تیتر شهر: تامین منابع مالی پروژه های بزرگ شهری از محل وام های کلان بین المللی و داخلی از جمله راهکارهایی است که مدیران شهری تمام شهرهای مطرح دنیا در تامین منابع مالی خود از آن استفاده می کنند. در واقع می توان گفت که در کنار کمک های دولت ها، استفاده از این منابع بین المللی دو راه حل پذیرفته شده محسوب می شود.
اما در ایران وضعیت به گونه دیگری است. حداقل نگاه دولت های نهم، دهم و یازدهم به توسعه زیرساخت های حمل و نقل عمومی در 13 سال اخیر نشان داد خبری از تامین بودجه های دولتی در توسعه مترو برابر نص صریح قوانین نیست و در این میان شهرداری تهران باید خود در تامین منابع مالی مترو به عنوان ابرپروژه های شهری اقدام کند. با وجود تمامی این مشکلات داخلی که بخشی به نگاه سیاسی دولت ها به مجموعه شهری و بخشی نیز به مشکلات مالی دولت ها بازمی گشت؛ تامین منابع مالی مورد نیاز از طریق دریافت فاینانس های داخلی و بین المللی تنها راهی بود که شهرداری تهران می توانست با سرعت خطوط مترو را با وجود عقب ماندگی ای که براساس برنامه اول و دوم توسعه شهری وجود داشت؛ تامین کند.
در یک دهه اخیر عدم همکاری دولت ها در تامین منابع مالی فاینانس های بین المللی از یک سو و از سوی دیگر عدم همکاری بانک های عامل با مجموعه مدیریت شهری تهران سنگ اندازی های دیگری بود که در این حوزه وجود داشته و کماکان نیز وجود دارد.
هر چند در اواخر شورای چهارم شهر تهران بحث استفاده از سرمایه گذاری های بخش خصوصی به روش B.O.T مطرح شد اما مساله ای که همچنان جای بحث و بررسی قرار دارد؛ این است که در مترو بخش خصوصی چگونه می تواند بهره برداری از خط تکمیل شده را برعهده بگیرد.
این در حالی است که تجربه های بین المللی نشان می دهد؛ بخش خصوصی می تواند در قالب قراردادهای B.O.T و یا فاینانس در روند احداث مترو تهران مشارکت کنند. سرمایه گذار به روش فاینانس با روش B.O.T متفاوت است. در قراردادهای B.O.T سرمایه گذار در یک دوره زمانی مشخص از عواید پروژه سرمایه خود را به دست می آورد درحالی در فایناس سرمایه سرمایه گذار در قالب اقساط با بهره به او بازگردانده می شود.
خط 3 با اعتبارات شهرداری تهران و خط ٤ مترو تهران نیز با فایناس چین ساخته شده اند. خطوط ٦و٧ نیز با پشتیبانی داخلی بانك شهر در حال احداث هستند. با وجود ضرورت واهمیت تشویق و جذب سرمایه گذار در قالب فاینانس دارای ظرافت هایی است. امنیت وفضای آرام برای بازگشت سرمایه و درصد ریسك سرمایه گذاری در كشورها و ضمانت بازپرداخت فاینانس ازمقوله های تاثیر گذار است. هرچه رتبه ریسك اقتصادی کشورها پایین تر باشد نرخ سود فاینانس ارزان تر و تمایل سرمایه گذاران برای عقد فاینانس بیشتر می شود. به گونه ای که بعد از برداشته شدن تحریم ها بسیاری از کشورهای برای عقد قراردادهای فاینانس به ما مراجعه کرده اند که این قراردادها درحال بررسی است تا درباره آن تصمیم گیری شود.
به هر حال باید قبول کرد که عقد قراردادهای B.O.T نیز در توسعه پروژه های شهری تاثیر گذار است. به باور کارشناسان قراردادهای B.O.T بر توسعه مترو موثر است اما عقد این قراردادها نیازمند بررسی هایی و اخذ تصمیماتی است. به گفته منتظری معاون پشتیبانی شرکت مترودرباره قراردادهای B.O.T ؛ وقتی کشوری در قالب قراردادهای B.O.T مترو را می سازد از عواید آن در دوره زمانی مشخص بهره مند می شود اگر قرارداد B.O.T برای ساخت مترو بسته شود بهره بردای آن باید در اختیار داخل باشد. زیرا ما نمی توانیم راننده قطار از خارج وارد كرده و یا مسئول کنترل را به خارجی ها واگذار کنیم. همچنین سیستم های حمل ونقل عمومی بیشتر یارانه ای هستند و اگر یارانه نباشد یک بلیت مترو 4500 تومان است. بنابراین مسائلی پرداخت مابه التفاوت یارانه باید دقیق تر بررسی شود.
