اثرات وجوه ارسالی مهاجران روستايي شاغل در شهرها در توسعه روستایی

 در بررسی جریان‌های مهاجرتی در قالب تعاملات روستايي ـ شهری، بیشتر از پيامدهاي منفی مهاجرت از روستاها بحث مي‌شود. بنابراين،  نقش مهاجران روستايي شاغل در شهرها و تأثيرات انتقال پول و سرمايه  از سوي آن‌ها  به روستاها و در نتيجه توسعه كانون‌هاي روستايي مهاجر فرست نادیده انگاشته مي‌شود. در واقع، مهاجران روستايي شاغل در شهرها با انجام فعالیت‌هایی هم‌چون : ارسال وجوه نقدی و غیر نقدی، سرمایه‌گذاری و انتقال فناوری، باعث توسعه روستاي محل تولد خود مي‌شوند. براين‌بنياد، این پژوهش با شناسایی مقصدهاي شهري مهاجران روستايي، به تبيين اثرات وجوه ارسالی از سوی آن‌ها در توسعه و عمران روستايی در ناحيه مورد مطالعه پرداخته است. تحقیق حاضر به روش توصیفی – تحلیلی برروي 153 خانوار نمونه تصادفي از مهاجران روستايي شاغل در شهرها در روستاهاي دهستان نورعلی شهرستان دلفان انجام شد. نتایج گویای آن است که مهاجران روستايي شاغل در شهرها به صورت نقدی و غیر نقدی، و با سرمایه‌گذاری در زمينه‌هاي مختلف مانند : خرید و فروش و ساخت مسکن، فعاليت‌هاي اقتصادي کشاورزی و غير‌كشاورزي و غيره در توسعه روستاهای ناحيه مورد مطالعه اثرگذار هستند. بررسي‌هاي ميداني نيز رابطه معني‌داري ميان اثرات وجوه ارسالي مهاجران روستايي شاغل در شهرها در توسعه سكونتگاه‌هاي روستايي ناحيه مورد مطالعه نشان مي‌دهد.  از آن‌جایی‌که وجوه ارسالی یکی از منابع بسيار مهم سرمایه‌گذاري در روستاهای اين ناحيه است. برنامه‌ريزي براي ساماندهی وجوه ارسالي و جریان سرمایه‌گذاری پيشنهاد مي‌شود.

واژه های کلیدی

مهاجرت، وجوه ارسالی، توسعه روستايي، دهستان نورعلی، شهرستان دلفان.

