکل گرفت.
اما گویا هرچقدر که اهمیت این نماد علمی در کشور و دنیا بیشتر می شد؛ به همان اندازه محله های اطراف آن که می توانست از همجواری با دانشگاه تهران رشد کمی و کیفی داشته باشد؛ از حرکت ایستاد. خانه های زیبای آجر قرمز خیابان 16 آذر، ادوارد بران، پورسینا، دانش فر و ... یک به یک به دلیل اجرای طرح توسعه دانشگاه فراموش شدند و گرد فرسودگی بر چهره شان نشست.
شهر دانش رویا یا کابوس
62 سال بعد از به زمین خوردن کلنگ دانشگاه تهران بود که دولت هفتم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تصمیم گرفت تا با اجرای طرح توسعه دانشگاه تهران؛ برجستگی‌های این نماد را بیشتر و این دانشگاه را به بزرگترین مرکز علمی و تحقیقاتی کشور تبدیل کند. سال 1375 بود که طرح توسعه دانشگاه تهران در مجلس رای آورد اما این طرح تا سال 1383 کاملا متوقف مانده بود تا اینکه در این سال اعتباری برای این طرح اختصاص داده و مقرر شد تا طرح تملک و توسعه در مدت کوتاهی به اتمام رسد.
بین سال های 83 تا سال 86 طرح تملک املاک اطراف دانشگاه تهران به نظر می رسد که به خوبی پیش رفته است به گونه‌ای که در سال 84 تا 86 نزدیک به هزار واحد مسکونی و تجاری توسط دانشگاه خریداری شد. برخی املاک که قابل استفاده بود برای فعالیت های آموزشی و پژوهشی اختصاص داده شد و برخی نیز تخریب شد تا براساس طرح توسعه به فضای سبز و پارکینگ تبدیل شود.
اکنون برخی از این زمین‌های مخروبه که آسفالت شده است و نرده های آهنی حریم آن را مشخص کرده است؛ به پارکینگ تبدیل شده است هر چند مدیران دانشکا تهران بارها به این مساله اشاره کرده اند که قرار نیست برای همیشه این زمین ها به عنوان پارکینگ استفاده شود.
در این میان نیز املاکی وجود دارد که توسط دانشگاه تهران خریداری شده اما با توجه به اینکه با املاک دیگران مشاع بوده مانند خرید یکی دو واحد از یک مجموعه آپارتمانی؛ تخریب نشده است اما مخروبه شده است.
اگر گذرتان به خیابان 16 آذر ، قدس، پورسینا و یا وصال شیرازی بیفتد؛ می‌توانید خانه‌های مخروبه خالی ازسکنه و یا زمین‌های آسفالت شده ای را ببیند. زمین هایی که به امید اجرای طرح توسعه دانشگاه رها شده‌اند. در یک گشت و گذارکوتاه می‌توان فهمید که اینجا املاک سه دسته هستند تجاری، مسکونی و اداری.
آنطور که پیداست دانشگاه تهران با ساختمان‌های اداری مشکلی ندارد چرا که در اختیار دستگاه‌های دولتی است و در زمان اجرای طرح توسعه طبق قانون باید به دانشگاه واگذار شود.
از قرار معلوم در بخش تجاری هم مشکلی نباید وجود داشته باشد چرا که کسبه این املاک اکنون به تجارتشان مشغول هستند، و در زمانی که قرار باشد این املاک به دانشگاه واگذار شود به قمیت یک ملک تجاری خریداری می‌شود. برخی از املاک تجاری ای که دانشگاه اقدام به خرید آن کرده است نیز دوباره به مستاجر جدید اجاره داده شده است تا همین اجاره ها منبع درآمدی برای دانشگاه تهران شود.
اما عمده‌ترین مشکل دانشگاه املاک مسکونی است به دلیل اینکه بخشی از طرح تملک شده و این افراد آسایش ندارند البته مسئولان دانشگاه تهران امیدوارند که اگر دولت اعتبار کافی اختصاص دهد ظرف دو تا سه سال خرید املاک این افراد تمام خواهد شد.
دست و پا زدن در برزخ دانشگاه تهران
ساکنان اطراف دانشگاه تهران چند سالی می‌شود که دیگر از همجواری با این نماد فاخر علمی لذت نمی‌برند. اهالی محله وصال اعتقاد دارند:«... چند سالی می‌شود که زحمت های دانشگاه تهران بیشتر از خیر و برکت آن است....»