ورود بانک شهر در قالب بزرگترین بزرگترین سرمایه گذار داخلی
ورود بانک شهر به صورت کنسرسیومی از مجموعه بانک های دیگر برای اعطای فاینانس داخلی جهت تکمیل خط 6 و 7 مترو نیز روش دیگری بود که توانست قدری مشکل تکمیل خطوط مترو را در یکی، دو سال اخیر رفع کند.
برآوردهای مدیرعامل شرکت مترو تهران نشان می داد که برای تکمیل و به بهره برداری رساندن خط 6 مترو به12 هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است که از این مبلغ قرار بود تا 10 هزار میلیارد تومان از آن را کنسرسیوم بانک شهر بپردازد. آنطور که محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران توضیح می دهد؛ تا کنون بانک شهر 6 هزار میلیارد از 10 هزار میلیارد تعهد مالی خود را در قالب فاینانس خط 6 مترو به شهرداری تهران پرداخته است و تنها سه میلیارد تومان دیگر از پرداخت این وام باقی مانده است.
اما سوال اینجاست که چرا بانک شهر به عنوان بزرگترین سرمایه گذار در توسعه خط 6 مترو در پرداخت مابقی تعهد مالی خود تعلل می کند؟ جواب این سوال را باید در بدهی های کلان مجموعه شهرداری تهران به این بانک دنبال کرد. تقریبا از اواخر سال گذشته بود که در خبرهای درگوشی و رسمی از سوی شورای شهر تهران شنیده شد؛ مبنی بر اینکه شهرداری تهران در پرداخت حقوق ماهیانه پرسنل شهرداری دست به دامن بانک شهر شده و هر ماه برای تامین این هزینه از این مجموعه وام می گیرد. اگر این میزان بدهی شهرداری تهران را به سایر وام های ریز و درشتی که با هدف اجرای پروژه های شهری از بانک شهر دریافت کرده بگذاریم؛ رغم قابل توجهی می شود.
رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران درباره چگونگی بازپرداخت این بدهی ها از سوی شهرداری تهران توضیح داد که مقرر شده تا این میزان بدهی به صورت واگذاری املاک به شکل تهاتر به بانک شهر پرداخت شود.
در واقع می توان گفت که واگذاری این املاک و دارایی ها به غیر از واگذاری فروشگاه شهروند و شهر آفتاب به مجموعه بانک شهر از سوی شهرداری تهران بود که اواخر سال گذشته به خاطر بدهی 5000 میلیاردی این مجموعه به بانک مذکور قرار بود واگذار کند! هر چند منابع غیر رسمی خبر از واگذاری این دو مجموعه به بانک شهر می دهد اما آبان ماه سال گذشته محمد سالاری؛ رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای چهارم شهر تهران در این باره عنوان کرده بود: مجموعه بدهی شهرداری به بانک تجارت 2918 میلیارد تومان و به بانک ملی 2171 میلیارد تومان است که جمعا حدود 5000میلیارد میشود؛ جمع بدهی این دو بانک با میزان بدهی شهرداری به بانک شهر تقریبا یکسان است و البته به جز این بانک ها شهرداری حدود 2000 میلیارد تومان دیگر نیز به سایر بانک ها بدهی دارد و حال جای سوال است که چرا شهرداری واگذاریها را برای این بانک ها مطرح نکرد؟
به گفته سالاری؛ به استناد گزارش ارائه شده از سوی کمیسیون برنامه و بودجه ، شهرداری 8514 میلیارد تومان به پیمانکاران و حدود 12 هزار میلیارد تومان نیز به بانک ها بدهکار است. با ارائه این گزارش مشخص شد که اعضای شورا در یک فضایی که توام با عدم اطلاعات دقیق از میزان بدهی شهرداری به بانک شهر بود؛ تصمیم بر واگذاری نمایشگاه شهرآفتاب و فروشگاه شهروند گرفتند! این گزارش نشان می دهد که شهرداری کلا 5200 میلیارد تومان به بانک شهر بدهکار است و حالا در ازای آن کل سهام نمایشگاه شهرآفتاب و 60درصد سهام فروشگاه شهروند را به بانک شهر واگذار شده که قطعا این واگذاری بیشتر از میزان بدهی است.