مقدمه  

 روستاها و شهرها به مثابه اجزای نظام فضايي قلمداد می‌شوند که در بین آن‌ها پیوند‌هاي مختلفی همچون، جريان مردم، كالا، پول، سرمايه و اطلاعات وجود دارد   ]1[[2]. بنابراین، یکی از پيامدهاي پیوندهای روستایی – شهری در فراگرد توسعه، جريان‌هاي اقتصادي و مبادلات مالی و پولی است که می تواند اشکال مختلفی داشته باشد. همچنين، بررسي‌هاي انجام شده در اغلب كشورها و از جمله ايران نشان مي‌دهد كه تعامل  روستايي ـ شهري علاوه‌بر پيامدهاي مثبت مي‌تواند پيامد‌هاي نوعاً نامطلوب براي كانون‌هاي جمعيتي رقم زند [3]. براين اساس، بررسي اثرات متفاوت پيوندهاي   روستايي‌ـ شهري  در ارتباط با مهاجران روستايي شاغل در شهرها در راستاي توسعه پايدار ناحيه‌اي اهميت مي‌يابد. سرمایه می‌تواند از طریق بانک‌ها و موسسات مالی شهری در قالب اعتباراتی که در اختیار کشاورزان و شاغلین روستا قرار داده می‌شود، به مناطق روستایی منتقل شود. همچنین، می تواند به شکل سرمایه گذاری در صنایع روستایی از طریق بخش خصوصی یا دولتی یا پروژه‌های اهدایی باشد. جریان های غیر رسمی مالی ممکن است به شکل پول هایی باشد که از طرف ساکنان شهر برای اقوام ساکن در روستا حواله می شود . جریان های مالی بخش مهمی از تعامل شهر و روستا را تشکیل می‌دهند . شیوه های متفاوتی برای جریان سرمایه بین مناطق شهری و روستایی وجود دارد و شواهد موجود نشان می دهد که جهت این جریان ها هم می تواند متوجه شهر و هم متوجه روستا ها باشد . بیشتر تحقیقاتی که در مورد جریان های سرمایه بین شهر و روستا صورت گرفته ، بر تامین اعتبار برای مناطق روستایی و وجوهی که مهاجران روستایی در شهرها برای اقوام خود در روستا ها ارسال می کنند تمرکز دارند [4]. در دنیای جدید و در عصر جهانی‌شدن مقوله‌هاي اجتماعی، اقتصادی و بسیاری از مقوله‌هاي دیگر دستخوش تغییر شده‌اند. در این میان مقوله توسعه و مهاجرت یک تعریف جدیدی‌ پیدا کرده‌اند. در بسیاری از موارد مهاجرت و بخصوص مهاجرت از روستا به شهر را باعث توسعه‌نیافتگی روستا می‌دیدند. توسعه نیافتگی که بر اساس خروج سرمایه‌های انسانی و مادی از روستا اتفاق می‌افتاد. اما بدون زیر سئوال بردن تمامی این فروض مهاجرت چه در مقیاس داخلی و بین‌المللی همیشه ضدتوسعه‌ای نمی‌باشد. چرا که افراد انسانی آزاد بوده و اختیار تعیین حیات خود را دارند. اما در سال‌های اخیر نکته‌ای که از مهاجران برای توسعه مورد بررسی قرار گرفته است و نقشی که آنان در توسعه کشور زادگاه و همچنین اجتماعات زادگاه خود دارند حائز اهمیت شده است. این نقش مهاجران در فرایند توسعه اجتماعات در جریان وجوه ارسالی[1] و همچنین ارسال خیلی از مولفه‌های توسعه اجتماعی و فرهنگی می‌باشد.  در ناحیه ی مورد مطالعه مهاجرت روستاییان به شهر ها دارای اثرات مثبت و منفی فراوانی بوده است ، که اثرات منفی بیشتر در مواردی چون ، خالی شدن سکونت گاهای روستایی از نیروهای فعال و جوان که توانایی کار بر روی زمین های کشاورزی را داشته اند و در نتیجه استفاده ی کمتر از پتانسیل های تولیدی ناحیه نمود دارد . از آثار مثبت مهاجران در این ناحیه بر زادگاه خود نیز می توان به سرمایه گذاری در امور مسکن و ساخت وساز و همچنین بهبود سطح درآمدی و رفاهی ساکنان روستا اشاره کرد . در واقع در این پژوهش سعی بر آن بوده است که با شناسایی مناطق ارسال کننده ی وجوه ارسالی و رابطه و حجم مبادلات آنها با زادگاهشان به بررسی نقش این فرایند در توسعه و عمران روستاهای  مورد مطالعه در دهستان نورعلی واقع در شهرستان دلفان بپردازیم .

مبانی نظری

  پدیده مهاجرت[2] مقوله‌ای است که در بسیاری از دیدگاه ها و مکاتب مورد بحث قرار گرفته است . برخی از نظریه پردازان مهاجرت همچون دهاس[3] معتقدند بیشتر تئوری‌های مهاجرت بینش جامعی را در حوزه اثرات مهاجرت در توسعه ، بویژه اثر آن بر کشورهای در حال توسعه ، ارائه نمی نمایند و تنها به بیان اثرات ناهمگون و التقاطی بسنده می‌کنند [5]. گروهایی مهاجرت را پدیده ای مثبت و موثر در فرایند توسعه معرفی می دارند ، همچون کارکردگرایان ، توسعه گرایان ، نئوکلاسیک ها و نظریه پردازان دیدگاه نوسازی . گروهی نیز آن را عاملی منفی در مسیر توسعه بر می‌شمارند ( از قبیل : نئومارکسیست ها ، طرفداران مکتب وابستگی ، تئوری سیستم های جهانی ).

جدول 1: تقابل دیدگاها در حوزه ی مهاجرت و توسعه 

ماخذ :  [6] و [7]

وجوه ارسالی و توسعه

 به تازگی جریان وجوه ارسالی از سوی مهاجران برای توسعه مناطق مهاجر فرست مورد توجه اساسی قرار گرفته است . در این میان محققان و سیاست گذاران معتقدند وجوه ارسالی فرستاده شده از سوی مهاجران در کاهش فقر و بهبود زندگی خانواده ها نقش حیاتی ایفا می کند. یکی از راه های تشخیص انواع وجوه ارسالی طبقه بندی آن بر اساس فرستنده و دریافت کننده است . کارلینگ[4] شش نوع متفاوت از وجوه ارسالی را به شرح زیر تشخیص داده است :

