مردمی که خانه دار نشدند/خانه‌هایی روییده در بیابان

به گزارش تیتر شهر: وعده خانه‌دار شدن مردم یکی از شعارهایی است که تاکنون چند دولت را به خود دیده است، از سیاست‌های توسعه مسکن تا خانه‌دارشدن اقشار کم درآمد، همواره مورد نظر دولتمردان در طول سال‌های گذشته بوده است اما در نهایت مشکل مسکن در کشور نه تنها حل نشده بلکه بیش از قبل، دور از دسترس شده است.
هنگامی‌که در دولت نهم، محمود احمدی نژاد در جلسه هیات دولت اعلام کرد دیگر پایش را در مسکن گذاشته، کسی باور نمی کرد که پروژه 2 میلیون واحدی مسکن مهر به وضعیتی کنونی دچار شود.
در واقع به دنبال افزایش دوبرابری قیمت مسکن در اوایل دولت نهم، احمدی نژآد به دنبال طرحی بود تا موضوع خانه‌دارشدن اقشار کم درآمد را حل کند به همین دلیل موضوع مسکن مهر را مطرح کرد.
دو رویکرد دو وزیر احمدی‌نژاد به «مسکن مهر»
هرچند در همان زمان این پروژه محل اختلافی بین رئیس دولت و وزیر مسکن وقت محمد سعیدی کیا بود، اما اصرار احمدی نژاد سرانجام باعث شد تا این پروژه در دولت دهم و با وزارت علی نیکزاد اجرایی شود.
اما از همان ابتدا در مقابل تبلیغات گسترده‌ای که برای این پروژه انجام می‌گرفت، منتقدان زیادی بودند که اجرای این پروژه را به صلاح کشور نمی‌دانستند و معتقد بودند این شیوه خانه‌سازی نه تنها کمکی به بخش مسکن نمی‌کند بلکه سرآغازی برای تورم بیشتر در این بخش است.
در نهایت کلنگ خانه‌سازی‌ها بر زمین خورد و ساخت 2 میلیون واحد مسکن مهر آغاز شد. دولت در ابتدا تعاونی‌ها را وارد پروژه کرد تا همین موضوع نیز سرآغاز شروع تخلفات گسترده در این بخش باشد که دولت یازدهم هم میراث دار این تخلفات است تا جایی که همچنان بی سرو سامانی تعاونی‌ها ادامه دارد.
تعاونی‌هایی که آشنایی با ساخت و ساز نداشتند اقدام به ثبت نام از متقاضیان کردند و حتی در همان ابتدا با تخلفات آشکار، پول بیشتری از متقاضیان دریافت کردند.
تخلفات تعاونی‌ها تا آنجا ادامه داشت که نیکزاد، از واگذاری پروژه‌های بیشتر به تعاونی‌های مسکن خودداری کرد و ثبت نام از متقاضیان را به شرکت عمران شهرهای جدید سپرد؛ از سوی دیگر انبوه‌سازان که همواره مخالف حضور غیرتخصصی‌ها در حوزه ساخت و ساز بودند را وارد این پروژه کرد.
هرچند که با حضور انبوه‌سازان مشکلات ساخت و ساز در این پروژه حل شد اما مشکلات دیگری گریبان مسکن مهر شد که ساخت سایت‌های این پروژه را به خصوص در شهرهای اطراف تهران با چالش جدی مواجه کرد.
نبود خدمات زیربنایی یکی از مهمترین مشکلاتی بود که پروژه‌های مسکن مهر هنوز هم با آن روبرو هستند. در واقع وزارت نیروکه وظیفه تامین خدمات زیربنایی (آب، برق و گاز) پروژه‌های مسکن مهر را داشت از همان ابتدا بسیار ضعیف عمل کرد. حتی با وجود دستور چندباره رئیس دولت دهم بازهم به دلیل کمبود منابع مالی همکاری چندانی را در سایت های مسکن مهر صورت نگرفت.
از سوی دیگر وزارت نفت هم اعلام کرده بود تا زمانیکه کار ساخت و ساز، آب، برق و فاضلاب این سایت‌ها تامین نشود، امکان گازرسانی نیست زیرا احتمال خطا و انفجار در خطوط لوله گاز وجود دارد.
به هر روی واحدهای مسکن مهر در حالیکه تکمیل شده بودند بدون خدمات زیربنایی خالی از سکنه ماندند.
در آن سوی قضیه اما موضوع بسیار پرچالش شد. بطوریکه مردم با هدف خانه دار شدن در مدت کوتاهی آورده‌های خود را به حساب تعاونی‌ها و یا دولت واریز کرده بودند اما هنوز در اواخر دولت دهم خبری از تحویل واحدها در سایت‌های اطراف تهران نبود.