این واگذاری ها در حالیست که براساس رایزنیها در شورای شهر قرار بود ، بخشی از نمایشگاه شهر آفتاب برای شهرداری بماند اما هنوز این مهم نهایی نشده و حتی در مصوبه ای که مهدی چمران ریاست شورای قبلی شهر تهران تهیه کرده بود؛ صحبت از واگذاری 100درصدی نمایشگاه شهرآفتاب مطرح شده بود که این برخلاف آنچه در فرآیند تصویب این واگذاری ها در صحن شورا و جمع بندی نهایی آن تصمیم گیری شد.
به هر حال شهرداری تهران با واگذار بخشی از سهام فروشگاه شهروند و شهر آفتاب در نظر داشت تا تضامین مورد نیاز دریافت فاینانس خط 6 و 7 مترو تهران را از بانک شهر دریافت کند. به عبارتی با بازپرداخت بخشی از بدهی خود به این بانک قدم برای دریافت وام جهت ساخت دو خط باقیمانده از شهر تهران برداشته بود.
در حال حاضر خط 6 مترو جزو خطوطی است که بانک شهر همراه با چند شرکت دیگر در آن سرمایهگذاری داشتهاند. اما به اعتقاد رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران؛ بررسی ها نشان می دهد شهرداری تهران بخشی از تعهدات خود را در خصوص تکمیل خط 6 مترو انجام نداده است، این در حالی است که بانک شهر همراه با چند شرکت دیگر، تجهیزات لازم را خریداری و نصب کردهاند و قرار شده بود شهرداری تهران در مقابل تکمیل خط 6 به بانک شهر، ملک واگذار کند.
محمد علیخانی تاکید دارد؛ شهرداری تهران به دلیل بدهی سنگینی که به بانک شهر دارد، قرار شده بدهی خود را به این بانک به صورت واگذاری املاک تهاتر کند ولی شهرداری تهران در انجام تعهدات خود عقب است. هر چند اخیراً نیز جلسهای با مدیرعامل بانک شهر و دیگر مسئولان مترو و شهرداری تهران برگزار شد و قرار شد هر چه سریعتر ملکهایی که در قالب تهاتر با بانک شهر قرار گرفته است کارشناسی و واگذار شود و در مقابل، بانک شهر نیز تکمیل خط 6 مترو را متوقف نکند.
اتمام 100 کیلومتر خطوط باقیمانده مترو در گروه تامین اعتبارات
هابيل درويشي مديريت عامل مترو تهران نیز در جلسه شوراي هماهنگي معاونان، مجريان، مديران عنوان کرد: حدود یکصد كيلومتر پروژه هاي در حال ساخت تونل هاي مترو كه در دردست احداث بوده، در شرف اتمام است كه بخشي از آن نيز راه اندازي شده و بخش ديگر نيز در آينده نزديك تكميل خواهد شد.
به گفته هابیل درویشی؛ در صورت تامین اعتبار به میزان کافی، تمامی خطوط مترو ظرف کمتر از 2 سال به بهرهبرداری و تعداد سفرهای مترو به بیش از 10 میلیون سفر خواهد رسید.
وي با اشاره به برنامه هاي آينده در متروي تهران نیز یادآور شده؛ علاوه بر برنامه هاي موجود، تكميل و توسعه خطوط، از برنامه هاي جدي آتي در مترو خواهد بود و در نظر داريم، توسعه خط دو تا ترمينال شرق، خط چهار از اكباتان تا جنت آباد ، خط شش تا حرم حضرت عبدالعظيم، خط هفت تا سعادت آباد را با حداكثرتوان به انجام برسانيم.