شیر بی‌یال و کوپال شوراها

 به صحنه نمایش می‌ماند. این صحن دایره‌ای، با صندلی‌های سبز رنگ و دیواره‌های چوبی. تا قبل از شورای چهارم تنها 15صندلی داشت و حالا 31صندلی. تابستان که بیاید 10صندلی هم می‌رود. قرار است شورای پنجم 21عضو را میزبانی کند. این ساختمان سفیدرنگ در میانه خیابان بهشت روزهای پرخاطره‌ای داشته است. از روزی که جوانک موتورسوار گلوله را به  سوی مغز نایب‌رئیس شورای شهر تهران شلیک کرد تا امروز که میزبان گروه‌های معترض به وضعیت شهر است.
عمرش به 20 هم نمی‌رسد. اولین انتخابات شوراهای شهر و روستا اسفند 77 برگزار شد و انتخابات پنجم هم قرار است  اردیبهشت‌ماه سال 96 برگزار شود. در این 17سال، شورای شهر از مغز متفکر شهر به شیر بی‌یال و کوپالی تبدیل شده است که نه ابزار نظارت دارد و نه مسئول اجرایی شهر به مصوبات‌اش توجه می‌کند. بیشتر دورهمی قهرمانان بازنشسته ورزشی  و سیاستمداران منتظر است. برخی نیز تمرین سیاست می‌کنند تا روزی به جای بهشت به بهارستان یا پاستور بروند.
به گزارش تیتر شهر: کارنامه شوراها دراین سال‌ها، کارنامه درخشانی نبوده اما به اعتقاد کارشناسان می‌توان به آینده این نهاد که کمتر از دو دهه از عمر آن می‌گذرد، امید داشت.
شورای اول؛ سیاه‌وسفید
برخی  شورای اول را خشت کج شوراها می‌دانند که نگاه‌های سیاسی آن را متلاشی و بی‌ثمر کرد. بسیاری دیگر، شورای اول را  به‌عنوان جدی‌ترین شورا که بسیاری از زیرساخت و آیین‌نامه‌های اجرایی شورای کنونی حاصل تلاش آن شورا است‌، توصیف می‌کنند.
ارزیابی کارشناسان حوزه شوراها از عملکرد مثبت و منفی شوراها و تأثیری که در فرآیند مدیریت شهری داشتند این است که  شورای اول و آغاز شورای چهارم عملکرد مناسب‌تری نسبت به دوره‌های دیگر داشته‌اند.
 شورای اول، آغاز یک تجربه بود؛ تجربه‌ای نو و کم‌سابقه پس از 20سال پیروزی انقلاب اسلامی. تحقق این شورا، تحقق بخشی از قانون اساسی بود. شورای اول بدون پیشینه و در مقام تأسیس بوده است. به‌طور منطقی این شورا یکسری عوارض به‌خاطر همین نوپا بودن داشت‌.
 یکی از مهم‌ترین عوارض شورا از نگاه کارشناسان، تلاشی بود که اعضای این دوره برای انطباق مدل حکومت محلی دو پیوندش با حاکمیت ملی انجام داده‌اند. این تجربه را پیش از این به این‌گونه نداشته‌ایم، این که حکومت محلی چگونه در کنار حکومت ملی خودش را تطبیق دهد.
بسیاری از مشکلاتی که شورای اول دچار آن شد، ناشی از عدم تطبیق حکومت محلی و حکومت ملی بود. شورای دوم و سوم  را نیز می‌توانیم مرحله تثبیت شوراها بدانیم. این دو شورا تلاش کردند یک باور عمومی نسبت به شوراها در جامعه ایجاد کنند. شورای اول به‌دلیل آنکه دچار مشکلات حاشیه‌ای شد، ازجمله استیضاح شهردار و اینکه خود شورا هم بعد از مدتی منحل شد و نتوانست دوره مدیریتی خود را تمام کند کمی در باورعمومی نسبت به شورا مشکل ایجاد کرد. نقش شورای دوم و سوم در تثبیت و باور مردم به شوراها تأثیرگذار بود.
