وجود 3میلیون تن پسماند صنعتی در حاشیه زنجان

به گزارش تیتر شهر: اگر 6 کیلومتر از زنجان به سمت جنوب غربی این شهر بروید، مطمئنا با تپه‌های رنگی برخورد می‌کنید که در نگاه اول توجهتان را به خود جلب می‌کند. این تپه‌های رنگارنگ زاییده بی‌تدبیری انسان‌هایی است که هیچ فکری به حال سلامت همشهریان خود نکرده‌اند.
این تپه‌ها  دپوی 3 میلیون تنی از پسماندهای صنعتی روی هستند که به دلیل دارا بودن حجم عظیمی از فلزات سنگین و نزدیکی آن به شهر زنجان، سلامت بسیاری از شهروندان را به خطر انداخته اند.
دکتر «عباسعلی زمانی» عضو هیات علمی دانشگاه زنجان و استاد شیمی تجزیه محیط زیست بر این باور است که مخاطره زیست‌محیطی فعلی یعنی انباشت 3 میلیون تنی پسماندهای صنعتی در نزدیکی زنجان نشأت گرفته از مدیریت غلط در این امر بوده و اکنون هم برای رفع این مشکل بسیار دیر شده است، زیرا از همان ابتدای تولید باید فکری برای مدیریت پسماندهای صنعتی می‌شد. دکتر زمانی در زمینه آلودگی حاصل از دپوی پسماندهای صنعتی می‌گوید: با وضعیت فعلی، فلزات سنگینی که در این پسماندها موجود است به همشهریان زنجانی آسیب می‌زند و سلامتی آنان را تحت تأثیر قرار خواهد داد. البته در مورد سرطان زا بودن باید گفت که تمامی فلزات سنگین سرطان زا نیستند اما آسیب جدی به سلامت شهروندان وارد می‌کند. چندی پیش هم معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت   محیط زیست کشور در سفر به استان مهم‌ترین و مخاطره آمیزترین مسأله زیست محیطی استان را نزدیک بودن صنایع صنعتی سنگین به شهر زنجان عنوان کرد.
موضوعی که «معصومه ابتکار» در مورد آن گفت: تمرکز فعالیت‌های صنعتی در اطراف زنجان با فاصله کمتری از استاندارد مصوب شده انجام می‌شود. درحالی که حداقل فاصله باید30 کیلومتر باشد  اما این میزان فاصله در استان رعایت نشده و وضعیت خطرناکی به لحاظ زیست محیط انسانی ایجاد کرده است. البته معضل بزرگ بی‌توجهی در گذشته برای مکان‌یابی مناسب شهرک‌های صنعتی در زنجان بی‌تأثیر در افزایش مشکل دپوی پسماندهای صنعتی و آلودگی ناشی از آن بی‌تأثیر نیست؛ چراکه اگر فاصله شهرک‌های صنعتی به طور قانونی ‌بود، حداقل کانون‌های انسانی را با چالش شدید آلودگی ناشی از پسماندهای صنعتی مواجه نمی‌کرد.
مسأله‌ای که مدیرکل حفاظت محیط زیست استان نیز در مورد آن می‌گوید: نزدیکی بیش از حد دپوی‌ پسماندهای صنعتی به شهر زنجان، به مشکل آلودگی شهر دامن می‌زند. به نظر «رضا موسوی» اگر شهرک‌های صنعتی حداقل 15 تا 20 کیلومتر از شهر دورتر بود، کانون‌های انسانی را با خطر کمتری رو به رو می‌ساخت از آنجا که در زمان احداث شهرک‌ها فکری برای آن نشده اکنون باید تدابیری اندیشیده شود تا از این پس شاهد آسیب‌های کمتری باشیم. البته دکتر زمانی مهم‌ترین عامل مخاطره‌انگیز فعلی را نزدیکی کارخانجات سرب و روی به زنجان می‌داند زیرا این کارخانه‌ها در بدترین موقعیت ممکن واقع شده‌اند.
او در این باره اظهار می‌کند: بسیار عجیب است که بدون هیچ حساب و کتابی معدن را روی که در 80 کیلومتری زنجان قرار دارد برای فراوری خاک معدن به نزدیکی این شهر انتقال دهیم و همانجا هم پسماندهایش را دپو کرده و این چنین زمینه خطر را فراهم کنیم.
با این همه مدیرکل حفاظت محیط زیست به وجود آمدن این حجم عظیم از دپوی پسماندهای صنعتی را به دلیل تولیدات معدنی طی سال‌های گذشته می‌داند، بدون آنکه از همان ابتدا فکری به حال این آلودگی‌ها شود. مسأله‌ای که نشان دهنده ضعف مدیریتی و توجه نکردن به قوانین حفاظت محیط زیست است.
موسوی می‌گوید: طی فرایند فراوری خاک معدنی در کارخانه‌های روی، پسماندهایی تولید می‌شود که حاوی فلزات سنگینی هستند. البته بیشتر این پسماندهای ویژه توسط شرکت‌های سرب و روی مستقر در شهرک صنعتی جنوب زنجان واقع در جاده بیجار به وجود آمده‌اند.  هم اکنون با تولیدات صنعتی این کارخانه‌ها، شاهد به وجود آمدن مقدار عظیمی از این پسماندهای دپو شده هستیم که حاوی فلزات سنگین هستند.
این مسئول محیط زیست می‌افزاید: این فلزات سنگین گاه به شکل نمکین بوده و می‌توانند در آب حل شوند به طوری که در فصول رطوبت، مثل زمان بارش باران در رواناب‌ها حل شده و با نفوذ در آب‌های سطحی و زیرسطحی آلودگی‌های جبران ناپذیری را در پی خواهند داشت. در فصول خشک سال هم پسماندهای صنعتی روی، به شکل خشک درآمده و با وزش باد در هوا معلق می‌شوند و در نهایت به مکان‌های دیگری انتقال می‌یابند.