 1- مهاجران برای مهاجران ؛ مربوط به مهاجرانی است که می خواهند از پول خود در خارج از آن کشور استفاده کنند که این کار از طریق سپرده گذاری در کشورهای خود انجام می دهند . 2-مهاجران برای غیر مهاجران (خانواده یا دوست ) ؛ که در بیشتر کشورها ، مهم ترین نوع جریان وجوه ارسالی است . در این شیوه ، دریافت کننده ی وجه در مورد مصرف وجوه تصمیم می گیرد که در بیشتر این موارد ، وجوه ارسالی برای تامین نیازهای اساسی و مصرفی و در مواردی معدود خرید زمین و توسعه ی اشتغال است . 3- مهاجران برای گروه ها ( انجمن ها ، کلیساها ، مساجد ، و غیره )؛ این نوع ارسال وجوه در برگیرنده ی موسسات خیریه است . 4- گروه ها به گروه ها ؛ در این مورد ، انجمن های مهاجران برای تامین مالی و اجرای طرح ها پول می فرستند ، که نمونه ی بارز آن انجمن شهر مکزیکو سیتی است .5- مهاجران برای دولت ها ؛ این موارد به وجوهی مربوط می شود که افراد خارج از کشور برای دولت کشور مبدا خود می فرستند و مقدار مشخصی از ارسال های داوطلبانه و یا گرداوری مالیات از مهاجران را در بر می گیرد . 6- شاغلان خصوصی برای دولت ها ؛ وجوه ارسالی معینی از صاحبان کار ، حقوق بازنشستگی ، و وجوه دریافتی از مهاجرانی را شامل می شود که قصد بازگشت به کشور خود را دارند[8].

 غالبا مهاجرت از سوی مکان‌های روستایی به سمت شهرها باعث افزایش سطح درآمدی مردمان روستایی و ارسال وجوه پولی به خویشاوندانشان در مبدا خواهد شد[9]، [10]،[11]،[12]. برخی مطالعات اثرات وجوه ارسالی را بر توزیع درآمدی مناطق دریافت کنند ه ی این وجوه سنجیده اند ،  به طوری که بعضی از این تحقیقات گویای این حقیقت می باشد که وجوه ارسالی سبب کاهش نابربری درآمدی شده و برخی تحقیقات نشان دهنده آن هستند که وجوه ارسالی موجب افزایش نابرابری ها از لحظ درآمدی شده[13]،[14] و تعدای دیگر از این مطالعات نیز برخلاف دو مورد گفته شده ، بیان می دارند که پویایی بین مهاجرین و وجوه ارسالی که از سوی آنها ارسال می شود ، رابطه ای غیر خطی دارند[15]،[16]،[17]،[18]، [19].

 در چین اثرات وجوه ارسالی را بر نابرابری و فقر روستایی مورد پژوهش قرار دادند و نتایج آن گویای این مسئله بود که با پایین آوردن فعالیت های کاذب و حاشیه ای در بخش کشاورزی و جایگزین کردن فعالیت های مولد به جای آن ، مهاجرت می تواند سبب افزایش درآمد خانوارهای روستایی شود . بعلاوه مشارکت بین مهاجرین در انتقال  وجوه ارسالی به طور قابل ملاحظه ای باعث کاهش فقر روستاها شده و وجوه ارسالی نه تنها  کاهش شکاف درآمدی را در پی داشته بلکه باعث افزایش درآمد برای فقیر ترین فقرا شده است [20]. در فیلیپین نیز تحقیقات نشان دادند که وجوه ارسالی از سوی کارگران بیشتر در بخش مصرفی خانوارها مورد استفاده قرار گرفته است و از طرفی این وجوه ارسالی هم باعث رشد و ترقی ملی شده و هم سطوح درآمدی را نابرابر تر کرده است [21].  

 در ایران نیز تحقیقاتی انگشت شمار در زمینه ی وجوه ارسالی به عمل آمده است که این تحقیقات بیشتر در زیر مجموعه ای مطالعات و پزوهش های مربوط به پیوند های شهری – روستایی قرار می گیرد . در زیر به چند نمونه از آن ها اشاره می شود .

 در پژوهشی نقش و جایگاه مهاجران در توسعه و عمران روستاهای دهستان رامشه (شهرستان اصفهان ) از طریق ارسال وجوه ، انتقال دانش و اطلاعات و سرمایه گذاری های تولیدی بررسی شده است . یافته ها حاکی از این بود که  مهاجرین این دهستان با سکونت در محله های خاصی از تهران ،حفظ و توسعه ی روابط در میان یکدیگر و نیز با بستگان خود در روستا و همچنین تشکیل انجمن ها و نهاد های اجتماعی در شهر ، از سرمایه اجتماعی بالایی برخوردارند و از این رو ، از سرمایه مالی ، موقعیت اجتماعی ، امکانات و توانمندی خود برای پیشبرد روند توسعه و عمران روستاهای این ناحیه استفاده می کنند[22]. در تحقیقی دیگر که  با عنوان " مهاجران بین الملل ، مشارکت کنندگان در توسعه ی زادگاهی " در شهر لار انجام شد ، مشخص گردید که مهاجرین لار ، از طریق مردم و نیز رابطین خود ، کمبود ها و مشکلات زادگاه خود را شناسایی کرده و به رفع آن همت گماشته اند . و در حوزه های مختلفی چون بهداشت ، آموزش و حوزه ی مذهبی اثرات مهمی را به جای گذاشته اند . بعلاوه مهاجران و خانواده های آن ها توانسته اند بازار لار را رونق بخشند که مسلما از این طریق مشاغل متعددی نیز پدید آمده است [23].