همچنین اعضای شورای اول نیز نسبت به موضوع شورا به‌دلیل آنکه پیشینه‌ای در این زمینه وجود نداشت، ناآشنا و ناآگاه بودند و بسیاری از آنها در حوزه مدیریت شهری کاری نکرده بودند و در جریان کار با موضوعات شهری آشنا می‌شدند. شورای دوم و سوم با استفاده از تجربه شورای اول متوجه شد که نباید به مسائل سیاسی بپردازد به همین دلیل از منازعات سیاسی پرهیز کردند.
شورای دوم؛ پرهیز از سیاست
می‌توان گفت آرامش در شورای دوم و سوم بیشتر برای  حاصل تعامل درون‌گروهی بود  تا اینکه بخواهند مطالبات مردم را موردتوجه قرار دهند.
 به اعتقاد نخبگان حوزه شوراها، شورای دوم و سوم کار شورایی نکرده‌اند، به‌دنبال مطالبات و منویات مردم نبودند بلکه  سعی کردند در دور خودشان، پیله‌ای ایجاد کنند و زیاد از درون این پیله بیرون نیایند و تنها هدفشان، پرهیز از منازعات سیاسی بود و به‌دنبال آرامش و تقویت سیاسی جناح خودشان بودند. شهردار منتخب این شورا به ریاست‌جمهوری رسید و از این زمان بود که شهردار تهران به یکی از گزینه‌های بالقوه ریاست‌جمهوری بدل شد.
  شورای سوم؛ رکورددار مصوبه
شورای شهر سوم، دو رکورد را به نام خود ثبت کرده است. این شورا بیشتر مصوبات را نسبت به شوراهای قبل از خود داشته و طولانی‌ترین دوره شورای شهر تهران مربوط به دوره سوم است.
برخلاف شورای یکدست اصولگرای دوم.  در شورای سوم تعدادی از اصلاح‌طلبان توانستند به شورا راه پیدا کنند.  سهم اصلاح‌طلبان از شورای سوم، 4 عضو بود. هادی ساعی قهرمان تکواندو از لیست اصلاح‌طلبان به شورا آمد و در کنار محمدعلی نجفی، احمد مسجدجامعی و معصومه ابتکار اقلیت اصلاح‌طلب شورا را تشکیل دادند. اصلاح‌طلبان سهمی از ریاست کمیسیون‌های شورا نداشتند. تنها در سال نخست، احمد مسجدجامعی به ریاست کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورا انتخاب شد که در سال دوم، زمانی که متوجه لابی‌ها و رایزنی‌ها برای ریاست طلایی بر این کمیسیون شد خود از کاندیداشدن برای ریاست کمیسیون کناره‌گیری کرد. معصومه ابتکار نیز در تمام مدت شورای سوم ریاست کمیته محیط‌زیست شورا را برعهده داشت. این شورای آرام بیشترین آمار مصوبات را داشت.
در این دوره  نیز اعضای شورا حساسیت زیادی بر بی‌حاشیه بودن شورای شهر داشتند تا آن جا که گاهی از حق قانونی خود درخصوص نظارت بر عملکرد شهرداری کوتاه می‌آمدند. این سبک اداره‌کردن شورا و پرهیز از درز کردن اطلاعات به جامعه سبک اداره چمران بر شورای شهر بود.  شورای یک نفره توصیفی از وضعیت شورای شهر تهران به ریاست مهدی چمران است.  در این سال‌ها او به یک شیوه، شورای شهر تهران را اداره کرده است ؛«کدخدا منشانه». گروهی او را مبتکر جلسات غیرعلنی روز یکشنبه می‌دانند.  هرچند خود او این موضوع را همیشه رد می‌کند اما نمی‌توان منکر این شد که تمام اتفاقات و تصمیم‌گیری‌های مهم شورا در جلسات روز یکشنبه رخ می‌داد  و معمولا گزارش حسابرسی از سازمان‌های پرحاشیه پشت درهای بسته ارائه می‌شد.
