بیلبوردهای شهری، بلندگوی جناح خاص

به گزارش تیتر شهر:  هفته‌نامه تماشاگران امروز نوشت: «شهرداری تهران هر سال موظف است دو تا سه درصد از زمان تبلیغات بیلبوردهایش را به کارها و ‏تبلیغ محصولات فرهنگی اختصاص دهد. بنابراین برنامه‌ریزی‌های مختلفی برای این زمان از تبلیغات در نظر گرفته می‌شود که بزرگ‌ترین آن طرح «نگارخانه شهری» بوده است. در دو سال اخیر این طرح در ۱۰ روز از ماه‌های اول سال اجرایی شد. بعد از آن طرح‌های مختلف دیگری به صورت کمپین دنبال شدند. از جمله کمپین «کار و تلاش»، «صداقت آمریکایی»، «شهروند سالم و ورزش»، «درختان همانند ریه‌های زمین هستند»، «بین خطوط برانید» و... البته برخی از آنها مورد انتقاد نیز قرار گرفتند. در هفته‌های گذشته به مناسبت هفته کتاب، بیلبوردهای تهران پایتخت‌نشین‌ها را مهمان طرح «کتاب، تکریم زندگی» کردند اما بودند کسانی که زبان به انتقاد گشودند و از انتخاب کتاب‌ها و جملات استقبال نکردند. به طوری که چندین روز در شبکه‌های اجتماعی یک جمله انتخابی از کتاب «کشتی پهلو گرفته» نوشته سیدمهدی شجاعی دست به دست می‌چرخید: «مردمی که به سوی آفتاب کلوخ پرداخت می‌کنند، لایق ظلمت‌اند.» علاوه بر این بعضی از نویسنده‌ها و فرهنگیان نسبت به انتخاب کتاب‌ها و ناشرها گلایه‌مند بودند که بر چه اساس بعضی از کتاب‌ها و نشرهای خاص انتخاب و زمینه تبلیغات بیشتر آنها فراهم می‌شود؟

در این گزارش تلاش کرده‌ایم به بررسی این موضوع بپردازیم و با یکی از اعضای شورای فرهنگی تبلیغات و یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم. همچنین با مدیر فرهنگی خانه طراحان انقلاب اسلامی نیز در زمینه طراحی و گرافیک بیلبوردهای فرهنگی گپ کوتاهی انجام دادیم که می‌توانید در ادامه بخوانید.

اعضای شورای فرهنگی تبلیغات کسانی هستند که در زمینه انتخاب موضوعات مختلف بیلبوردهای شهری دور هم جمع می‌شوند و تصمیم می‌گیرند که از این بیلبوردها چه بهره‌برداری فرهنگی و اجتماعی صورت بگیرد. اعضای تشکیل‌ دهنده این شورا از سازمان زیباسازی شهرداری، معاونت فرهنگی-اجتماعی شهرداری، وزارت ارشاد، شورای شهر، راهنمایی و رانندگی و...  است تا هر کس از منظر خود به بررسی و انتخاب موضوعات مختلف بپردازد. مجتبی شاکری به عنوان نماینده‌ای از شورای شهر تهران یکی از اعضای شورای فرهنگی تبلیغات محسوب می‌شود. به همین دلیل با او درباره طرح «کتاب، تکریم زندگی» گفت‌وگو کردیم و او گفت: «شهرداری چند سالی می‌شود که موضوعات مختلف به لحاظ فرهنگی را مورد توجه قرار می‌دهد و سعی می‌کند بخشی از بیلبوردها را در همین زمینه استفاده کند. از جمله مسائلی مانند خانواده، شهر دوستدار کودک، سلامت، سبک زندگی، کتاب و کتاب‌خوانی، فرهنگ ایثار و...  به همین دلیل کارگروهی تشکیل شده تا روی موضوعات مختلف مطالعاتی انجام دهد و آثار مثبت، جملات و اشعار مثبت و مفاهیم فرهنگی را انتخاب کند. شورای فرهنگی تبلیغات که در آن نماینده‌هایی از وزارت ارشاد، معاونت فرهنگی-اجتماعی شهرداری، سازمان زیباسازی شهرداری، شورای شهر تهران و...  حضور دارند این موضوعات را مطرح و در صورت تأیید، تصویب می‌کنند.»