مواد و روش ها

 تحقیق حاضر به روش توصیفی – تحلیلی و در سکونت‌گاه‌هاي روستایی دهستان نورعلی شهرستان دلفان و در روستاهايي همچون دوآب زالی ، ده کبود چواری و روستای مرادجان که مهاجران روستايي شاغل در شهرها دارند، انجام شد. جامعه آماري تعداد 506 خانوار مهاجر روستايي شاغل در شهر است كه از طريق بررسي ميداني شناسايي شده‌اند. ابزار اصلی جمع آوری اطلاعات میدانی پژوهش به روش مصاحبه و پرسش‌نامه و همچنین  استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای  است. در روش مصاحبه سوال‌ها به صورت باز مطرح شده‌اند و تاکید بر اقناع ذهني[5] پژوهشگر در رسیدن به نتایج مورد نظر بوده و در روش پرسش‌نامه با استفاده از فرمول کوکران به توزیع 153 پرسش‌نامه (با آلفای کورنباخ 83 درصدی ) در بین خانوارهای جامعه آماری تكميل شد. خانوارهاي پاسخگو شامل ارسال کننده و دريافت‌كننده وجوه بودند. براي تجزيه و تحلیل داده‌ها از ابزار "SPSS"  و ""GIS استفاده شد.

شکل 1 : مدل مفهومی تحقیق

قلمرو جغرافیایی پژوهش

 شهرستان دلفان شمالی‌ترین شهرستان استان لرستان با مساحت تقریبی 2570 کیلومتر مربع است.ميزان 1/9 درصد از وسعت استان را اشغال نموده و مشتمل بر دو بخش مرکزی و کاکاوند و 10 دهستان است. 3  روستاي  دهستان نورعلی محدوده مورد مطالعه پژوهش است. این شهرستان از سمت شمال توسط شهرستان های نهاوند ، کنگاور ، صحنه ، هرسین (استان کرمانشاه) محدود است. از سمت جنوب توسط شهرستان‌های الشتر، خرم آباد و کوهدشت احاطه گشته است . محدوده این شهرستان در موقعیت ریاضی 47 درجه و 18 دقیقه طول جغرافیایی شرقی از نصف النهار گرینویچ و 33 درجه و 50 دقیقه تا 34 درجه و 18 دقیقه عرض جغرافیایی شمالی واقع شده است(نقشه 1). شهرستان دلفان به علت ارتفاع نسبتا زیاد به طور کلی به عنوان ناحيه سردسیر شناخته مي‌شود و در تقسیمات اقلیمی دارای آب و هوای نیمه مرطوب و سرد است. بخش قابل توجهی از شهرستان منطبق بر قلل مرتفع وکوهستاني با اقلیم سرد است. طول دوره یخبندان در اين ناحيه طولانی ( از اواخر آذر ماه تا اوایل فروردین ) و پوشش برف ماه‌ها سطح ناحيه را دربرمي‌گيرد و باعث مسدود شدن راه‌های روستایی می‌شود .

نقشه 1 : موقعیت جغرافیایی ناحیه مورد مطالعه

مأخذ : یافته های پژوهش ، 1392.

یافته های تحقیق

1-     وضعیت مهاجرین دهستان نورعلی

بر اساس بررسی‌هاي ميداني، از گذشته‌هاي دور حرکات جمعیتی در شهرستان دلفان و دهستان نورعلی در چارچوب کوچروي بود. از آنجایی که مردم اين ناحيه بیشتر دامدار بودند؛  فصول سرد سال را در شهرستان کوهدشت (قشلاق ) و فصول گرم را در شهرستان دلفان (ییلاق ) سپری می‌کردند . البته این شیوه معیشتی تا سال 1312 قالب بود. از این سال و همزمان با سیاست تخت قاپو کردن از سوی حکومت مرکزی یکجانشینی به صورت عمده شکل می‌گیرد. حرکات جمعیتی خاصی بعد از یکجانسینی دیده نمی‌شود و با وجود مرگ و میر زیاد در بین نوزادان ، میزان جمعیت در سطح دهستان و شهرستان افزایش می یابد . سیستم مدیریتی روستا در این دوره زمانی نظام ارباب ـ رعیتی بود. با وجود انجام اصلاحات ارضی این نظام حتی تا سال‌ها بعد از انقلاب اسلامی ادامه پیدا می کند به نحوی که حتی امروزه شاهد رگه‌های از این شیوه مدیریتی در محدوده  مورد مطالعه هستيم. به طور کلی در این دوره  زمانی مهاجرت آن‌قدر زیاد نبوده که وجوه ارسالی از سوی مهاجرین شکل بگیرد. از جمله دلایل این شرایط در این دوره  زمانی  می توان به ، الف ) عدم گسترش راه‌های ارتباطی مناسب و وسایل حمل و نقل عمومی ب) تعصبات زیاد به ایل و طایفه و در نتیجه عدم مهاجرت ج) عدم شناخت قطب‌های درآمدی و مهاجر پذیر د) توجه زیاد به معنویات ه) پایین بودن سطح سواد و آگاهی  و) عدم وجود رسانه های جمعی که این امکان را برای فرد فراهم آورد  که خود را با نقش‌ها ی دیگر جامعه مقایسه کند وغيره.