ساکنان محله وصال از اجرای نصفه و نیمه طرح توسعه دانشگاه معترض هستند:«.... تا قبل از اجرای این طرح درمحله‌های منتهی به دانشگاه تهران حدود 13 هزار نفر جمعیت سکونت داشت و با اجرای نصفه، نیمه این طرح اکنون جمیت ساکن در این محدوده به 10 هزار نفر رسیده است. کاهش جمعیت به این دلیل روی داد که دانشگاه تهران خانه‌های زیادی را دراین محدوده تملک کرد. خانه‌هایی که استاندارد و بزرگ بود و مردم به راحتی در آن زندگی می‌کردند... در همان سال‌هایی که مسئولان دانشگاه اقدام به خرید املاک کردند برخی راضی و برخی ناراضی ازاین محل رفتند...»
خانه‌های زیادی زیر تیغ تیز بلدوزرها تخریب شد و خاطرات خوش آن به فراموشی سپرده شد. اکنون از این خانه‌های آجر قرمز با بالکن‌های بزرگ تنها زمینی مانده است که مردم دراین زمین‌های خالی خودروهای خود را پارک می‌کنند:«...برخی ازخانه‌هایی که پا برجا بودند تبدیل به خوابگاه و یک واحد اداری دانشگاهی شد و خانه‌هایی هم که تنها یکی، دو واحد آن توسط دانشگاه خریداری شده بود، یا همچنان در این ساختمان‌ها افرادی زندگی می‌کنند و یا اینکه ملک به طور کامل تخلیه شده اما گذر سال‌ها این ساختمان‌ها را به مخروبه‌ای تبدیل کرده است...»
اجاره به شرط تملیک دانشگاه تهران
قدیمی های محله وصال می گویند که از قبل انقلاب قرار بود تا املاک اطراف دانشگاه تهران در طرح توسعه این نماد ملی از مالکان خریداری شود و الان نزدیک به 40 سال است که این طرح به طور کامل اجرا نشده است: «...از قبل از انقلاب قرار بود که طرح توسعه دانشگاه تهران اجرا شود... الان هم دانشگاه تهران داخل هر کوچه دو تا ساختمان خریداری و تخریب کرده اند... بعد هم دور تار دو آن را حصار کشیده اند و این زمین ها به حال خود رها کرده اند... بیشترین استفاده ای که از این زمین های خالی می شود؛ رای پارک خودروها داخل آن است... در حال حاضر ما نه اجازه ساخت و ساز داریم و نه مرمت... مسئولان دانشگاه تهران می گویند که باید برای فروش املاکمان نام نویسی کنیم؛ این کار را انجام داده ایم؛ چندین سال پیش الان هم می گویند بودجه نداریم...»
هر چند املاک تجاری خریداری شده توسط دانشگاه تهران زیاد نیست؛ اما گویا همین مغازه ها نیز با مالکیت دانشگاه تهران دوباره اجاره داده شده است:«... املاک تجاری را زیاد خریداری نکرده اند و آن تعدادی را هم که خریداری کرده اند دوباره توسط دانشگاه به مستاجران جدید اجاره داده است... البته بخشی از املاک مسکونی این محدوده نبز اجاره داده شده است...»
وقتی پای دلالان به محله وصال باز می شود
وقتی دانشگاه تهران تصمیم به خرید املاک محله وصال برای طرح توسعه شد؛ پای دلالان نیز به این محله باز شد:«... در زمان رئیس سابق دانشگاه تهران تمامی املاکی که اقدام به خرید املاک کردند، مشخص شد که این املاک به نام یکی دو نفر از دانشگاه درآمد... پولی که یونسکو داد تا کل این خانه ها و املاک را بخرند تمام شد... دلالان هم آمده بودند پای کار...ملک ها را از مردم می خریدند و به قیمت بالاتری به دانشگاه تهران می فروختند... تازه بعد از چند سال مسئولان دانشگاه فهمید که تمام املاکی که از دلالان خریده اند برای یک نفر نبوده است... دانشگاه می گوید که اجاره املاک تجاری و مسکونی را جمع می کند تا دوباره با پول آن دوباره ملک دیگری بخرند...»
