تهران؛ شهری که برای معلولان ساخته نشده است

به گزارش تیتر شهر: روز 12 آذر به نام روز معلولان نامگذاری شده است اما سهم این افراد از شهری مانند تهران چیست؟ آنها چه میزان از خدمات شهری بهره مند می شوند و چقدر نی توانن به سهولت در این شهر تردد کنند.

در همین ارتباط شهردار تهران در مورد میزان دسترسی معلولان به خدمات شهری گفت: با توجه به شناسایی های صورت گرفته درباره معلولان در شهر تهران، شهرداران نواحی مکلف هستند تردد آن ها را در اولویت قرار دهند تا معلولان از جلوی درِ منزل خود تا رسیدن به راه اصلی دچار مشکل نباشند و بتوانیم مسیر آن ها را مناسب سازی کنیم. به این ترتیب در جایی که نمی توانیم مناسب سازی همه شهر را انجام دهیم، می توانیم مسیر دسترسی معلولان از درِ منزل خود به خیابان اصلی را تامین کنیم. البته در کنار این موضوع کار مناسب سازی محیط های شهری برای دسترس پذیری معلولان را نیز پیگیری می کنیم .

این سخنان نشان می دهد که شهری مانند تهران به هیج وجه برای زندگی معلولان مناسب سازی نشده است و از ابتدا مسئولان در طراحی شهر معلولان را نادیده گرفته اند.

قالیباف به شکل گیری سامانه ویژه حمل و نقل معلولان در شهر تهران نیز اشاره کرد و گفت: بحث حمل و نقل معلولان در اولویت کاری قرار گرفته است و حتما این سامانه را تقویت می‌کنیم. پیش از این نخستین تجربه در حوزه حمل و نقل معلولان در 10 سال پیش آغاز شد و سپس به سمت شکل گیری این سامانه حرکت کردیم؛ اما هم اکنون وقت آن فرا رسیده است که سامانه حمل و نقل معلولان را نیز به گونه دیگری ارتقا دهیم.

قالیباف ابراز داشت: تقویت حمل و نقل معلولان از بحث های اولویت دار به شمار می رود و در این زمینه نیز می توانیم از محل سرانه معلولان در خرید تجهیزات خاص آن ها کمک کنیم. همانطور که در حال حاضر نیز در خرید اتوبوس های حمل و نقل شهری، سهمیه های مربوط به خودروهای معلولان را در نظر گرفته ایم تا برخی از این دستگاه ها خاص تردد معلولان باشد.وی ابراز داشت: در حال حاضر حدود 10 درصد جمعیت این شهر را افرادی تشکیل می دهند که از یک معلولیت ضعیف تا معلولیت شدید و نسبتا شدید دارند؛ البته در این شهر خانوار های بسیار برخوداری هم هستند که بخش عمده ای از آنها تمایل دارند از روی وظیفه اسلامی و انسانی خود، به خانواده های کمتر برخوردار کمک کنند به همین جهت اگر بتوانیم به درستی این مکانیزم را به مردم معرفی کنیم، هیچ مشکلی سر راه ما باقی نخواهد ماند.

معلولیت چیست؟

معلولیت به ناتوانی در انجام تمام یا قسمتی از فعالیت های عادی زندگی فردی یا اجتماعی به علت وجود نقصی ‌مادرزادی یا اکتسابی، در قوای جسمانی یا روانی اطلاق می شود.

معلولیت به ناتوانی در انجام تمام یا قسمتی از فعالیت های عادی زندگی فردی یا اجتماعی به علت وجود نقصی ‌مادرزادی یا اکتسابی، در قوای جسمانی یا روانی اطلاق می شود.

معلولیت انواعی دارد که از جمله آن می توان به معلولیت های جسمی که شامل معلولیت های حواسی مانند نابینایی و ناشنوایی، معلولیت های حرکتی، شامل انواع نقص عضوها، ضایعات نخاعی و ناهنجاری های مربوط به اسکلت و ‌عضلات و معلولیت احشای داخلی شامل ناهنجاری های قلبی - عروقی، تنفسی، کلیوی و غیره اشاره کرد. البته در این میان معلولیت ذهنی نیز وجود دارد.

در مورد علت معلولیت ها می توان به دلایل مختلفی از جمله معلولیت‌های اکتسابی که در اثر تصادفات، حوادث یا بلاهای طبیعی، جنگ، آتش سوزی، مسمومیت ها و یا ‌بیماری های مزمن و عوارض ناشی از آنها، فرد ممکن است دچار این معلولیت گردد و معلولیت های مادرزادی اشاره کرد.