نیازمند مدیریت صحیح
موسوی با تأکید بر این‌که رفع این خطر نیازمند مدیریت صحیح است، توضیح می‌دهد: در قدم اول باید از پخش شدن این فلزات سنگین در شرایط جوی و اقلیمی چون باد یا در زمان بارش باران از جاری شدن آنها  به شکل رواناب‌های سطحی و نفوذ آن به سفره‌های زیرزمینی آب جلوگیری شود. سپس در مرحله بعدی، با مکاتبات و پیگیری‌های لازم باید به فکر دفن پسماندهای ویژه باشیم. در حال حاضر با پیگیری‌ها و مکاتبات لازم، مکان یابی دفن پسماندهای ویژه صنعتی مراحل آخر خود را طی می‌کند. با این حال امیدواریم هرچه زودتر مجوز دفن را   بگیریم تا شاهد آسیب کمتری به محیط‌زیست باشیم.

دفع یا دفن
درحالی که مدیرکل حفاظت محیط زیست استان از مجوزها برای مکان‌یابی دفن پسماندهای صنعتی می‌گوید، استاد دانشگاه شیمی تجزیه محیط زیست نظری متفاوت دارد. «عباسعلی زمانی» مبحث دفع و دفن پسماندها را جدا از هم می‌داند. به نظر او باید در مورد پسماندهای ویژه به فکر دفع آنها بود نه دفنشان؛ چراکه دفن آنها موجب آلودگی خاک خواهد شد. این مسأله شاید در کوتاه مدت جوابگو باشد اما باعث انتقال آلودگی به مکان دیگری می‌شود. در بهترین حالت باید به فکر دستیابی دانش و تکنولوژی لازم برای بازیافت پسماندها باشیم تا دوباره مورد استفاده قرار بگیرند و این تهدید را به فرصتی مناسب تبدیل کنیم. راه دیگر این‌ است که حداقل در شرایط فعلی پس از برداشت از معادن، پسماند آن را به خود معدن‌های روی بازگردانیم، هرچند این موضوع بازهم به طبیعت آسیب می‌رساند اما در شرایط فعلی می‌تواند بهتر از دفن آن در خاک باشد یا این‌که در فضای باز و بدون سقف رهاسازی شوند.

فناوری نداریم
مطرح شدن این موارد درحالی است که مدیرکل حفاظت محیط‌زیست نیز اذعان دارد در کشورهای جهان اول صنعتی این پسماندها برای چند بار مورد بازیافت قرار می‌گیرند، اما در استان تکنولوژی و دانش مورد نیاز آن وجود ندارد.
موسوی در خصوص نظارت و بازرسی واحدهای صنعتی برای مقابله با ایجاد آلودگی آنها توضیح می‌دهد: در مواجهه با شرکت‌های صنعتی روی یا دیگر شرکت‌های صنعتی، به صورت اکیپی یا موردی از مکان‌هایی که ممکن است کانون‌های مشکل‌ساز زیست محیطی باشند  بازرسی‌های مستمری انجام می‌شود؛ چرا که تأکید ما حفاظت از مسائل محیط زیستی در کنار فعالیت‌های صنعتی است تا موجب آلودگی نشوند.
بدین ترتیب اگر با واحدی رو به رو شویم که به روش‌های مختلف باعث آلودگی‌هایی مثل خاک، آب، هوا یا غیره شود، ابتدا تذکر داده می‌شود و در نهایت برخورد انجام خواهد شد.

اجرای قوانین سختگیرانه
استاد دانشگاه در رشته شیمی تجزیه محیط زیست در خصوص مقابله با مشکلاتی چنین که توسط صنایع به وجود می‌آیند، با تأکید بر این‌که باید قوانین سختگیرانه‌ای برای حمایت از محیط زیست اجرایی شود،می گوید: همانطور که گفته شد، وقتی شهرکی در مکانی نامناسب احداث می‌شود، می‌بایست با سختگیرانه‌ترین قوانین زیست محیطی مورد کنترل قرار بگیرد که این کار قطعا هزینه‌های سنگینی به دنبال دارد. اما خسارات ناشی از آلودگی جبران ناپذیر است. تکنولوژی‌های خوبی برای رفع آلودگی وجود دارد اما چیزی که کم داریم همت مدیران استانی است. دکتر «عباسعلی زمانی» می‌افزاید: سال‌های قبل تجمع‌هایی برای آلودگی‌ کارخانه‌های سرب و روی در زنجان انجام شد که غالبا به دلیل آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی بود. اما در حال حاضر باید بگویم وضعیت فعلی بسیار تهدید کننده‌تر از قبل است. از این رو در زنجان با توجه به کم‌آبی که شاهدش هستیم، دپوی پسماندهای صنعتی کانون تشکیل ریزگردها خواهد شد که این مسأله بسیارخطرناک است.