در دوران مدیریت او هرگز اعضای شورا از حق طرح سوال از شهردار استفاده نکردند و میزان تذکرهای کتبی به شهرداری تهران به نسبت سال‌های فعالیت چشمگیر نبود. حتی 31نفره شدن شورای چهارم هم نتوانست تاثیری در سبک کاری وی بگذارد،  هرچند تعداد تذکرهای کتبی به شهردار افزایش پیدا کرد.  اما این تذکرها سرانجامی نداشت.  توضیحات مدیران شهرداری چه عضو تذکردهنده را قانع می‌کرد و چه ابهام هنوز باقی بود به استیضاح ختم نمی‌شد.
اگر چه اعضای شورای شهر تهران معتقد بودند چمران دیگر نمی‌تواند به شیوه دو شورای گذشته جلسات را اداره کند  و موضوع پنهانی از مردم در شورای 31نفره امکان‌پذیر نیست اما درعمل همین اتفاق افتاد. او هر گاه که می‌خواهد اجازه تذکر به اعضا می‌دهد.  در زمان‌هایی که لازم می‌بیند ارائه گزارش حسابرسی‌ها را متوقف می‌کند.  اما کسانی که مدیریت او در شورای دوم و سوم را به‌خاطر دارند منکر این نیستند که چمران در شورای چهارم کمی هم دربرابر خواست اعضا کوتاه می‌آید، شاید بر سر عباس جدیدی فریاد بزند و او را ساکت کند.  اما بعد به او نیم‌ساعتی فرصت می‌دهد تا از کتاب نمازش در صحن علنی دفاع کند.
شورای چهارم؛ فاز سوم تثبیت شوراها
شورای چهارم فاز سوم فرآیند تشکیل شوراها در کشور بود. شورای اول را می‌شود فاز نخست تشکیل شوراها دانست، شورای دوم و سوم، فاز دوم این جریان بود که به‌دنبال تثبیت جایگاه شوراها بود و شورای چهارم، فاز سوم این فرآیند محسوب می‌شود.  در شورای چهارم اتفاقات خوبی نیز افتاد و تعداد اعضا از 15نفر به 31نفر افزایش پیدا کرد. در سال ابتدایی کمیسیون‌ها و کمیته‌های تخصصی تشکیل شد. اما این روند تا آخر ادامه پیدا نکرد و با تغییر رئیس شورا رویه گذشته دنبال شد.  برخی از اعضای شورای شهر چهارم معتقدند آن طور که در روزهای اول انگیزه کار شورایی داشتند درعمل نتوانستند نه در بحث نظارت، نه پیگیری حقوق شهروندان عملکرد مناسبی داشته باشند.  زیرا بیشتر حرکت‌ها انفرادی است.  به اعتقاد برخی از اعضای شورای چهارم، در این شورا لوایحی از شهرداری به شورا می‌آید که کاربردی نیست و این لوایح تنها وقت صحن شورا را می‌گیرد و بعد از تصویب هم اجرایی نمی‌شود.  این مشکل در طرح‌هایی که از سوی شورا مطرح می‌شود هم وجود دارد و اعضا، اولویت‌های شهر را درنظر نمی‌گیرند.  
شورای چهارم، شورای افشاگری اعضا علیه یکدیگر بود.  بعد از افشای لیست املاک واگذار شده در شهرداری و اعلام نام 5عضو شورای‌شهر در این لیست، جناح مقابل نیز دست به افشاگری‌های دیگری زدند. در صحن شورا هم یک عضو، دیگری را متهم به گرفتن رانت از یک سازمان می‌کرد. دیگری خبر از گرفتن زمینی به اسم یتیم‌خانه می‌داد.  