زیباسازی میدان انقلاب هم چنگی به دل نمی زند
بعد از اینکه طرح توسعه دانشگاه تهران سر زبان ها افتاد؛ شهرداری تهران تصمیم گرفت تا طرح مناسب سازی میدان انقلاب را به عنوان میدانی که مهمترین رویدادهای فرهنگی، علمی و سیاسی کشور در آن روی داده است؛ را انجام دهد:«...قرار بود از سال ها قبل میدان انقلاب را مناسب سازی کنند... بعد عنوان کردند که قرار است املاک این محدوده خریداری شود و به عنوان پردیس دانشگاه تهران در آید... بعد عنوان کردند که خانه های ردیف جلویی باید به همین حالت بماند و خانه های داخل کوچه ها خریداری شود... اما این کار را هم به طور کامل انجام ندادند... الان خانه های کوچه های پشت را خردیدند و خراب کردند و برخی از املاک را نیز به عنوان خوابگاه دانشجویان مورد استفاده قرار می دهند... به خاطر این طرح قیمت املاک این محدوده با کاهش روبه رو بوده است... الان اجازه ساخت هم نمی دهند... از محدوده وصال تا میدان انقلاب و بلوار کشاورز داخل طرح توسعه دانشگاه تهران قرار دارد...»
اجرای طرح بهسازی میدان انقلاب، طرح دیگری بود که توسط شهرداری تهران در میدان انقلاب به عنوان یکی از میادین قدیمی پایتخت عملیاتی شد:«... بعد از اینکه دانشگاه تهران نتوانست این طرح را به سرعت اجرا کند شهرداری تهران در صدد برآمد تا روی زیباسازی این محدوده یعنی از خیابان انقلاب تا وصال کارهایی انجام دهد... اما طرح زیباسازی در این محدوده نیز با استانداردهای لازم انجام نشد.... برخی از ساختمان های قدیمی در این محدوده سیمان پولکی داشت و با یک شست و شوی درست و حسابی دوباره ساختمان زیبایی خود را به دست می آورد اما اداره زیباسازی منطقه 6 تنها زیباسازی را در رنگ کردن ساختمان ها می داند... با اینکه به مدیر زیباسازی منطقه شرایط ساختمان را اعلام کردیم و او نیز در همان جلسه قبول کرد که به جای رنگ اقدام به شست و شوی ساختمان کند اما دوباره رنگ زد... برخی از ساختمان هایی که در بر خیابان وجود داشت، تنها جلوی ساختمان ها را تمیز کرد و پشت ساختمان ها را به همان حال خود رها کرد... مترو میدان انقلاب که از اخل یک معبر کوچک قرار ارد آن هم در انتهای کوچه در خروجی سینما بهمن باز می شود و به دلیل نبود سرویس بهداشی خیلی از شهرستانی ها کار خود را در کنار دیوار انجام می دهند و تابستان ها بو بسیار بدی در این محله به مشام می رسد... زیباسازی از نظر شهرداری یعنی بتونه کنند و رنگ بزنند... دیوارهای این کوچه را دادند به دانشجویان هنر نقاشی کرده اند اما ناودان های این ساختمان را درست نکرده اند تا نشتی آب باعث خراب شدن دیوار و نقاشی ها نشود... همان زمان که داشتند کار به سازی میدان را انجام می دادند داخل این کوچه جاسگاه موتور درست کردند. آهن جوش داده بودند تا موتورها روی پل هایی که ایجاد کرده بودند در ورودی این کوچه پارک کنند... به آنها گفتیم که این کوچه به این کوچکی و باریکی است و نمی توان در مقابل مغازه مردم جایگاه موتور درست کرد... به آنها گفتیم که زیر این پل هایی که ساخته اید موش زیاد می شود و اتفاقا این مساله هم به وجود آمد که تعداد موش ها زیاد شد و از زیر این پل به داخل مغازه ها و ساختمان ها می رفت... یک ماه بعد دوباره این آهن ها را برداشتند..»