 دوره دوم مهاجرتی، دوره‌ای است که با وجود برخی سیاست های دولت مبتنی بر آب رسانی و برق رسانی به روستاها و ایجاد سایر خدمات رفاهی از طریق نهادهایی مانند جهاد سازندگی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، حرکات جمعیتی به سمت شهرهای بزرگ شکل می‌گیرد . البته مهاجرت ها در این دوره بیشتر مرد گزین و فصلی بوده‌اند، به نحوی که بعد از برداشت محصول و فرا رسیدن فصل بی‌کاری کشاورزان، مردم ناحيه به شهرهای دیگر به ویژه تهران مهاجرت مي‌كردند . به تدریج، در اواخر این دوره، مهاجرت‌های دائمی (خانوادگی ) ظاهر می‌شود. مهاجران دائمی در این دوره بیشتر شامل کسانی بود که در مناطق روستای صاحب زمین کشاورزی نبودند و ناچار به مهاجرت برای ادامه  زندگی خود بودند.

 در مرحله سوم مهاجرتی (1370 تا کنون )، که می توان آن را به نوعی مرحله  شکل‌گیری وجوه ارسالی نامید، مهاجرت‌های دائمی در کنار مهاجرت‌های فصلی به شدت گسترش می‌یابد. نمونه بارز این پدیده در محدوده  مورد مطالعه روستای دوآب زالی می باشد که بیش از 60 درصد جمعیت آن بعد از سال 1370 به تهران مهاجرت کرده‌اند. در این مرحله خانواده‌های روستایی نه تنها به دليل فقر، بلکه، براي دستيابي به سطح بالایی از رفاه و آرامش مهاجرت كردند. مهاجران روستايي بيشتر براي ارتقاي كيفيت تحصيلي فرزندان خود و دستابي به رفاه بيشتر مهاجرت كردند.  بیش از 65 درصد خانوارهای ناحيه مورد مطالعه که در منطقه شهر ری تهران ساکن هستند اين موضوع را مطرح كردند. در مجموع، روند افزایش  چشمگير مهاجرت دائمی در این دوره برمبناي گفته‌های پاسخگويان به دلایل زیر بود:

الف ) گسترش راه‌های ارتباطی و افزایش وسایل حمل و نقل عمومی و خصوصی و دسترسي آسان به شهر؛

ب ) افزایش آگاهی عمومی، سواد و سطح تحصيلات؛

ج ) افزایش انتظارات از زندگی؛

د) دسترسی به خدمات رفاهی بیشتر؛

ه ) فراهم نمودن آینده  بهتر برای فرزندان خویش؛

و ) دسترسی به منابع درآمدی بهتر؛

2- مقاصد مهاجرتی دهستان نورعلی

 شهرستان دلفان به دليل استقرار در موقعیت جغرافیايی و اقتصادی ويژه و دوری از قطب‌های مهاجرتی در کشور دارای شرایط ویژه‌ای است. این مسئله به همراه  پايين بودن امکانات شغلی در استان لرستان به ویژه در شهرستان دلفان موقعیتی را فراهم آورده که مهاجران مقاصدی به غیر از استان خود را انتخاب کنند. مقصدهاي مهاجرتی خانوارهاي روستايي دهستان نورعلی (همان‌گونه كه گفته شد)، به‌طور عمده، در شهرهای تهران، کرج، بندر ماهشهر و بندر امام خمینی بوده است. به این ترتیب،  بيشترين مهاجران روستايي ناحيه‌مورد مطالعه  حدود 87 درصد در استان تهران و البرز ساكن شده‌اند.  بر اساس داده‌هاي پرسشنامه، مهاجرینی که وارد استان تهران و البرز شده‌اند به طور عمده در مناطقی مانند شهرری، باقرشهر، رباط‌کریم، منطقه شهري‌امام حسین، رودهن،  بومهن و همچنین در شهر کرج و حومه آن اقامت گزيدند. در اين‌ميان، بیشترین تمرکز مهاجران به استان تهران، در منطقه باقرشهر شهرستان ری است. بندر امام خمینی و به ویژه بندر ماهشهر در استان خوزستان مقصد بعدی مهاجران بوده است . البته مهاجرانی که به بندر ماهشهر رفته‌اند، اغلب مهاجران فصلی هستند و در فصل زمستان و با پایان کار کشاورزی به این منطقه از کشور، که کارهای عمرانی و ساختمانی فراوانی در آن صورت می‌پذیرد، مهاجرت مي‌كنند.

