به گزارش تیترشهر : آنچه تحت عناوین ارز دیجیتال، بیتکوین، پول مجازی خوانده می‌شود، نوعی پول است که بهصورت فیزیکی نیست و وجود آن بر بستر دیجیتال بوده و در فضای مجازی تولید، نگه‌داری و مبادله می‌شود. 2 ویژگی مهم بیتکوین و سایر ارزهای دیجیتال که وجه تمایز آن با ارزهای رایج جهانی همچون دلار و یورو است عبارت‌اند از: 1. انتشار غیرمتمرکز و بی‌حدوحصر 2.ناشناس بودن معامله کنندگان. اما گویا برای این این ارزهای مجازی 2 اشکال شرعی مهم نداشتن مالیت و غرری بودن مطرح است. در همین باره گفت و گویی داشته ایم با غلامعلی معصومی نیا عضو شورای فقهی بورس و رئیس گروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی.
*در قم درباره بیت کوین صاحب نظران اتفاق نظر داشته اند؛ بیت کوین و رمز ارز متفاوت هستند
تسنیم: حکم شرعی بیت کوین و رمز ارز چیست؟ آیا این دو با یکدیگر در حکم و ماهیت شرعی متفاوت هستند؟
اول از همه بگویم که در یک جلسه ای که با برخی خبرگان و بزرگان اقتصاد اسلامی در قم داشته ایم در بحث ابعاد شرعی بیت کوین به نوعی به یک اتفاق رای حداکثری رسیده ایم و صحبتهایی که دراینجا بیان می کنم رای غالب نخبگان اقتصاد اسلامی درباره بیت کوین است.
باید بین رمز ارز و بیت کوین تفاوت قائل شد. رمزارز در حقیقت پولی است که توسط یک نهاد به رسمیت شناخته می‌شود و از بعد شرعی با ارزهای دیجیتال مانند بیتکوین تفاوت پیدا می‌کند. یک زمانی در دنیا مبادلات تجاری تهاتری و کالا به کالا رایج بود و بعد از آن پولکالایی و پولفلزی و سپس پولکاغذی و در نهایت امروزه پول اعتباری به وجود آمده است. امروز پول رایج در بین مردم کاملا الکترونیکی شده یعنی دیگر پشتوانه‌های طلا و... برای پول وجود ندارد. سابقا برای پول پشتوانه‌های مختلفی مثل طلا در نظر می‌گرفتند ولی الان پول یک ماهیت اعتباری دارد و یک عدد شده است که تنها پشتوانه‌اش حکومت هست.
*رمزارز اگر یک پشتیبان مشخص و مقبولیت عرفی پیدا کند، حکم پول پیدا می کند
تسنیم: چگونه رمز ارز می تواند ماهیت پول رایج را پیدا کند و اعتبار داشته باشد؟
بانک مرکزی که برای بار اول پول منتشر می‌کند به نام hot power money و بین مردم پخش می کند تا در گردشهای اقتصادی بتوانند از آن استفاده کند و به عنوان بدهی بانک مرکزی محسوب می شود. می خواهم بگویم که به طور کلی پول کاملا اعتباری شده و تنها پشتوانه‌اش حکومت‌ها هستند تا به وسیله آن امور مردم را رفع و رجوع کنند. ریال ایران، دلار آمریکا، و یورو اتحادیه اروپا پشتوانه‌اش می‌باشد. اگر یک حکومت و نهاد معتبر به رمز ارز اعتبار اعطا کند که بتواند نقش پول را ایفا کند در حقیقت به نوعی اعتبار عقلایی و عرفی پیدا کرده است و در اینجا می‌توان آن را پول نامید.
اگر این رمزارز در بین مردم مقبولیت عقلایی داشته باشد و یک پشتوانه مشخص نیز همراه آن باشد در اینجا حکم پول را پیدا می‌کند و بعد ابعاد شرعی آن به عنوان یک پول مورد بررسی قرار می‌گیرد. الان ریال محبوبیت عقلایی و عرفی دارد و همه با آن خرید و فروش می‌کنند ولی از سوی دیگر ممکن است یک پول وجود داشته باشد که اعتبار موهومی و تخیلی داشته باشد و اساسا پشتوانه‌ای نداشته باشد مانند بیتکوین.
*بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال بدون پشتوانه، مالیت ندارد
تسنیم: اشاره کردید که بیت کوین بر خلاف رمز ارز یک اعتبار موهوم و تخیلی دارد و بدون پشتوانه است. چرا؟
در موضوع بیتکوین به علت اینکه مالیت ندارد دیگر حتی نوبت به بررسی حکم شرعی آن نمی‌رسد چراکه مالیت ندارد که قابلیت آن را دارد که در آینده نزدیک یا فرداروزی بی‌اعتبار و سقوط کند و قابلیت اعتماد کردن بلندمدت به آن وجود ندارد. به زبان ساده اگر بگویم هر کس از آن استفاده کند ممکن است خود را مورد سرزنش قرار دهد. ولی اگر ما یک رمزارز داشته باشیم که چندین کشور با آن توافق کنند تا بین خودشان به عنوان یک پول جدید رایج شود و به آن اعتبار بدهد و خودشان نیز پشتوانه آن باشند در اینجا مالیت در پول صدق کرده است.
