به گزارش تیترشهر : دو کشور، نه‌تنها در دوران درخشان روابط تجاری و صنعتی و نظامی هستند؛ بلکه با همکاری یکدیگر در حال جنگ با تروریسم در عراق و سوریه‌اند. مهدی سنایی، سفیر ایران در جمهوری فدراتیو روسیه، در گفت‌وگو با پایگاه انگلیسی زبان پرشیا دایجست از ابعاد روابط تهران- مسکو می‌گوید.
روابط ایران و روسیه را در چه سطحی می‌بینید؟
روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه اکنون در سطحی قرار گرفته که در روابط دو کشور بی‌سابقه است. با آغاز دوران ریاست‌جمهوری آقای روحانی روند همکاری‌های ایران و روسیه وارد مرحله تازه‌ای شد. رؤسای جمهوری دو کشور در سه‌سال‌و‌نیم گذشته ٩ بار دیدار کردند و چند مرتبه گفت‌وگوهای تلفنی داشتند. درواقع هم اراده سیاسی رهبران دو کشور و هم نزدیکی رویکردهای دو کشور در قبال تحولات منطقه‌ای و جهانی باعث نزدیکی دو کشور شده است. دو کشور ایران و روسیه، دو همسایه قدرتمند در منطقه هستند که چالش‌های زیادی در آن وجود دارد و همکاری دو کشور برای ایجاد ثبات و صلح، باعث خواهد شد که نوعی هم‌افزایی بین آنها ایجاد شود. دو کشور منافع مشترک و تهدیدهای مشترکی دارند. ثبات در افغانستان و آسیای مرکزی و قفقاز از موضوعاتی هستند که هر دو کشور را به همکاری وا‌می‌دارد. نگاه ابزاری محور غربی- عربی به بحث تروریسم و تقسیم آن به تروریسم خوب و تروریسم بد، باعث ایجاد بحران در منطقه شده است و ایران و روسیه مبارزه با همه گروه‌های تروریستی را به‌عنوان هدف مشترک خود تعریف کرده‌اند. اکنون سوریه به یکی از نمادهای همکاری دو کشور در مبارزه با تروریسم تبدیل شده است. دولت آقای روحانی نوعی موازنه و تعادل را در روابط خارجی کشور ایجاد کرده است که در آن هیچ‌یک از دو رویکرد «نگاه به شرق» یا «نگاه به غرب» بر کلیت روابط سایه نینداخته و آمادگی توسعه روابط با کشورها و قدرت‌های مختلف، بر‌اساس منافع مشترک، ایجاد شده است. درباره روابط با روسیه باید اضافه کرد که طرفین تلاش کرده‌اند از تأثیر منفی عامل سوم در روابط بکاهند.
منافع مشترک ایران و روسیه در چه حوزه‌هایی تعریف می‌شود؟
جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه، در حوزه‌های مختلف دارای منافع مشترک یا تهدیدات مشترکی هستند. مبارزه با تروریسم و ایجاد ثبات در مناطق آسیای مرکزی، خاورمیانه و نیز افغانستان از مشترکات سیاست خارجی دو کشور است. اساسا یکی از مشکلات مناطقی مانند خاورمیانه این است که کشورهای غربی با تضعیف نهاد دولت در این کشورها، به گروه‌های تروریستی این فرصت را داده‌اند که بتوانند فضایی برای بروز و ظهور پیدا کنند. در واقع خلأ قدرت ناشی از تضعیف دولت‌ها منجر به شکل‌گیری فضایی برای بازیگران غیردولتی شده و این امر منطقه را دچار بی‌ثباتی کرده است. رویکرد دو کشور ایران و روسیه، در مقابل این وضعیت، کمک به دولت‌های منطقه برای کسب توان لازم برای مقابله با تروریسم و ایجاد ثبات است.