نوسازی؛ آرزوی همسایگان دانشگاه تهران
در حال حاضر یکی از مشکلات همسایگان دانشگاه تهران این است که مجوز ساخت و ساز و نوسازی املاک فرسوده خود را ندارند:«... ساکنان محله‌های اطراف دانشگاه نه اجازه خرید و فروش دارند و نه اجازه ساخت و ساز. چرا که خرید و فروش خانه‌ها در این محله تحت ضوابط خاصی باید انجام شود و در واقع مالکان تنها می توانند خانه‌های خود را به دانشگاه تهران بفروشند. از سوی دیگر شهرداری نیز اجازه ساخت و ساز به مالکان نمی‌دهد... دانشگاه تهران به شهرداری ابلاغ کرده در صورتی که ساخت و ساز کردند؛ باید مالکان تعهد بدهند که هر زمانی که درصدد تملک خانه‌ها برآمدند؛ املاک خود را تحویل دانشگاه دهند... مهمتر اینکه دانشگاه تهران اعلام کرده که در صورت هرگونه نوسازی تنها پول زمین را پرداخت می‌کند و تعهدی نسبت به نوسازی املاک داخل طرح ندارد و پولی نیز بابت ساختمان‌های نوسازی شده نمی‌پردازد...»
همسایگان دانشگاه تهران اعتقاد دارند املاک و زمین هایی که در سال‌های گذشته خریداری شده؛ باعث فریز شدن محله‌های اطراف شده است:«... این اقدام دانشگاه تهران نه تنها منطقه شش بلکه زندگی ساکنان محله‌های اطراف را نیز فریز کرده و آنها را داخل برزخی نامعلوم قرارداده است... زمین‌های بلا استفاده و بایر برای اهالی محله مشکلات زیادی از قبیل محل تجمع حیوانات موذی تا محلی برای دپوی پسماندها به وجود آورده و محیط زیست ساکنان محله‌های اطراف را تحت الشعاع قرار داده است...»
پیشنهادهایی که به فراموشی سپرده شد
با گذشت یک دهه از زمان اجرای طرح تملک املاک اطراف دانشگاه تهران یک دهه گذشته است و ساکنان محله‌های اطراف طرح‌های زیادی را برای استفاده موقت اما بهینه این زمین‌ها به مسئولان دانشگاه تهران دادند؛ اما مسئولان به هیچکدام از این طرح‌ها توجهی نکردند:«...این زمین‌های بایر برای دانشگاه تهران یا به عبارتی دولت و اموال بیت المال است. الان هم دانشگاه تهران بودجه‌ای برای خرید مابقی املاک ندارد در نتیجه می‌توان این زمین‌ها را به صورت موقت به زمین های ورزشی، چمن مصنوعی، زمین بازی برای کودکان و محل استراحتی برای ساکنان و دانشجویانی که درخوابگاه‌های این محدوده ساکن هستند؛ تبدیل کرد. براساس صحبت‌هایی که با شهرداری منطقه انجام داده‌ایم آنها نیز پذیرفته‌اند تا این کار را انجام دهند اما مسئولان دانشگاه تهران با خواسته‌هایمان کنار نمی‌آیند....»
نبود مرکز میوه و تره بار در محله وصال
یکی دیگر از نیازهای محله‌های وصال شیرازی، انقلاب، بلوار کشاورز و16آذر نبود میدان میوه و تره بار است:«... سال‌های سال است که این مشکل را مطرح می‌کنیم که ساکنان این محله‌ها برای خرید به میدان میوه و تره بار قزل قلعه بروند که فاصله زیادی با این محله‌ها دارد. به دانشگاه تهران نیز اعلام کرده‌ایم کرایه این زمین‌ها را از شهرداری تهران برایتان می‌گیریم تا دانشگاه از کنار این کار سود کند. و زمانی که طرح توسعه اجرایی شد این زمین‌ها به دانشگاه برگردانده شود... متاسفانه به این درخواست‌ها جواب نمی‌دهد و سنگ‌های بزرگی را در مقابلمان قرار می‌دهند. به رغم آنکه شهردار منطقه در جلساتی که به همراه معاونانشان با روسای دانشگاه داشتند؛ درخواست‌های ما را مطرح کردند و این مساله نیز در صحن علنی شورای هر تهران مطرح شد؛ است؛ اما نتیجه‌ای در برنداشت و مسئولان دانشگاه تنها جواب دادند که اینجا یک مکان فرهنگی و تربیتی است و