مسکن مهر با قیمت 5 میلیون!
براین اساس زمانی که علی نیکزاد کلنگ پروژه مسکن مهر را در پرند به زمین زد اعلام کرد که متقاضیان می‌توانند با 5 میلیون تومان آورده ، واحد مسکن مهر خریداری کنند و در همان زمان نیز اعلام کرد که در شهر جدید پردیس هم متقاضیان با 10 تا 15 میلیون تومان امکان خرید واحدها را دارند.
وعده‌ای که در نهایت عملی نشد و پیش خریداران مسکن مهر مجبور شدند چندبرابر این پول را بپردازند در حالیکه تحویل واحدها هم چندین سال طول کشید؛ واحدهایی که هر چند برخی به واسطه آن خانه دار شدند، اما این همان هدفی نبود که با تزریق 50 هزار میلیارد تومان از منابع دولت باید محقق می‌شد!
جدیدترین آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که مجموع قراردادهای منعقدشده از سوی بانک‌ عامل طرح مسکن مهر از شروع این طرح تا 30 مهر امسال، چیزی بالغ بر دو میلیون و ۲۱۵ هزار واحد مسکونی است که کار ساخت یک میلیون و ۹۱۲ هزار واحد آن اتمام یافته و ۳۰۳ هزار واحد به صورت نیمه‌تمام در مراحل مختلف ساخت، قرار دارند.
این در شرایطی است که از مجموع یک میلیون و ۹۱۲ هزار واحد اتمام‌یافته،  یک میلیون و ۴۸۸ هزار و ۷۱۵ واحد تحویل متقاضیان شده و ۴۲۳ هزار و ۲۸۵ واحد به دلیل فقدان امکانات زیربنایی و روبنایی به متقاضیان تحویل داده نشده است، ضمن اینکه تعداد واحدهای فروش اقساطی‌شده طرح مسکن مهر نیز یک میلیون و ۴۸۸ هزار واحد است که ۹۹۲ هزار واحد آن یعنی چیزی معادل ۶۵ درصد، در دولت فعلی تحویل متقاضیان داده شده است.
117 هزار واحد فاقد متقاضی!
آمار سیاستگذار پولی و مالی نیز حاکی از آن است که از مجموع واحدهای باقیمانده که چیزی حدود ۳۰۳ هزار واحد هستند، ۱۱۷ هزار واحد فاقد متقاضی و ۴۹ هزار واحد نیز بنا به دلایل مختلف در مراجع قضایی هستند که پس از تعیین‌تکلیف از طرف دادگاه‌ها، امکان زمان‌بندی تحویل آنها فراهم خواهد شد. این در شرایطی است که ۱۳۷ هزار واحد نیز با همکاری شبکه بانکی و خود متقاضیان، در حال تکمیل هستند.

و اما مسکن مهر پس از 8 سال..
در واقع پس از گذشت بیش از 8 سال از پروژه مسکن مهر نه تنها این پروژه نتوانست کمکی به خانه دار شدن مردم کند بلکه تزریق منابع اعتباری به این پروژه ، یکی از دلایل مهم افزایش تورم در بخش مسکن بود و درسال 91 قیمت مسکن را به بیش از دو برابر افزایش داد.
همین مشکلات موجب شد که کارشناسان انتقادات زیادی را به این پروژه مطرح کنند. در این خصوص فرشید پورحاجت دبیر کانون سراسری انبوه سازان در گفتگو با «دیار» با بیان اینکه پروژه مسکن مهر به عنوان یک پروژه ملی به نفسه کار خوبی بود، گفت: براساس قانون دولت باید برای تامین مسکن برای اقشار آسیب پذیر برنامه داشته باشد اما در روند اجرای پروژه ، اشتباهات زیادی صورت گرفت.
وی افزود: فارغ از اینکه حجم ساخت وساز بسیارعظیم بود اما به دلیل مداخله گسترده دولت در مسکن، می‌توان انتقادات زیادی را به دولت وارد دانست؛ اینکه دولت به طورمستقیم وارد پروژه مسکن مهر شد موضوع تصدی‌گری دولتی مطرح می‌شود که این از نقدهای اساسی به این پروژه تلقی می‌شود.
چاپ 50 هزار میلیارد اعتبار مسکن مهر بدون پشتوانه
پورحاجت دومین مشکل این پروژه را، درازدستی بیش از حد دولت به قانون ساماندهی تولید و عرضه مسکن دانست و گفت: قانون ساماندهی تولید وعرضه مسکن که مدل «مسکن مهر» از دل آن بیرون آمده، برای دولت لازم اجرا است اما در این قانون آمده که سالانه باید 1000 میلیارد تومان به بخش مسکن حمایتی اختصاص یابد، در حالیکه برای پروژه مسکن مهر 50 هزار میلیارد تومان پول بدون پشتوانه چاپ شد و در نهایت هم منجر به افزایش قیمت‌ها در این بخش شد.