تسنیم: اگر بیت کوین مالیت ندارد معاملاتی که در دنیا با آن انجام می شود بر چه اساس هست؟
الان در بحث دور زدن تحریمها علاوه بر پیمانهای پولی چند جانبه، این رمزارزها نیز گفته می‌شود قابلیت دور زدن را دارد چرا که می‌تواند جایگزین دلار شود و پرداخت با این رمزارزها انجام شود. بیتکوین از پایه و اساس دچار مشکل است چرا که از منظر عرفی مالیت داشتن آن زیر سوال است اگر هم اکنون مبادلات بیتکوین صورت می‌گیرد براساس یک مالیت توهمی است، یعنی به بیان دیگر تعداد معدود بیت‌کوینی که در دنیا معامله می‌شود براساس یک مالیت‌پنداری موهومی است که افراد خطر سقوط و بی‌اعتبار شدن آن را به خود پذیرفته‌اند.
*ریال کم ارزش شده است و با بی اعتبار شدن متفاوت است
تسنیم: ریال هم کم ارزش شده است آیا می توان گفت همانند بیت کوین مالیت خود را از دست داده است؟
بعضی‌ها می‌گویند که ریال هم بی‌اعتبار شده است پس مانند بیتکوین ماهیتش را از دست داده است اما در پاسخ باید گفت که ریال کم ارزش و بی‌ارزش شدن با بی‌اعتبار شدن تفاوت دارد. ریال اگر هم بی‌ارزش شود چون دولت پشتیبان آن است بالاخره سعی می‌شود تا ارزش آن تا حد ممکن حفظ شود. ما بیتکوین سازندگانش و پشتوانه‌ای که دارد کاملا هر دو مجهول است حتی از بعضی افراد موثق شنیده شده است که سازندگان آن از سازمان سیا هستند و از سوی دیگر بیتکوین چون پشتوانه محکمی ندارد نوسانات قیمت شدیدی راتجربه می‌کند و هیچکس نیز مسئولیت آن را برعهده نمی‌گیرد و این قضیه باعث غرری شدن موضوع معاملات بیتکوین شده است.
*غرر 3 معنا دارد و هر سه بر بیت کوین منطبق است
تسنیم: اشاره کردید یک اشکال وارد دیگر به بیت کوین غرری بودن آن است. بیشتر توضیح دهید؟
معاملات غرری از اساس باطل است. غرر سه معنا دارد:
1.اولین آن خدعه و نیرنگ و ایجاد کردن فریب در معامله است الان کارشناسان می‌گویند برای بیتکوین احتمال سقوط ارزش ناگهانی بسیار محتمل است و یا اینکه این خطر برای آن وجود دارد که عده‌ای بتوانند به وسیله بیتکوین عظیمی جذب کنند و سپس بتوانند قیمت آن را به سرعت دستکاری کنند. اینها یعنی مصداق خدعه و نیرنگ.
2.معنای دوم غرر نیز در معرض هلاک قرار دادن است در این باب اگر بخواهند مثالی زده شود به مثل پرنده‌ای که از قفس رها شده اشاره می کنند. پرنده‌ای خارج از قفس موجود است و دستیابی به آن بعید است اما صاحب آن این پرنده را به شخصی می‌فروشد. از منظر شرعی این معامله باطل است. در این معنا هم معاملات بیتکوین مصداق غرری بودن است چرا که ارزش آن هر آن امکان بی اعتبار شدن و در معرض هلاک قراردادن خریداران متصور است.
3.معنای سوم غرر نیز جهالت است، برخی فقها می‌گویند جهالت منشاء در خطر قرار دادن است یعنی اینکه معنی اصلی غرر همان معنای اول و دوم می‌شود و حتی معنای اول یعنی خدعه و نیرنگ از همه قویتر است.
تسنیم: اینکه فردی بگوید پول خودم است و می خواهم معامله غرری انجام دهم صحیح است؟
ضمنا باید بگویم که انجام دادن معاملات غروی باطل است هیچ کدام از طرفین مالک پول و بیت کوین مبادله شده نمی شوند. این توجیه که گفته شود پول خودم است و اختیارش را دارم معاملات غرری کنم این حرف مسموع نیست چرا که شارع مقدس این نوع معاملات را ممنوع کرده است.
در بین مراجع هم هیچ کس فتوا به جواز بیت کوین نداده است. دستگاه های استخراج کننده بیت کوین هم اگر صرفا برای استخراج بیت کوین کاربرد داشته باشند خرید و فروش آن نیز مصداق اعانه بر اثم می شود و اشکال شرعی دارد اما اگر برای غیر استخراج بیت کوین هم کاربرد داشته باشد حکم ابزارهای مشترک را پیدا می کند که فقها استفاده از آن را جایز می دانند.