با توجه به سابقه روابط روسیه و ایران در زمان قاجار و نیز حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا پیش از ریاست‌جمهوری آقای پوتین، خیلی از اصلاح‌طلبان ایران عقیده دارند که نمی‌توان به روسیه اعتماد کرد؛ زیرا تجربه نشان می‌دهد که روسیه همواره به دنبال منافع خویش بوده و هر لحظه امکان دارد روی ایران، با آمریکا و اروپا معامله کند! آیا این اعتقاد را قبول دارید؟ اگر نه، چرا؟
واقعیت این است که جهان در حال تحول است. نه ایران، ایران دوره قاجار است و نه روسیه، روسیه دوره تزاری و شوروی. درست است که باید از تاریخ عبرت گرفت و درس‌هایی را که تاریخ به ما می‌آموزد، نباید به فراموشی سپرد؛ اما درعین‌حال نباید از تاریخ و خاطرات ناخوشایند تاریخی، احکامی قطعی برای تنظیم روابط با کشورها صادر کرد. بدون‌تردید هر کشوری به دنبال منافع ملی خود است و نمی‌توان کشوری را یافت که منافع خود را فدای کشور دیگر کند. هنر دیپلماسی در آن است که از ظرفیت‌های موجود در روابط با کشورها برای حصول منافع دوجانبه استفاده كند. اگر ظرفیت‌هایی در روابط ایران و روسیه وجود دارد که می‌تواند در راستای منافع طرفین از آن بهره برد، آیا باید بر‌اساس حکم قطعی ناشی از مسائل تاریخی، از آن صرف‌نظر کرد؟ راه صحیح این است که کشورها با دید باز و با حسابگری و هوشیاری، منافع خود را در تعامل با سایر کشورها جست‌وجو كنند. در روابط با هر کشوری، باید ارزیابی درست و به‌روزی از وضعیت آن کشور داشت. وقتی می‌توان دوستی را جایگزین بدبینی کرد و همکاری را جایگزین خاطرات ناخوشایند تاریخی کرد، نباید اجازه داد دو کشور همسایه که منافع مشترک و تهدیدات مشترکی دارند، نگران نزدیکی به یکدیگر باشند.
حسن روحانی در سفر اخیر به مسکو در آوریل ٢٠١٧ روابط فی‌مابین را استراتژیک خواند. این استراتژیک‌بودن به چه معناست؟
دکتر روحانی و مجموعه دولت، روابط ایران و روسیه را مهم می‌دانند و بر تقویت همکاری‌های دو کشور در ابعاد گوناگون اقتصادی، علمی و فرهنگی تأکید دارند. آمار رفت‌وآمدهای سطح بالا بین دو کشور در سه سال گذشته جالب توجه است. دیدارهای متعدد و متقابل و همچنین سفر آقای پوتین به تهران و دیدار ایشان با مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهوری و سفرهای دکتر روحانی به روسیه حاکی از اراده رهبران دو کشور بر ارتقای روابط ایران و روسیه بوده است. سفر اخیر رئیس‌جمهور کشورمان به روسیه نیز نشان از اراده طرفین برای پویایی و گسترش روابط دارد. آخرین دیدار سران دو کشور در هفتم و هشتم فروردین ١٣٩٦ در مسکو انجام شد. روابط ایران و روسیه را در برخی ابعاد می‌توان «مشارکت استراتژیک» دانست ولی نهایتا آنچه مهم است، ایجاد روابطی است که بر بنیان‌هایی مستحکم بنا شوند و بازیگران ثالث نتوانند بر آن تأثیر بگذارند. سفر آقای روحانی درواقع جمع‌بندی تلاش‌های سه‌سال‌و‌نیم دو کشور در عرصه‌های منطقه‌ای و دوجانبه بود. اتفاقات مثبت متعددی در عرصه‌های مختلف در روابط دو کشور رخ داده و جمع‌بندی و ارزیابی دو رئیس‌جمهور از روند توسعه روابط دوجانبه، مثبت بود.
آیا فکر می‌کنید پوتین، تا آخر و به هر قیمتی از بشار اسد حمایت خواهد کرد؟
دادن پاسخ قطعی به این سؤال نیازمند پیشگویی است و در روابط بین‌الملل نمی‌توان پیشگویی کرد. البته می‌شود گمانه‌زنی کرد و درمجموع به نظر می‌رسد روسیه در تداوم موضع خود درباره سوریه جدی است و این ثبات قدم را می‌توان در مواضع این کشور درخصوص سوریه مشاهده کرد.