در انتخاب کتاب‌ها موضع‌گیری سیاسی وجود ندارد

مجتبی شاکری، عضو شورای شهر تهران در پاسخ به این سؤال که چرا جملات - مانند جمله‌ای که از کتاب کشتی پهلو گرفته استنباط می‌شود - به گونه‌ای انتخاب می‌شود که می‌توان از آنها برداشت‌های سیاسی کرد، گفت: «بعضی از جملات آن قدر تفسیر پیچیده‌ای دارند که راننده با یک گذر اجمالی که در عبور از بزرگراه دارد، نمی‌تواند آنها را تفسیر کند. به همین دلیل جملات ساده و کوتاه انتخاب می‌شوند. فکر نکنم جملات دوپهلویی انتخاب شده باشد. کتاب کشتی پهلو گرفته مربوط به زندگی فاطمه زهرا(س) است و آقای شجاعی آن را نوشته. این کتاب به نوعی دل‌نوشته است و ربطی به مسائل سیاسی هم ندارد. اصلاً موضع‌گیری سیاسی ایشان هم مشخص است و نمی‌توان برداشتی که در شبکه‌های اجتماعی از این جمله شده را پذیرفت. به هر حال کتاب زیبایی است و این جمله هم اصلاً مفهومی که در شبکه‌های اجتماعی می‌گویند را منتقل نمی‌کند.»

این عضو شورای فرهنگی تبلیغات درباره انتقادهایی که برای انتخاب کتاب‌ها و ناشرها شده است نیز می‌گوید: «باید پذیرفت که بیلبوردهای محدودی برای تبلیغات فرهنگی وجود دارد. برای همین نمی‌شود از تمام کتاب‌های فاخر استفاده کرد. مثلاً وقتی قرار باشد از بین ۱۰۰ کتاب ۱۰ کتاب انتخاب شود به اجبار باید بعضی کتاب‌ها کنار گذاشته شود. وقتی از آن ۱۰ کتاب استفاده می‌شود دلیل بر نفی ۹۰ تای دیگر نیست. دوستان بهتر است جنبه مثبت این کار را ببینند. وقتی کتاب‌خوانی کم است و یک مجموعه در تلاش است تا فرهنگ کتاب‌خوانی را تبلیغ کند، خطا نکرده است. به نشر کمک بزرگی می‌شود. اگر نگاه‌ها دائما انتقادی باشد همین کارها هم انجام نمی‌شود.»

وزیر امور خارجه خوشش نمی‌آید؛ نیاید

شاکری درباره بیلبوردهای صداقت آمریکایی که در آن موضع‌گیری سیاسی مشخصی را نشان می‌داد، گفت: «یک‌ سری بیلبوردها در اختیار بسیج است که بیلبوردهای مربوط به صداقت آمریکایی از جمله آن بود. یک‌ سری از بیلبوردها هم در اختیار زیباسازی است که آنها کار می‌کنند. اما شورای تبلیغات نسبت به کلیدواژه‌های مقام معظم رهبری مقید است که حتماً آنها را تبلیغ کند تا در ذهن مردم بماند. مثلاً اگر مقام معظم رهبری گفته باشند آمریکا ابلیس مجسم است‌، ما هیچ ابایی نداریم، از این واژه استفاده کنیم. ممکن است وزیر امور خارجه از این جمله خوشش نیاید، خب نیاید. فرمایشات مقام معظم رهبری برای ما سند بالادستی محسوب می‌شود و باارزش‌تر است. در کل باید بگویم در این شورا کسی به دنبال مسائل سیاسی و انتخاباتی نیست.»