در این شورا نیز آن اتفاق که باید نیفتاد.  شوراها نه آن طور که انتظار می‌رفت توانستند بر شهرداری و شهر نظارت کنند و نه شهرداری آن طور که باید حرف‌های شورایی‌ها را می‌پذیرفت. حتی برخی مواقع از عملکرد شوراها گلایه هم می‌کرد تا آنجا که در یکی از سخنرانی‌هایش در شورای عالی استان‌ها سربسته از باج‌گیری برخی اعضای شوراها از شهرداران سخن گفت.  
همه روسای شوراهای شهر تهران
چمران رکورددار طولانی‌ترین دوره ریاست بر شورای شهر تهران است.  اما شورای شهر تهران به جز چمران، روسای دیگری هم داشته است. در 3‌سال‌ونیمی که شورای اول شهر تهران فعال بود، به ترتیب عبدالله نوری، عباس دوزدوزانی، رحمت‌الله خسروی و محمد عطریانفر ریاست شورای شهر را برعهده داشتند که از این میان دوزدوزانی و عطریانفر دو بار با فاصله زمانی بر این مسند تکیه کردند.کوتاه‌ترین عمر ریاست در این دوره از آنِ عباس دوزدوزانی است که پس از استعفای عبدالله نوری به مدت دو ماه رئیس شورای شهر تهران بود. در شورای دوم و سوم، مهدی چمران با اکثریت آرا و بی‌رقیب به‌عنوان رئیس شورای شهر تهران فعالیت کرد.  ریاستی که به جز یک سال نخست، شورای شهر چهارم ادامه پیدا کرد.  
زنان آرام شورا
به نظر می‌آید زنان در تمام سال‌های شورا نقش تاثیرگذاری بر فعالیت شهری نداشته‌اند.  پروین احمدی‌نژاد یکی از زنان شورا بیشتر نماینده حقوق برادر در شورا بود و اگر سکوت همیشگی‌اش را می‌شکست در دفاع از دولت وقت بود و گاهی هم انتقاد به شهرداری.  
هرگز اتحادی میان زنان شورا شکل نگرفت و فراکسیون زنان در شورا برای پیگیری حقوق زنان در شهر ایجاد نشد.  معصومه ابتکار را می‌توان فعال‌ترین عضو زن شورا دانست که به‌طور جدی پیگیر دغدغه‌های محیط‌زیستی شهر تهران بود. اما همچنین تلاش‌های زیادی برای دوچرخه‌سواری زنان در شهر انجام داد که در مرحله پیگیری فتوای مراجع متوقف ماند.  
ورزشکاران شورا
حضور ورزشکاران همیشه در شورا با حاشیه‌هایی همراه بوده است.  رسول خادم نماینده خوبی برای جامعه ورزشکاران در شورا بود.  او در هر کمیسیونی که فعالیت می‌کرد منشأ اثر بود.  از کمیسیون اجتماعی تا ریاست کمیسیون برنامه‌وبودجه شورا.  شاید علیرضا دبیر در شورای سوم نقش جدی نداشت.  اما در شورای چهارم و در مقام ریاست کمیسیون بودجه توانست با نحوه بررسی گزارش حسابرسی‌ها، خود را در لیست اعضای تاثیرگذار شورای چهارم جای دهد.  
هادی ساعی در این سال‌ها، مرد آرام و ساکت شورای شهر بود.  کمتر کسی خاطرش می‌آید در تمام دوره چهارم حسین رضازاده سخنی در صحن شورای شهر گفته باشد.  اما عباس جدیدی معاون نظارت شورای شهر تهران در این سال‌ها زیاد سخن گفته است.  سخنانی که معمولا چند هفته‌ای برای خودش حاشیه درست می‌کند.  او زمانی قصد داشت 5 یتیم‌خانه برای شهر تهران احداث کند.  
در حادثه‌های بزرگ شهری معمولا نوک‌پیکان منتقدان، ورزشکاران و هنرمندان شورا هستند و نماد حضور افراد غیرمتخصص در شورا برشمرده می‌شوند.  اما خبرگان حوزه شوراها معتقدند حضور هنرمندان و ورزشکاران در شورا برای پیگیری مطالبات مرتبط شهروندان لازم و ضروری است.  