جدول2. میزان مهاجر پذیری  مقاصد مهاجرتی دهستان نورعلی (به درصد )

مأخذ : یافته های پژوهش ، 1394.

3- نهاد سازی مهاجران روستایی در شهر

       همان‌گونه‌كه گفته شد،  بیشترین میزان مهاجران روستايي دهستان نورعلی در منطقه باقرشهر، شهرری اقامت گزيده‌اند. هجوم مهاجران روستايي ناحيه‌ مورد مطالعه به اين منطقه  به دليل وجود پالایشگاه نفت و گاز،  فعالیت‌های حاشیه‌ای و کاذب، همچنین ارزان‌تر بودن قیمت زمین و اجاره است. نهادهای ایجاد شده توسط مهاجران در این منطقه از تهران شامل : تشکیل حسینیه و هیئت های عزاداری در مراسم مختلف مذهبی، ایجاد اعتبارات مالی غیر رسمی که بیشتر در میان خانم‌های خانه‌دار مهاجران شکل گرفته است. تشکیل گروه‌های قومی برای ارسال هماهنگ وجوه ارسالی به موطن و اقوام خود و همچنین شکل‌گیری گروه‌های از افراد که دارای سطح درآمدی بالایی در بین مهاجران بوده و از سرمایه خود در جهت خرید املاک از مکانی که از آن مهاجرت کرده‌اند اقدم می نمایند . در واقع، این گروه آخری ایجاد کنندگان خانه‌های دوم در روستاهاي دهستان نورعلی هستند. خانه هایي‌که در فصول خاصی از سال مورد استفاده مهاجران قرار می‌گیرند.

4- وجوه ارسالی مهاجران و زمینه های مصرفی آن

براساس داده‌هاي پرسش‌نامه خانوار در روستاهاي مورد مطالعه، حدود 83 درصد از ساكنان روستايي دهستان نورعلی وجوهی را از طرف اقوام خود دریافت می‌کنند. در بین روستا‌های این دهستان،  روستای زالی دوآب با دریافتی 92 درصد خانوارها از وجوه ارسالی بیشترین دریافتی را از این وجوه داشته است . به طور متوسط میزان وجوه ارسالی از 190  تا 255 هزار تومان در نوسان بوده است.

شکل 2: جریان وجوه ارسالی مهاجران روستایی شاغل در شهرها برای خانوارهای روستایی ناحیه مورد مطالعه

مأخذ: یافته های پژوهش ، 1394.    

جدول 3.درصد خانوارهای دریافت کننده ی وجوه ارسالی در روستا های مورد مطالعه

مأخذ: یافته های پژوهش ، 1394.    

 نحوه  دریافتی وجوه نقدی و غیر نقدی خانوارهاي روستایی دهستان نورعلی از مهاجرانشان به سه صورت ، ماهانه ، فصلی و سالانه می باشد که در این بین میزان دریافتی به صورت فصلی بیشتر از دو مورد دیگر فراوانی دارد.  مهاجران روستايي دهستان نورعلی،  علاوه بر فرستادن وجوه برای اقوام ، به سرمایه گذاری در زمینه های عمرانی و غیر عمرانی و به ویژه سرمایه گذاری در بخش املاک نیز روی آورده اند . بیشتر مهاجران به ساخت خانه های دوم در زادگاه خود پرداخته‌اند، آن‌ها از این خانه های دوم در جهت استفاده از اوقات فراغت و همچنین داشتن پشتوانه‌ای برای آینده خود استفاده می کنند .

جدول4. نحوه مالکیت و سکونت مهاجران دهستان نورعلی

مأخذ: یافته های پژوهش ، 1394.    