مسکن مهر فاقد ارزش فرهنگی
پورحاجت همچنین به انتقاد از شیوه شهرسازی در طرح مسکن مهر پرداخت و افزود: در این پروژه الگوی شهرسازی اسلامی رعایت نشد واز همه مهمتر اینکه مسکن‌هایی ساختیم که فاقد ارزش‌های فرهنگی ایران است.
وی همچنین به این موضوع اشاره کرد که با ساخت مسکن مهر، بخش مسکن به فراموشی سپرده شد و تمام انرژی و تامین مالی به این پروژه اختصاص یافت. این کارشناس مسکن گفت: با اجرای این پروژه، تمام ساخت و ساز کشور فلج شد و در نهایت بعد از گذشت چند سال نه تنها عواقب خوبی نداشت بلکه مشکلات عدیده‌ای هم برای مردم به وجود آورد.
پورحاجت، امکان‌سنجی و برنامه‌ریزی شهری را در این پروژه کاملا ناموفق دانست و گفت: شهرهای جدیدی بدون کار کارشناسی ساخته شدند در حالیکه با مشکلات بزرگی در حوزه شهری روبرو هستند وحتی مشاهده می‌شود در برخی مناطق، شهرهایی جدید احداث شده که بعد از گذشت 8 سال واحدهای مسکن مهر این مناطق هنوز بدون متقاضی هستند و این آسیب بزرگی به منافع ملی کشور وارد کرده است.
ظهور حاشیه‌نشینان جدید
دبیر کانون سراسری انبوه سازان کشور با بیان اینکه در حوزه ساخت و ساز بحث بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های رسمی ما در همین برهه زمان به ورطه فراموشی سپرده شد، گفت: این موضوع باعث شد که در این سال ها حجم زیادی حاشیه نشینی به وجود بیاید که معضلات اجتماعی و اقتصادی برای مردم و دولت دارد.
وی ادامه داد: در نهایت باید این وضعیت دوباره سنجیده شود و به  یک اجماع برسیم که آیا ضرورت داشت با این شرایط مردم را صاحب مسکن کنیم یا خیر؟ آیا نمی‌شد همین حجم سرمایه را در شهرها برای توانمندسازی شهری هزینه کرد؟ آیا مردم علاقمند نبودند در درون شهرها سکونت داشته باشند؟ اینها سوالات اساسی هستند که باید برای اجرای پروژه های بعدی به آن توجه شود.
پورحاجت با بیان اینکه در نیاز سنجی، مناطق شهری و نیاز به مسکن اشتباهات بزرگی در این پروژه شد که تبعات آن دولت و مردم دچار مشکل اساسی کرده است، گفت: به هرحال خانه دار شدن دهک‌های 1 و 2 و 3 جزو تکالیف دولت‌ها باید باشد اما تصدی گری دولت در حوزه مسکن، اقدام کاملا اشتباهی بود و دولت و مردم را گرفتار کرد.
این فعال حوزه ساختمان با اعلام اینکه حتی سازندگانی که در این فرآیند وارد شدند هم مشکلات زیادی دارند، افزود: شرکت‎های انبوه ساز و پیمانکاری که در فرآیند مسکن مهر فعالیت کردند هم بخشی از جامعه بودند که آنها هم متاثر از این مشکلات بعضا ورشکست شدند.
بنابراین، پروژه مسکن مهر که طرحی برای خانه دار شدن اقشار کم درآمد جامعه بود در نهایت نتوانست نیاز به مسکن را تامین کند و به دولت یازدهم کشیده شد.
در این دولت هم باوجودیکه انتقادات زیادی به این طرح انجام گرفت اما دولت به اجبار باید تعهدات دولت قبل را انجام می‌داد به همین دلیل کار ساخت این پروژه ادامه یافت.
یکی از مهمترین مشکلات در دولت یازدهم، عدم تامین منابع مالی پروژه بود زیرا با کاهش قیمت نفت و مشکلات اقتصادی دولت، تزریق نقدینگی کاهش یافت که یکی از دلایل وقفه در این پروژه بود.
مسکن اقشار کم درآمد به روایت دولت یازدهم
اما در دولت یازدهم هم از طرح جدیدی برای خانه‌دار کردن اقشار کم درآمد با عنوان «مسکن اجتماعی» رونمایی شد؛ 11 اسفند سال 93 در شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی، طرحی مشترک بین وزارت راه و شهرسازی و وزارت رفاه برای تامین مسکن اقشار کم درآمد مورد بررسی قرار گرفت.