اگر آمريكا و هم‌پیمانانش به سوریه حمله زمینی کنند، احتمال می‌دهید واکنش روسیه چه باشد؟
واکنش احتمالی روسیه به چنین حمله‌ای را باید از تصمیم‌گیران روسیه سؤال کرد ولی شواهد نشان می‌دهد که وقوع چنین وضعیتی غیرمحتمل است. درحالی‌که روسیه در حال نبرد با تروریست‌های خارجی در سوریه است، طبیعتا آغاز جنگ تمام‌عیار آمريكا و هم‌پیمانانش با سوریه، وضعیت خطرناکی ایجاد خواهد کرد. طبیعتا حمله زمینی به سوریه از سوي آمريكا و هم‌پیمانانش برخلاف موازین حقوق بین‌الملل خواهد بود و چنین اقدامی، تجاوز به یک کشور مستقل محسوب خواهد شد که پیامدهای خاص خود را خواهد داشت.
جای خالی روابط غرب با ایران تا چه اندازه با روابط روسیه با ایران پر شده است؟
ما به روابط ایران و روسیه چنین نگاهی نداریم و آن را جایگزین یا پرکننده جای خالی روابط با غرب نمی‌دانیم. قرار نیست روابط با یک کشور همسایه را جایگزینی برای روابط با دیگران بدانیم. روابط ایران و روسیه بر اساس منافع دو ملت در حال شکل‌گیری است و این روابط، متناسب با میزان همخوانی رویکردهای دوجانبه، منطقه‌ای و جهانی دو کشور، گسترش خواهد یافت. این تصور که ایران و روسیه از کارت یکدیگر در تعامل با غرب سود ببرند، مربوط به دوره جنگ سرد است و تاریخ مصرف چنین رویکردی گذشته است. ایران و روسیه در همسایگی هم هستند. داشتن روابط نزدیک و دوستانه با همسایگان ضرورت عقلی است و نباید آن را به روابط با کشورهای غربی پیوند زد. ما در دوره نظام دوقطبی نیستیم که نزدیکی به یک قطب، به معنای دوری از قطب دیگر باشد. اکنون در حال ورود به فضای پساجهانی‌شدن هستیم که در آن، کشورها بیش‌ازپیش به همکاری‌های منطقه‌ای روی آورده و موج جدیدی از همکاری‌های منطقه‌ای در راه است. در این فضا، عقلانیت حکم می‌کند که به تقویت و استحکام روابط با همسایگان بپردازیم. روند روبه‌جلو در روابط ایران با کشورهای اروپایی و تنش‌زدایی در روابط با کشورهای غربی و منطقه‌ای، نه‌تنها مانع رشد روابط ایران با روسیه نخواهد شد بلکه می‌تواند به این روابط کمک کند.
آیا فکر می‌کنید روسیه از تیرگی روابط ایران و غرب خشنود است؟
اکنون دو کشور به این نتیجه رسیده‌اند باید روابطی را بنیان نهند که کمترین تأثیرپذیری را از جانب عوامل ثالث داشته باشد. به این معنا که بهبود روابط ایران با غرب یا بهبود روابط روسیه با غرب، نباید بر روابط دو کشور تأثیر منفی داشته باشد. این تصور که روابط نزدیک دو کشور ضرورتا به معنای تیرگی روابط با غرب است یا اینکه بهبود روابط هر یک از این دو کشور با غرب، تأثیر قطعی بر روابط دوجانبه خواهد داشت، اساسا مربوط به فضای ذهنی دوقطبی است و با واقعیات موجود در جهان امروز سازگاری ندارد. البته در روسیه نگاه‌های متفاوتی در این زمینه وجود دارد. شاید برخی در روسیه از این موضوع خشنود باشند ولی این نگاه، نگاه غالب نیست.
آیا روسیه همچنان دارد از پایگاه‌های ایران برای حمله به تروریست‌های سوریه استفاده می‌کند؟
ایران و فدراسیون روسیه در حال همکاری با یکدیگر در جنگ علیه تروریسم هستند. در چارچوب این همکاری، طرفین از ظرفیت‌های یکدیگر برای پیشبرد اهداف مشترک استفاده می‌کنند و این موضوع، امری رایج در چنین همکاری‌هایی است. همکاری‌های تهران - مسکو برای مبارزه با تروریسم در سوریه راهبردی است و ما در این زمینه تبادل ظرفیت و امکانات را داشته و خواهیم داشت.