5- تاثیر مهاجران بر توسعه و عمران روستا های دهستان نورعلی از دیدگاه پاسخگويان

  بررسي‌ها نشان می دهد، خانوارهاي روستایی به طور کلی نسبت به نقش آفرینی مهاجران در توسعه و عمران روستایی نگاه مثبت دارند. در روستاهاي مورد مطالعه در دهستان نورعلی بیشترین تاثیر اقتصادي مهاجران در روستای دوآب زالی است.  به گونه‌اي ‌که ميزان 75 درصد از خانوارهاي این روستا اظهاركردند، مهاجران روستايي شاغل در شهرها نقش عمده‌ای در توسعه و عمران روستای‌شان داشته‌اند . برعکس اهالی روستای مرادجان نقش مهاجران را در توسعه روستایشان به نسبت کمتر ارزيابي كردند. به نحوي‌که فقط حدود 24 درصد از آن‌ها نقش مهاجران را در توسعه روستا مؤثر دانسته‌اند .

جدول 5 . نقش مهاجران در توسعه و عمران روستاها از دیدگاه پاسخ‌گويان (به درصد).

مأخذ: یافته های پژوهش ، 1394. 

 با ترکیب اثرات وجوه ارسالی مهاجرین درابعاد کالبدی و اقتصادی که بیشترین میزان اثر گذاری وجوه ارسالی ( طبق موارد گفته شده ی قبلی ) در دهستان نورعلی در این دو بعد بوده ، به بررسی سطح توسعه یافتگی دهستان (بر اساس این ابعاد) ، از طریق وجوه ارسالی نقدی و غیر نقدی طبق آزمون کندال تائوبی پرداخته شد و نتایج حاکی از ارتباطی معنی دار بین وجوه ارسالی نقدی و غیر نقدی با سطح توسعه یافتگی دهستان می باشد .   

جدول6 : تحلیل روابط معنی داری بین وجوه ارسالی نقدی و غیر نقدی مهاجرین با سطح توسعه ی دهستان نورعلی .

مأخذ: یافته های پژوهش ، 1394.    

6- نتیجه گیری

نتایج تحقیق نشان داد که وجوه ارسالی تاثیرات مثبتی در روند توسعه و عمران روستاهای دهستان نورعلی داشته است. ازاین‌رو، با یافته‌های رویکرد های کارکردگرایان ، توسعه گرایان ، نئوکلاسیک ها و نظریه پردازان دیدگاه نوسازی و همچنین با تحقیقات افرادی مانند : تیلور(2008) ، ودن(2005) و دی هاس(2006) ، هماهنگی دارد . نتایج نشان مي‌دهد، از اوایل دهه  70  با گسترش شبکه های ارتباطی ،  افزایش سطح سواد و آگاهی‌ها ، افزایش سطح انتظارات و توقعات افراد از زندگی و غیره، جریان مهاجرتی به طور سریعی از دهستان نورعلی به سمت مقاصد مهاجر پذیر از جمله تهران شکل می‌گیرد . اشتراکات قومی ـ زبانی افراد مهاجر سبب تجمع آن‌ها در مکان‌های خاصی از مقاصد مهاجرتی شده است. به طوری که مهاجران روستايي دهستان مورد مطالعه،  در جنوب شهر تهران و در منطقه  باقرشهر اقامت گزيدند و در آن‌جا به تشکیل نهادها و گروه‌های مذهبی، ایجاد اعتبارات مالی غیر رسمی که بیشتر در میان خانم‌های خانه‌دار مهاجران شکل گرفته، با تشکیل گروه‌های قومی برای ارسال هماهنگ وجوه ارسالی به موطن و اقوام خود و همچنین شکل گیری گروه‌هایي از افراد که دارای سطح درآمدی بالایی در بین مهاجرین بوده و از سرمایه  خود در جهت خرید املاک از مکانی که از آن مهاجرت کرده اند اقدم می نمایند. وجوه نقدی ارسال شده از سوی مهاجران بیشتر جنبه مصرفی در بین خانوارهاي روستايي داشته و روستای دوآب زالی ( 92 درصد خانوارهای این روستا دریافت کننده ی وجوه ارسالی بوده اند ) از بین روستا های مورد مطالعه بیشترین دریافتی وجوه ارسالی را از سوی مهاجران دریافت کرده است.          بیشترین تأثیری که وجوه ارسالی در توسعه و عمران روستاها داشته است مربوط به وجوهی است  که توسط خود مهاجران در جهت سرمایه‌گذاری در روستا و ایجاد ساخت و سازهای مسکونی و غير مسكوني هزینه شده است. از دیدگاه مردم نیز وجوه ارسالی نقش عمده ای را در توسعه ی روستاهاي دهستان نورعلی داشته است .

در مجموع، و با در نظر گرفتن نقش مهاجران در ارسال وجوه  می توان گفت که وجوه ارسالی مهاجران به عنوان یکی از منابع تأمین سرمایه مطرح است که در صورت هدایت صحیح ، قادر است نقش موثری در توسعه روستایی در اين ناحيه داشته باشد.

منابع و مآخذ

 [1]Douglass, M., (1998), "A regional network strategy for reciprocal rural-urban linkage; an agenda for policy research with reference to Indonesia”. Third World Planning Review, Vol. 20, No. 1, PP. 1-33.