وقتی در دنیا کاری را انجام نمی‌دهند، شاید عاقلانه نبوده

مجتبی شاکری یکی از منتقدان نگارخانه شهری است که معتقد است این طرح کاملاً غلط بوده و می‌گوید: «من از منتقدان نگارخانه شهری بوده‌ام و هستم. نگارخانه به جایی گفته می‌شود که محیط ساکت، چینش مناسب و نورپردازی ایده‌آل به همراه موسیقی ملایم دارد. باید در نگارخانه آثار محدودی را انتخاب و مدت زمان طولانی در اختیار بیننده قرار داد تا فرد هر مدت زمانی که می‌خواهد بتواند در مقابل هر اثر هنری که مایل است تأمل کند. در هیچ‌ جای دنیا سابقه ندارد آثار برتر نقاشی را در بزرگراه بزنند که آلودگی صوتی، آلودگی هوا، عدم امکان نورپردازی و پخش موسیقی دارد. عبور چند ثانیه‌ای از آثار فاخر هنری به نظر من اهانت بزرگ به این آثار است. اگر قرار باشد این کار در راستای فرهنگی انجام شود باید آنها را برای یک بوستان در نظر بگیرند تا افراد بتوانند بدون دغدغه به تماشای این آثار بپردازند. موافقان می‌گویند ما کاری کرده‌ایم که هیچ‌ کس در دنیا نکرده. خب شاید عاقلانه نبوده که این کار را نکرده‌اند.»

بیلبوردهای فرهنگی به همه سلایق نمی‌پردازد

علیرضا رحیمی، نماینده مجلس از جمله منتقدانی است که معتقد است بیلبوردهای فرهنگی شهر نتوانسته تمام لایه‌های مختلف اجتماع را پوشش دهد و می‌گوید: «بیلبوردهای فرهنگی شهری نتوانسته از منطق فراگیری پیروی کند و تصمیم‌گیری‌ها به‌ گونه‌ای انجام می‌گیرد که همه بخش‌های جامعه را مد نظر قرار نداده تا کمتر مورد انتقاد و نارضایتی حوزه‌های فرهنگی و فعالان فرهنگی قرار گیرد. به هر حال اگر نگاه به جامعه یک نگاه بخشی باشد و سلیقه‌ای، نمی‌تواند به همه سلایق بپردازد و قاعدتاً موجب نارضایتی می‌شود.»

به گفته رحیمی اتفاقی که اخیراً و در دوره‌های گذشته در شهر تهران شاهد آن بوده‌ایم، عدم توازن برای پوشش لایه‌های مختلف اجتماع بوده: «اگر بپذیریم که ماهیت و هویت جامعه، اختلاف سلایق و دیدگاه‌هاست‌، بسیاری از مسائل حل می‌شود. به هر حال شهروندان به شهرداری عوارض پرداخت می‌کنند و انتظار دارند از خدمات رضایت داشته باشند. یکی از خدمات فرهنگی هم همین بیلبوردهاست. اگر شهروندان از این بیلبوردها پیام جناحی و یک‌ صدا دریافت کنند قاعدتاً احساس می‌کنند مورد تبعیض قرار گرفته‌اند و سیاستگذاری و مدیریت این بیلبوردها و تبلیغات شهری به سمت و سوی یک هدف خاص حرکت می‌کند.»

بهره‌برداری سیاسی مردم را ‌زده می‌کند

نماینده مجلس شهر تهران با انتقاد از طرح صداقت آمریکایی می‌گوید: «در این زمینه و در ارتباط با عملکرد شهرداری تهران جلسه‌ای با آقای قالیباف داشتیم و با ایشان صحبت کردیم که چرا در دوره‌ای که تیم دیپلماسی در ژنو مشغول مذاکره بود و این دستاورد بزرگ را رقم می‌زدند بیلبوردهای شهر تهران علیه تیم مذاکره‌ کننده و مصالح ملی به کار گرفته شد؟ بعد از آن که انتقادها مطرح شد، شهرداری اعلام بی‌اطلاعی و عدم مسوولیت کرد. در صورتی که مردم قانع نشدند. وقتی بیلبوردها مورد بهره‌برداری سیاسی قرار می‌گیرد نه‌ تنها توسط شهرداری بلکه از سوی جناح‌ها و گروه‌های خاص مردم‌زده خواهند شد. باید یک توازن در تبلیغات فرهنگی احساس شود تا تمام سلیقه‌های مختلف فرهنگی جامعه بتوانند صدا و پیام‌شان را از این بیلبوردها دریافت کنند. به همین دلیل در هفته کتاب، بیلبوردها می‌توانست خیلی فراگیرتر باشد و سلیقه‌ها و نسل‌های مختلف را تحت پوشش و خطاب خودش قرار دهد.»