کارهای اقتصادی انجام نمی‌دهیم.... در صورتی که دانشگاه تهران از بسیاری از املاک تجاری و یا خانه های مسکونی که خریداری کرده است درآمد کسب می کند... این املاک به مستاجران جدید اجاره داده می شود که هر ماه هزینه کرایه ملک را به حساب دانشگاه تهران می ریزند.... از سوی دیگر مسئولان دانشگاه با پیمانکاران قرارداد می بندند و آنها را وادار می کنند که بعد از گرفتن مجوزهای لازم از شهرداری منطقه، این زمین‌ها را به هر شکلی که خود می‌دانند و می‌توانند بهره برداری کنند... به عنوان مثال مسئولان دانشگاه قراردادی به ارزش 100 میلیون تومان با یک پیمانکار خصوصی بسته بودند تا این شخص یکی از زمین های اطراف دانشگاه را تبدیل به میدان میوه و تره بار کند. بخش خصوصی به دنبال سود خود است و زیاد به فکرمردم نیست... سوال من این است که اگر این زمین ها مربوط به یک مکان علمی و فرهنگی است فرق من به عنوان یک شخص حقیقی و شهرداری به عنوان یک شخصیت حقوقی چیست؟ اگر قرار نیست که در این زمین‌های فرهنگی اتفاقی بیفتد؛ این قانون باید برای همه اجرا شود . اما اگر قرار است تا اجرای کامل طرح توسعه دانشگاه این زمین‌ها به نفع مردم استفاده شود باید این قانون باید برای همه اجرایی شود... چه بهترکه شهرداری منطقه این زمین‌ها را کرایه کند و خدمات مختلف به مردم بدهد. به عنوان مثال زمین بزرگی در خیابان وصال است که یک روزی می‌خواستند آن را به پارکینگ طبقاتی تبدیل کنند اما اکنون این اتفاق نیفتاده و بلااستفاده بر خیابان افتاده است... زمین‌های این چنینی در اطراف دانشگاه تهران زیاد است...»
برق نگین علمی کشور برای ساکنان وصال درخشندگی ندارد!
رویای شیرین توسعه دانشگاه تهران در دو دهه اخیر به کابوس شبانه روزی همسایگان این مرکزعلمی تبدیل شده است. قدیمی‌های محل روزها و شب‌هایی را به خاطر دارند که دانشگاه تهران مانند نگینی بر رینگ انگشتری تهران می‌درخشید و محله‌های اطراف این پردیس علمی زنده بود. اما اکنون در محله‌های اطراف با پلاک‌هایی روبه رو می‌شوید که صددرصد تخریب شده‌اند و یا در صورت قابل استفاده بودن به خوابگاه و یا دفتر اداری تبدیل شده است. اما درصدخانه‌هایی که تخریب شده‌اند بیشتر است مانند محله16 آذر، قدس و یا پورسینا:«... شب‌هایی این محله ناامن شده است از خیابان وصال در شرق تا خیابان کارگر درغرب و بلوار کشاورز در شمال فضایی به اندازه یک مستطیل بزرگ در طرح توسعه دانشگاه تهران قرار دارد که تخریب‌هایی که درسال‌های اخیرانجام شده محله‌های اطراف راتا99 درصد ناامن کرده است...»
خروج ازبرزخ به شرط تامین اعتبارات
قرار بود، درچند نوبت اعتبارت تملک دراختیار این طرح قرار گیرد تا املاک موجود در این طرح خریداری شود ولی این گونه نشد و متاسفانه در حال حاضر طرح متوقف است و باعث ناراحتی و مشکلات فراوانی برای مردم منطقه شده است هر روز شاهد افراد مسن و گرفتاری هستیم که چون نمی‌تواند ملک خود را فرخته و یا بازسازی کنند از این وضعیت ناراضی بوده و خواستار خرید ملکشان توسط دانشگاه هستند.:«... در حال حاضر در خواست ما این است که آن تعداد مردمی که با مشکل مواجه هستند را از گرفتاری خارج کنیم چون بخش زیادی از افرادی که در منطقه طرح قرار دارند، اصرار و عجله ای برای فروش ملک خود ندارند، تنها تعدادی از این افراد که تعدادشان هم زیاد نیست، گرفتارند که باید هرچه زودتر املاک این افراد خریداری شده تا مشکلاشان حل شود...»