رأی‌های سرنوشت‌ساز
یکی از وظایف شورای شهر، تصمیم‌گیری برای شهر و شهروندان است.  رأی دادن به طرح‌ها و لوایحی که روش اداره شهر را مشخص می‌کند.  هر دستی که بالا می‌رود و تصمیم تازه‌ای که برای تهران گرفته می‌شود بر زندگی میلیون‌ها شهروند تهرانی تاثیرگذار است.  گاهی برای به نتیجه‌رسیدن یک طرح یا لایحه نیاز به بالارفتن یک دست است؛  دستی که گاهی بی‌دلیل و حواس‌پرتی بالا نمی‌رود  و گاهی از روی دوستی و لابی‌های پیش از رأی‌گیری.
تماشاگرانی که از کنار صحن شورای شهر تهران  را رصد می‌کنند دیده‌اند که گاهی یک عضو با نهیب عضو دیگر، دست‌اش را بالا یا پایین می‌برد.  گاهی شمارش دست‌های بالا رفته دقیق نیست و...
معمولا رأی‌گیری‌های  طرح‌ها و لوایح در صحن شورا چندان حساس نیست.  شاید رئیس کمیسیونی که بارها یک طرح یا لایحه را به صحن آورده و باز هم برگشت خورده است از این اتفاق دلخور شود و معتقد باشد بازگشت آن به کمیسیون تنها تصمیم‌گیری را به تاخیر می‌اندازد و سبب ارتقا و تکمیل طرح یا لایحه نخواهد شد. اینها رای‌گیری‌های معمول هستند. اما برخی از رای‌گیری‌ها در تاریخ شورای شهر ثبت می‌شوند.  رأی‌گیری برای هیئت‌رئیسه شورا یا انتخاب شهردار.  این بار هر برگه رأی ارزشی دیگری دارد. فضای سنگین و ملتهب شورا، رفت‌وآمد چهره‌های ناآشنا و تلفن‌های همراهی که دائما زنگ می‌خورند. در سال نخست شورای شهر تهران قرار بر این شد برای دقت در شمارش آرا، سیستم رأی‌گیری در شورای شهر به شیوه مجلس به شیوه الکترونیکی باشد.  اما در سال پایانی شورای شهر تهران همچنان شیوه دستی اعمال می‌شود. بیشتر رأی‌گیری‌های حساس در روزهای یکشنبه که جلسات بدون حضور رسانه‌ها برگزار می‌شود، انجام می‌شود.  اما برخی خبرها که از لای دیوارهای شورا به بیرون درز می‌کند نشان می‌دهد هنوز هم برخی رأی‌گیری‌ها حساس و تعیین‌کننده است.  
گذر پنجم
روزهای پایانی اسفند آنها که فکر می‌کنند می‌توانند برای اصلاح شهر قدمی بردارند، برای انتخابات پنجم ثبت‌نام خواهند کرد.  دو ماه بعد از برگزاری انتخابات یعنی از روزهای نخست تیرماه شورای پنجم آغاز به‌کار می‌کند.  برخی معتقدند مردم بهترین داور در این سال‌ها بر عملکرد اعضای شورای شهر بوده‌اند و می‌دانند چه افت‌هایی شهر و شورا را تهدید می‌کند. اما به‌نظر می‌رسد این انتخابات، بیش از دوره‌‎های گذشته حساس باشد.  اصلاح‌طلبان تلاش می‌کنند با استفاده از تجربه شیرین مجلس، لیست واحد منتشر کنند تا دوباره پیروز صددرصد میدان باشند و اصولگرایان با پندهایی که از انتخابات‌های گذشته گرفته‌اند قصد دارند سهم حداکثری خود از شورا را از دست ندهند.  انتخابات شوراها مشخص می‌کند کلید شهر تهران همچنان در دست اصولگرایان باقی می‌ماند یا کلید بهشت به اصلاح‌طلبان می‌رسد.