در دنیا 700 میلیون نفر یعنی 10 درصد از کل جمعیت معلول هستند که 80 درصد از این جمعیت در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه زندگی می کنند. بر اساس سرشماری سال 1390، در ایران حدود یک میلیون نفر معلول وجود دارد که 133 هزار نفر آن در استان تهران ساکن هستند.

مناسب سازی محیط شهری برای داشتن زندگی آرام و بی دغدغه همراه با رضایت مندی تمام اقشار جامعه از امکانات شهری از جمله مواردی است که به صورت یک استاندارد بین المللی، در تمام کشورهای دنیا سابقه بسی طولانی دارد، به طوری که سازمان ملل سال های بین 1983 تا 1993 را دهه معلولان نامید.

در کشور ما با وجود آن که درصد قابل توجهی از جمعیت جامعه را افراد معلول و جانباز تشکیل می دهند، اما مساله توان بخشی معلولان و جانبازان و مناسب سازی محیط شهری بحث جوان و در عین حال رو به رشدی است.

بر اساس مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی و به استناد بند (ج) ماده 193 برنامه سوم توسعه کشور که در سال 1379 آیین نامه اجرایی آن به تصویب هیات وزیران رسید و با توجه به اینکه قانون درمورد مناسب سازی محیط شهری و اماکن دولتی صراحت دارد، اما این امر در مقام اجرایی آن با چالش هایی مواجهه می باشد.

بنابراین باید مناسب سازی شهری را یک فرهنگ بدانیم تا با فرهنگ مناسب بستر تحول در جامعه و سازمان های دولتی توسعه یابد. در تناسب محیط تا آنجایی که به شهرداری مربوط می شود، سعی شود در هنگام شب معابر عمومی را از لحاظ روشنایی تقویت و از چراغ های راهنمایی گویا در مناطق تحت پوشش استفاده نماید و به موازات آن نیز پیاده روها و سایر اماکن عمومی شهری را برای عبور آسان جانبازان و معلولان مهیا نمایند.

‌ساختمان های عمومی و ممنوعیت ورود برای معلولان

با این جود همچنان تعدادی از ساختمان های دولتی و عمومی در شهرهای ایران برای استفاده معلولان مناسب سازی نشده است. با وجود اینکه قانون در این امر صراحت دارد، اما ساختمان های اداری و بانک ها فاقد معبر مناسب برای استفاده معلولان هستند.

بسیاری از بانک های فعال در شهر های ایران ساختمان های استیجاری در اختیار دارند و یا یک طبقه از ساختمان را خریداری کرده اند و به علت اینکه این مکان ها در قدیم طراحی شده اند، فاقد معبر مناسب برای معلولان هستند. حتی بسیاری از ادارات و بانک ها که در طبقه همکف هستند نیز با یک یا دو پله کوچک از زمین جدا می شوند و همین موضوع سبب می شود که معلولانی که سوار بر ویلچر هستند نتوانند وارد این ساختمان ها شوند.

در این موضوع نیاز است تا راهکاری اندیشیده شود. بنابراین یکی از راه حل های آن این است در مورد ساختمان های جدیدالتاسیس شهرداری ها در قسمت صدور پروانه ساخت، نقشه های ساختمان ها را بامعیارهای استاندارد مناسب سازی محیطی تطبیق دهد. اما در زمینه ساختمان های قدیمی دو راه حل وجود دارد. اول اینکه سازمان های عمومی در طبقه همکف خود قسمتی را برای پیگیری امور معلولان و جانبازان ایجاد کنند و یا اینکه امکانی فراهم شود تا معلولان بتوانند از طریق تماسی تلفنی کارهای خود را انجام دهند. در غیر این صورت در خارج از ساختمان های که فاقد آسانسور هستند، باید از بالابرهایی برای انتقال جانبازان و معلولان به طبقات فوقانی استفاده شود.

اما متاسفانه مشاهده شده است که بسیاری از ساختمان های عمومی مربوط به ادارات و بانک ها فاقد هرگونه امکانات جهت استفاده معلولان هستند و عملا سبب شده تا نوعی تبعیض میان این شهروندان و افراد دیگر رخ دهد. این موضوع سبب شده تا ورود جانبازان و معلولان به این ساختمان به صورت غیر رسمی ممنوع اعلام شود.

در این ارتباط همایون هاشمی رئیس وقت سازمان بهزیستی پیشتر گفته بود: باید بسترهای مناسب همکاری فی ما بین همه سازمان‌ها فراهم شود؛ چراکه مناسب‌سازی تنها برای فرد معلول نیست و افراد سالمند، کودکان و زنان باردار نیز در استفاده از اماکن و فضاهای عموی سطح شهر سهیم‌اند. کمتر از 30 درصد فضاهای اداری و دولتی مناسب‌سازی شده است، بیش از 10 میلیون نفر نیازمند مناسب‌سازی معابر شهری هستند و با توجه به رشد جمعیت سالمندی در سال‌های آینده نیاز به این بخش بیشتر از پیش احساس می‌شود.