هر اثر هنری منتقدهای خودش را دارد

از سال ۹۰ خانه طراحان انقلاب اسلامی توانست تا حدودی بار گرافیکی این دسته از طرح‌ها را بالا ببرد. مسعود ازگلی، مدیر فرهنگی خانه طراحان انقلاب اسلامی در زمینه گرافیک کارهای اجرایی شده می‌گوید: «خانه طراحان انقلاب اسلامی از سال ۹۱-۹۰ کار خود را آغاز کرد. این فعالیت‌ها به مرور گسترش پیدا کرد و نگاه بصری مردم را تا حدودی بهبود بخشید.»

او در پاسخ به این سؤال که آیا در بخش ایده و سفارش طرح‌ها شهرداری نقشی دارد یا خیر می‌گوید: «در زمان اجرایی شدن پروژه و همچنین انتخاب موضوع، شهرداری هیچ نقشی ندارد و از صفر تا صد کار را خانه طراحان به تنهایی بر عهده دارد. فقط از نظر ‌ساز و کار هماهنگی جهت نصب بیلبورد است که شهرداری وارد می‌شود.»

کمپین «کار و تلاش» یکی از نمونه کارهای کمپینی است که روی برخی از بیلبوردهای شهر شاهد آن بوده‌ایم. مدیر فرهنگی خانه طراحان انقلاب اسلامی به این سؤال که چنین طرح‌هایی چه بازخوردهایی داشته پاسخ می‌دهد: «عمده‌ترین اثری که چنین طرح‌هایی گذاشته است، بالا بردن سواد بصری مردم است. آنها با دیدن این آثار تبلیغی فرهنگی، فهم بصیری‌شان را ارتقا می‌دهند و می‌بینید که مردم چقدر نگاه‌شان به این آثار بهتر شده است و خیلی سریع‌تر و بهتر آنها را درک می‌کنند.»

او در واکنش به انتقادهایی که از طرح‌های صداقت آمریکایی و کار و تلاش شده بود گفت‌: «به هر حال هر اثر هنری انتقادهایی را نیز به همراه دارد و نمی‌شود تمام سلایق را پوشش داد. تمام تلاش ما بر این است تا یک مفهوم را به صورت بصری به بهترین شکل ممکن منتقل کنیم.»

بیلبوردهای کمپین کار و تلاش

از جمله بیلبوردهای مورد انتقاد دیگر بیلبوردهای کمپین «کار و تلاش» بود که با وجود طرح گرافیکی متفاوتش مورد انتقاد قشر کارگر قرار گرفت. چون معتقد بودند طرح‌ها به گونه‌ای است که نشان می‌دهد کار هست و بیکاری‌ها از سر تنبلی است. در این‌ باره شاکری می‌گوید: «یکی از کار خوبی که در سازمان زیباسازی انجام می‌شود پیگیری کمپین‌های مختلف است. به همین منظور از طراح‌ها، کاریکاتوریست‌ها، مجسمه‌سازها و... دعوت به‌ عمل می‌آید و آنها بر اساس انتخاب کمپین‌ها طراحی را شروع می‌کنند. بعد از آن طرح‌ها داوری و انتخاب می‌شوند. به نظر من یکی از موفق‌ترین آنها کمپین «کار و تلاش» بود. ما در زمان انتخاب تلاش‌مان بر این است که راهبردهای شورا رعایت شود اما نکات فنی بر عهده کسانی است که با اصول هنر آشنایی دارند. بیشتر تلاش شورا بر این است که کارها برای افراد بدنام یا مغایر با سیاست‌ها و فرهنگ کشور نباشد. کمپین‌ها کمیته داوری و فنی دارند.»