آیا ایران و روسيه، حملات هوایی مشترک هم علیه تروریست‌ها انجام می‌دهند؟
دو کشور ایران و روسیه به دلیل داشتن نگاه نزدیک به تحولات در سوریه، با یکدیگر وارد همکاری شده و ضمن دفاع از دولت قانونی سوریه، به مقابله با تروریست‌ها اقدام کرده‌اند تا همه منطقه را از خطر گسترش تروریسم محافظت كنند. این همکاری بر اساس الگویی از همکاری اجرا شده که در آن نوعی تقسیم کار بین دو کشور صورت گرفته است. درواقع هر کشور وارد حوزه‌ای شده که در آن دارای مزیت و کارایی بهتر است.
چرا روسیه به اندازه سوریه، در عراق فعالیت نظامی علیه داعش ندارد؟
به‌هرحال این امر به تصمیم دولت روسیه بستگی دارد. درعین‌حال ایران، روسیه و عراق نیز همکاری‌هایی برای مبارزه هماهنگ با داعش داشته و دارند. مرکز هماهنگی ضدتروریستی بغداد که با مشارکت ایران، روسیه، عراق و سوریه فعالیت دارد، در این چارچوب فعال است.
روابط ایران و روسیه چه تأثیری در ثبات و آرامش در منطقه خاورمیانه دارد؟
روابط نزدیک ایران و روسیه، ثبات و امنیت را برای خاورمیانه به ارمغان می‌آورد. ایران و روسیه دو کشور قدرتمند در منطقه هستند که مبارزه‌اي جدی و واقعی با تروریسم را در دستور کار خود قرار داده‌اند و قصد دارند تا ریشه‌کنی این معضل، همکاری‌های خود را ادامه دهند. تروریسم تهدیدی برای همه کشورهای منطقه خاورمیانه و کشورهای پساشوروی است. نباید اجازه داد که تروریست‌ها در دوره پساداعش از سوریه به مناطقی مانند آسیای مرکزی، قفقاز و افغانستان منتقل شوند. در همین راستا، تقویت دولت‌های مرکزی در این کشورها اهمیت پیدا می‌کند تا خود بتوانند مانع از رشد جریان‌های تروریستی شوند. این رویکرد باعث ایجاد ثبات در این کشورها و در کل منطقه خواهد شد.
آیا ایران توانسته است با توجه به تحریم اروپا، حضور شایسته‌ای در بازار روسیه داشته باشد؟
اساسا حضور در بازار یک کشور دیگر، امری نیست که یک‌شبه صورت بگیرد. این امر نیازمند ایجاد سازوکارهایی است که ازجمله آنها می‌توان به ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقل، شناسایی نیازهای بازار هدف، ایجاد ظرفیت‌های لازم برای صادرات و برقراری ارتباط بین صادرکنندگان و واردکنندگان، اشاره کرد. اینکه آیا همزمان با تحریم اروپا، ظرفیت صادراتی لازم در ایران برای دراختیارگرفتن بازارهای روسیه وجود داشته است یا نه، سؤالی است که پاسخ به آن موضوعی تخصصی است. آیا صرف وجود مازاد مصرف سالانه در برخی اقلام، آن‌هم نه به‌صورت پایدار و مداوم، به معنای توان صادراتی است؟ به‌هرحال ایجاد زیرساخت‌های مالی و حمل‌ونقلی و بسته‌بندی و نگهداری مناسب برای عرضه محصول باکیفیت، لازمه صادرات مستمر و دراختیارگرفتن بازارهای هدف است.
چرا ایران هنوز نتوانسته است در سازمان همکاری‌های شانگهای عضو شود؟ آیا این امر، با کمک جدی روسیه محقق نمی‌شود؟
روسیه از عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای حمایت می‌کند اما ورود هر عضو جدیدی به یک سازمان بین‌المللی، مکانیسم و مقررات خاص خود را دارد. بدون تردید عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان‌های منطقه‌ای ازجمله سازمان همکاری شانگهای باعث تقویت این‌گونه سازمان‌ها و افزایش همکاری منطقه‌ای می‌شود.