در همان جلسه، اسحاق جهانگیری با تاکید بر اینکه دولت باید برای تامین مسکن اقشار کم درآمد جامعه چاره‌ای بی‌اندیشد گفت: یکی از مهمترین حمایت‌های دولت از اقشار کم درآمد باید در بخش مسکن باشد زیرا اگر دولت و نهادهای مردمی قدمی برای تامین مسکن طبقه ضعیف جامعه بر ندارند، مشکل مسکن این اقشار همچنان باقی خواهد ماند.
معاون اول رئيس جمهور با اشاره به طرح مشترک وزارت راه و شهرسازی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای تامین مسکن ویژه اقشار کم درآمد، این طرح را مثبت ارزیابی کرد و افزود: این طرح به دلیل آنکه وابستگی اندکی به منابع دولتی دارد و بیشتر متکی به منابع نهادهای حمایتی است، می‌تواند آثار مثبتی به همراه داشته و طرح موفقی در حوزه مسکن باشد.
در آن زمان اعلام شد که طرح مسکن اجتماعی برای تامین مسکن اقشار کم‌درآمد به ویژه معلولان، مستمری بگیران، مددجویان تحت پوشش بهزیستی، کارگران و بازنشستگان است و مبنای اصلی این کار استفاده از تجربیات موفق در دنیا و نیز بازگشت به فرمان امام خمینی (ره) مبنی بر محرومیت زدایی و تامین مسکن محرومان است.
در عین حال، عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی نیز در آن زمان اعلام کرد که در این طرح اشکالات و نواقص طرح مسکن مهر رفع شده و متصدی اصلی و مباشر، نهادها و دستگاههای حمایتی هستند و دخالت دولت و وزارت راه و شهرسازی به حداقل رسیده است.
وی همچنین از وجود نظام‌های تامین زمین، تامین مالی و نظارت در این طرح خبر داد و افزود: وظیفه پایش و ارزیابی پیشرفت پروژه مسکن اجتماعی بر عهده بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و پیگیری و هماهنگی حسن انجام کار به عهده وزارتخانه‌های راه وشهرسازی و تعاون، کار و رفاه اجتماعی خواهد بود.
البته با وجود اینکه بیش از دو سال از طرح این موضوع گذشته است هنوز خر از طرح جدید دولت یازهم برای اقشار کم درآمد نیست! و به نظر می رسد که مسکن مهر آنچنان دولت را مشغول کرده است که دیگر زمانی برای اجرای پروژه های دیگر حمایتی باقی نمانده ضمن آن که حجم عظیمی از منابع و اعتبارات در بخش مسکن مهر هزینه شدند.
در این زمینه نیز پورحاجت دبیر کانون سراسری انبوه سازان معتقد است در طرح مسکن مهر، ساخت و ساز در مناطقی انجام شده که هنوز متقاضی ندارند بنابراین دولت می‌تواند از این واحدها برای مسکن اجتماعی استفاده کند.
به گفته وی باید سازمان‌هایی مانند کمیته امداد و سازمان بهزیستی این ساختمانها را برای نیازمندان این بخش تامین کنند تا اعتبارات دولت همچون مسکن مهر در این طرح نابود نشود.
وی با تاکید بر اینکه پیش از اجرای هر طرحی باید مسکن مهر تعیین تکلیف شود، افزود: اولویت این است که سرانجام مسکن مهر مشخص شود بنابراین هنوز نمی‌توان پروژه مشخصی را در طرح‌های حمایتی به اجرا رساند.
پیشنهادات یک انبوه ساز برای پروژه‌های حمایتی مسکن
پورحاجت در خصوص اینکه چه پیشنهاداتی را برای اجرای پروژه‌های حمایتی در بخش مسکن دارید، گفت: باید در ابتدا توجه شود که در چه مناطقی نیاز به مسکن داریم تا در همان مناطق ساخته شود. اینکه یک پروژه تعریف شده و در تمام کشور به اجرا برسد، قابل قبول نیست.
 به گفته وی در حال حاضر در یک استان خاص، 12 هزرا مسکن مهر احداث شده در حالیکه متقاضی ندارد که این نشان می‌دهد پیش از اجرای مسکن مهر از نظر جغرافیایی و مکان ساخت، نیاز سنجی نشده است.
پورحاجت معتقد است باید از تجربه مسکن مهر درس عبرت بگیریم و کاملا بر پایه بررسی‌های کارشناسی ، امکان سنجی مسکن را در کشور انجام دهیم تا بازهم دولت و مردم گرفتار نشوند.