وی نقش وزارت کشور و استانداران در مناسب‌سازی فضای شهری را مهم و ضروری دانست و تصریح کرد: باید الزامات در سطح استان‌ها ایجاد شود و با جدیت بحث مناسب‌سازی به صورت تخصصی مورد توجه قرار گیرد؛ چنانکه سازمان بهزیستی، وزارت کشور، وزات راه و ترابری و صداو سیما از جمله سازمان‌هایی هستند که وظایف اصلی در این خصوص را ایفا می‌کنند.

حتی بسیاری از عابربانک ها نیز طوری طراحی شده اند که نیم متری از سطح زمین بالاتر هستند و همین امر سبب می شود تا معلولان نتوانند از آنها استفاده کنند.

تبعیض آشکار در استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی

علاوه بر مشکلاتی که بر سر راه معلولان جهت ورود به ساختمان های دولتی و اداری و بانک ها وجود دارد، می توان به مشکل دیگری اشاره کرد که اجازه نمی دهد معلولان از منازل خود خارج شوند.

در کلانشهر های ایران متاسفانه وسیله حمل و نقل مناسب برای معلولان در نظر گرفته نشده و تنها اقدامات جزئی مانند آماده سازی چند ون در سطح پایتخت صورت گرفته است. امروزه معلولان برای جابجایی در شهر مانند تهران نمی توانند از مترو استفاده کنند. آنها برای رسیدن به قطار مترو باید از پله های برقی استفاده کنند که این امکان برای معلولان ویلچر نشین وجود ندارد.

متاسفانه ایستگاه های مترو در تهران، اصفهان و مشهد برای معلولان مناسب سازی نشده و معدود ایستگاهی وجود دارد که برای استفاده معلولان آسانسور داشته باشد.

همچنین بسیاری از خطوط اتوبوس برای این افراد مناسب سازی نشده است. گرچه طی یک سال گذشته شهرداری تهران در مناسب سازی ایستگاه های اتوبوس اقدامات خوبی انجام داده است و تقریبا بیشتر ایستگاه ها را مناسب سازی کرده اما باز هم به دلایل مختلفی از جمله فاصله فاصله موجود میان محل توقف اتوبوس ها و ایستگاه ها، عملا معلولان از استفاده از این وسیله نیز محروم شده اند.

در مورد تاکسی ها نیز باید گفت، هیچ کدام از تاکسی های موجود در سطح کلانشهرهای ایران، جهت استفاده ملولان مناسب سازی نشده است و عملا امکان استفاده از این وسایل نیز برای آنها موجود نیست. در این میان تنها امتیازی که به معلولان داده شده است، پلاک های مخصوص برای خودروهای آنها است تا اجازه تردد در محدوده زوج و فرد و طرح ترافیک را داشته باشند.

پیاده روها و مشکلی به نام سد معبر در مقابل معلولان

در کنار مسائلی که در خصوص حمل و نقل عمومی و ورود معلولان به ساختمان های اداری وجود دارد، این افراد در سطح شهر و هنگام تردد در پیاده روها و عبور از خیابان ها نیز دچار مشکل هستند. در این زمینه شهرداری هایی مانند تهران و اصفهان نسبت به مناسب سازی پیاده راه ها اقدام کرده اند اما فقدان مدیریت یکپارچه شهری سبب شده تا در معابر دستگاه هایی مانند برق، گاز و آب و فاضلاب عملیات های عمرانی داشته باشند و عملا مانع عبور ویلچر نشینان شوند.

در این بین حتی محلی برای خروج معلولان از پیاده رو در نظر گرفته نشده و آنها مجبور می شوند تا مسیر طولانی را به عقب بازگردند تا بتوانند از روی پل وارد خیابان شوند. خیابان های ما حتی برای معلولانی که ویلچرنشین نیز نیستند، مناسب سازی نشده و این افراد هنگام عبور از خیابان دچار مشکلات متعددی می شوند.

در کشورهای اروپایی معمولا دکمه ای کنار چراغ راهنمایی و رانندگی قرار گرفته تا معلولان و افراد سالمند بتوانند با فشردن آن، به راحتی از عرض خیابان عبور کنند. در شهری مانند تهران، امکان عبور معلولان بویژه ویلچرنشینان از عرض خیابان وجود ندارد یا اگر وجود دارد، در تعداد اندکی از چهارراه ها وجود دارد.

در عبور از عرض خیابان، معلولان با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند چرا که آنها از پل هوایی نمی توانند استفاده کنند و در مقابل نیز بسیاری از خیابان های اصلی شهر دارای حفاظ و جدول در میانه آن است که همه این مسایل موجب می شود تا معلولان عملا خانه نشین شده و نتوانند در شهر تردد کنند.