[2]Tacoli, C., and Mabala, R., 2010.  »Exploring mobility and migration in the context of rural–urban linkages: why gender and generation matter«, Journal Environment and Urbanization, v.22 (2), p 389-395.

[3] شفيعي‌ثابت، ناصر. اسماعيل زاده حسن (1393) پيوندهاي روستايي ـ شهري، شبكه بازارهاي دوره‌اي و توسعه ناحيه‌اي ( مورد مطالعه: سكونتگاه‌هاي پيراموني كلانشهر تهران )، آمايش سرزمين، دوره ششم، شماره دوم ، پاييز و زمستان 1393. صفحات 307- 283.

[4]رضوانی ، محمدرضا (1384) ، روابط متقابل شهر و روستا با تاکید بر ایران ، درسنامه ی دوره کارشناسی ، دانشکده ی جغرافیا ، دانشگاه تهران .

[5] De Haas, H . (2007) . Remittance , Migration and Social Development, A Conceptual Review of the Literature . United Nations Research Institute for Social Development.

[6] De Haas , H. (2008) . Migration and Development , A theoretical perspective . International Migration Institute (IMI).

[7] Sriskandarajah,D. (2005) .Migration and Development . Retrieved from http://WWW.GCIM.org.

[8] Carling , Jorgen . (2005), Migration, Remittance and Development Cooperation. Oslo : International Peace Research Institute .

[9] Guzmán, J.C., A.R.Morrison, M. Sjoblom (2008), "The Impact of Remittances and Gender on Household Expenditure Patterns: Evidence from Ghana”, in A.R. Morrison, M. Schiff, M. Sjoblom (eds), The International Migration of Women (Washington D. C., The World Bank).

[10] Lall, S.,H. Selod and Z. Shalizi(2006), " Rural-urban migration in developing countries : a survey of theoretical predictions and empirical finding ”, Policy Research Working Paper No . 3915 ,The World Bank.

[11] Pfeiffer, L., J.E. Taylor (2008), "Gender and the Impacts of International Migration: Evidence from Rural Mexico”, in A.R. Morrison, M. Schiff, M. Sjöblom (eds), The International Migration of Women (Washington D. C., The World Bank).

[12] Straubhaar, T., F. P. Vadean (2005), "Introduction: International Migrant Remittances and their Role in Development”, in OECD, Migration, Remittances and Development (Paris, OECD Publishing).

 [13]Adams, R.H.Jr. (1998), "Remittances, Investment, and Rural Asset Accumulation in Pakistan”, Economic Development and Cultural Change, 47, 155-173.

[14] Rodriguez, E. (1998), "International Migration and Income Distribution in the Philippines”, Economic Development and Cultural Change, 46(2), pp. 329-350.

[15] Jones, R.C. (1998), "Remittances and inequality: A question of migration stage and geographic scale”, Economic Geography, 74 (1), 8-25.

[16]McKenzie, D.J. (2005), "Beyond Remittances: The effects of Migration on Mexican Households”, in C. Ozden, M. Schiff (eds.), International Migration, Remittances and the Brain Drain (Washington D. C., The World Bank).

[17] Mckenzie, D., H. Rapoport (2007), "Network effects and the dynamics of migration and inequality: Theory and evidence from Mexico”, Journal of development Economics, 84 (1), 1-24.

[18]Stark, O., J.E. Taylor, S. Yitzhaki (1986), "Remittances and Inequality”, Economic Journal, 96(383), 722-740.

 [19]Stark, O., J.E. Taylor, S. Yitzhaki (1988), "Migration Remittances and Inequality: A Sensitivity Analysisusing the Extended Gini Index”, Journal of Development Economics, 28(3), 309-322.

[20] Nong , Zbu . Xubei , Luo .(2008), " The Impact of remittances on Rural Poverty and Inequality in China” , East Asia and Pacific Region , Policy Research Working Papers are also posted on the Web at http://econ.worldbank.org.

[21] Alvin , Ang (2009), " Worker s Remittances and its Impact on Rural Development in the Philippines”, Asia – Pacific Social Science , Review 9:2,pp.63-77.

 [22]رضوانی ، محمد رضا ؛ رجایی ، سید عباس (1386). مهاجران و نقش آن ها در توسعه و عمران روستایی ، فصلنامه ی روستا و توسعه ، سال 10 ، شماره 3 ، 180-156.

[23]وثوقی ، منصور ؛ حجتی ، مجید (1391). مهاجران بین الملل ، مشارکت کنندگان در توسعه  زادگاهی . مجله  مطالعات توسعه ی اجتماعی ایران ، سال چهارم  ، شماره دوم ، 39-24.