بیلبوردهای نقد تک فرزندی

روایت بیلبوردهایی که برای تشویق فرزندآوری طراحی شده بود در زمان خودش واکنش‌های مخصوص به خود را داشت. یکی از این طرح‌ها یک دوچرخه چند رکابه بود که در جلوی آن پدر و بعد باقی فرزندان را دربرمی‌گرفت. نکته قابل توجه در این بیلبوردها که کاملاً محسوس بود،  مادر در کنار خانواده و یک فرزند دختر در مقابل سه فرزند پسر بود که بازخوردها و انتقادهای شدید خودش را داشت. در صورتی که علت نبودن تصویر مادر در این طرح را به این دلیل توضیح دادند که پیش‌بینی کرده‌اند با انتقادات دیگری از جمله ترویج دوچرخه‌سواری بانوان مواجه خواهد شد.

بیلبوردهای نگارخانه‌ای به وسعت یک شهر

این طرح از سال ۹۴ کلید خورد و دهم تا بیستم اردیبهشت ماه سال گذشته به مرحله اجرایی شدن رسید. مخالفان طرح نگارخانه‌ای به وسعت یک شهر بر این عقیده بودند که انتخاب طرح‌ها و کیفیت چاپ قابل قبول نبوده و کارشناسی لازم جهت جانمایی بیلبوردها به درستی صورت نگرفته است. از آنجایی که طرح سال گذشته تا حدودی با شتاب‌زدگی صورت گرفته بود به گفته سازمان زیباسازی شهر تهران تصمیم بر این شد تا برای برگزاری دومین دوره این طرح وقت بیشتری گذاشته شود. امسال روزهای پایانی اردیبهشت ماه و اوایل خرداد را برای به نمایش گذاشتن این آثار فاخر فرهنگی و تاریخی در نظر گرفتند اما باز هم این طرح بی‌انتقاد دومین دوره‌اش را هم سپری نکرد.

صداقت آمریکایی

صداقت آمریکایی روایت چند طرحی بود که در زمان مذاکره ایران با آمریکا در بعضی بیلبوردهای سطح شهر به معرض نمایش درآمد. در تعدادی از این مجموعه تابلوها طرف‌های مذاکره‌ کننده ایرانی و آمریکایی در دو طرف میز مذاکره نشان داده شده بودند. با این تفاوت که طرف آمریکایی بر خلاف ظاهر دیپلماتیک خود در روی میز اسلحه‌ای به سمت طرف ایرانی نشانه رفته است. در بعضی از این تابلوها نیز طرف آمریکایی مذاکره‌ کننده همراه خود و در کنار میز، سگ وحشی و کیف تجهیزات نظامی در اختیار داشت. در طرح دیگری از مجموعه تابلوهای صداقت آمریکایی دست مذاکره‌ کننده در مقابل دست دراز شده طرف ایرانی با دست یک موجود اهریمنی به استقبال طرف مذاکره‌ کننده ایرانی که دست صداقت به طرفش دراز کرده، می‌رود. در نهایت این تابلوها که در عرض چند روز سروصدای فراوانی به پا کرد، جمع‌آوری شدند.

بیلبورد فرش قرمز برای فابیوس

طرح فرش قرمز برای فابیوس که بعد از رسانه‌ای شدن آن مشخص شد تنها یک سوءتفاهم بوده‌ اما به دلیل ‌انتشار آن از سوی یک روزنامه اصلاح‌طلب واکنش‌های زیادی به همراه داشت. ماجر از این قرار بود که طرح این پوستر نمایش فیلم در فرهنگ‌سرای انقلاب بود که توسط یکی از هنرمندان سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران طراحی شده بود اما با لغو نمایش فیلم، این پوستر هم در حد همان طرح باقی ‌ماند و هرگز منتشر نشد.‌ اما برخی رسانه‌ها اینچنین برداشت کرده بودند که این طرح در سطح شهر نصب شده‌ است. حتی بعد از آن صادق زیباکلام نامه‌ای در این خصوص می‌نویسد. وقتی همه متوجه می‌شوند چنین پوستری در سطح شهر وجود نداشته عذرخواهی می‌کنند و این ماجرا هم به پایان می‌رسد.»