مشکلات و موانع شهری معلولان

رحمت الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران در خصوص موانع و مشکلات موجود بر سر راه معلولان معتقد است که تمامی دستگاه های دولتی و عمومی کشور اعم از شهرداری ها به وظایف قانونی شان در خصوص مناسب سازی معابر و اماکن شهری و حمل و نقل عمومی برای جامعه معلولان عمل نکرده اند. وی در این زمینه گفت: سازمان بهزیستی نیز وظیفه نظارتی خود را به نحو احسن انجام نداده است.

وی با بیان اینکه معابر شهر تهران برای ترد معلولان و کسانی که مشکلات حرکتی جدی دارند، مناسب نیست، تاکید کرد: سوال اصلی این است که آیا معلولان به راحتی و آزادانه می توانند در سطح شهر تردد کنند و آیا الزامات قانونی مناسب سازی معابر شهری و حمل و نقل عمومی برای این افراد اجرایی شده است؟

رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران، تصریح کرد: در تعریف مناسب سازی، اینگونه آمده است، اصلاح محیط و تدارک وسایل حمل و نقل به طوری که افراد معلول قادر باشند آزادانه و بدون خطر در محیط پیرامون خود اعم از اماکن عمومی، معابر شهری و بین شهری و ساختمان های عمومی حرکت کنند و از تسهیلات محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با حفظ استقلال فردی و رعایت شان و منزلت انسانی بهره مند شوند.

وی با بیان اینکه این تعریف زمانی زیبا است که محقق شود، ادامه داد: مشکل اصلی معلولان مناسب نبودن خیابان ها، معابر و حمل و نقل عمومی شهری است. در این خصوص اقداماتی از سوی مدیریت شهری و سایر نهادها انجام شده است اما به دلیل نبودن درایت، همچنان فضا برای تردد معلولان در سطح شهر مناسب نیست. اگرچه معتقدم عدم مناسب سازی محیط شهری برای تردد آزادانه معلولان به دلیل از هم گسیختگی مدیریت شهری و نبود مدیریت یکپارچه شهری است .

حافظی با اشاره به اصول 28 و 29 قانون اساسی اعلام کرد: در این اصول به وظایف دولت در خصوص تمامی افراد جامعه اشاره شده است به طوری که دولت موظف است برای تمامی افراد جامعه اشتغال به کار و شرایط مساوی ایجاد کند که این موضوع، مشمول جامعه معلولین نیز می شود، همچنین در قانون جامع معلولان که در سال 83 به تصویب رسید دولت موظف شده زمینه های لازم را برای تامین حقوق معلولین فراهم و حمایت های لازم از آنها به عمل آورد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، به تبصره های این قانون اشاره کرد و گفت: در تبصره های این قانون با صراحت، تمامی دستگاه های اجرایی و نهادهای عمومی را موظف کرده است که ساختمان ها و اماکن عمومی و معابر را به گونه ای طراحی کنند که امکان استفاده و بهره مندی از آن برای معلولین همانند افراد عادی فراهم شود این تکلیف صریح و شفاف مجلس برای دولت و تمامی دستگاه های اجرایی و نهادهای عمومی است .

رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران، با اشاره به اینکه متولیان درکی از شرایط معلولان ندارد، تاکید کرد: وفق مصوبه مجلس، تمامی دستگاه ها هر ساله باید بودجه هایی برای مناسب سازی معابر عمومی پیش بینی کرده و اختصاص دهند، همچنین شهرداری ها موظف هستند از صدور پروانه پایان کار برای آن دسته از ساختمان های دولتی و عمومی که استانداردهای لازم را برای معلولان فراهم نکرده اند، خودداری کنند.

حافظی همچنین اظهار کرد: سازمان بهزیستی کل کشور به وظیفه نظارتی خود در ایجاد فضای مناسب برای تردد معلولان در ساختمان ها و اماکن عمومی و حمل و نقل عمومی عمل نکرده است. این سازمان موظف است از تمامی دستگاه ها گزارش اقدامات به عمل آمده برای تردد آزادانه معلولان را مطالبه کند اما خروجی کار نشان دهنده این است که این امر محقق نشده است.

وی ابراز امیدواری کرد که در کشور گوش شنوایی پیدا شود که دستگاه های اجرایی و مدیریت شهری را به مناسب سازی معابر برای تردد معلولان در سطح شهر حساس کند زیرا قانون و مصوبه برای ایجاد فضای مناسب برای تردد این افراد در سطح شهر و ساختمان های عمومی وجود دارد و راهکارهای مناسب برای تحقق این موضوع نیز پیش بینی شده است.